‘Espíritu Santu lori ita ba dalan loos konversaun nian!’

‘Liafuan mak prezente ida. Ema seluk mak prezente ida’

Maun alin doben sira,

Kuarezma mak hahú foun ida, dalan loos ida ne’ebé lori ita ba Páskua, Kristu nia vitória  kontra mate. Tempu ne’e bolu ita hodi kbiit ba konversaun. Maromak husu sarani sira atu fila ba nia “ho fuan tomak” (Joel 2:12), atu la hela iha laran malirin maibé atu sai boot iha amizade ho Na’i. Jezús mak belun ne’ebé laran metin, ne’ebé nunka husik ita. Mós bainhira ita sala, nia hein ita fila fali ho pasiénsia; hodi hein ho pasiénsia ne’e mak nia hatudu katak nia prontu nafatin atu fó perdaun (haree Homilia, 8 Janeiro 2016).

Kuarezma mak tempu di’ak atu hakle’an ita nia moris espirituál hosi meiu sira santifikasaun nian ne’ebé Kreda tau iha ita nia liman: jejún, orasaun no karidade. Iha buat hotu nia hun mak Maromak futar Lia. Iha tempu ne’e Na’i konvida ita atu rona nia liafuan hodi hanoin kle’an  nia. Ohin ha’u hakarak ko’alia kona-ba ai-knanoik ema riku no Lázaro nian (haree Lk 16:19-31). Mai ita buka inspirasaun iha ai-knanoik ne’e ne’ebé iha sentidu kle’an, basa nia fó xave mai ita atu hatene loloos buat ne’ebé ita presiza halo atu hetan ksolok loloos no moris rohan laek. Nia bolu ita ba konversaun loloos.

1. Ema seluk mak prezente ida

Ai-knanoik ne’e hahu hodi aprezenta ema nain rua importante liu. Ai-knanoik haktuir ema kiak ne’e ho partikulár sira: nia iha situasaun aat liu no la iha kbiit atu hamriik. Toba de’it iha ema riku nia odamatan, nia han hosi etu rahun ne’ebé monu hosi meja. Nia isin mesak kanek no asu sira mai lambe nia kanek sira (haree ba vv. 20-21). Kuadru triste tebes, hatudu ema ne’ebé ema hatuun no halo nia lafolin. Buat ne’e dramátiku liu bainhira ita hanon katak ema kiak ne’e naran Lázaro: naran ne’ebé nakonu ho esperansa. Naran ne’e signifika “Maromak tulun”. Nia la’ós ema naran de’it. Ai-knanoik hatudu katak nia mak ema ida ne’ebé iha nia istória rasik. Ba ema riku, hanesan nia la bele haree, maibé ita haree no koñese nia nudar ema ida ne’ebé iha hatene. Nia sai ema ida nia oin, no nune’e iha, prezente ida, rikusoinn ida ne’ebé folin boot, ema ida ne’ebé Maromak hadomi hodi hanoin, biar nia kondisaun konkretu nudar ema ne’ebé ema haluha (haree ba Homilia, 8 Janeiro 2016).

Lázaro hanorin ita katak ema seluk sira mak prezente ida. Relasaun loos ho ema konsiste iha simu sira nia folin. Ema kiak mós iha ema riku nia odamatan la’ós buat foer ida maibé liafuan ida ne’ebé bolu ba konversaun no atu muda an. Ai-knanoik uluknanai bolu ita atu loke ita nia fuan nia odamatan ba ema seluk basa ema ida-idak mak prezente ida, biar nia viziñu ka ema kiak ne’ebé ita la hatene. Kuarezma mak tempu di’ak atu loke odamatan sira ba sira hotu ne’ebé presiza hodi rekoñese iha sira Kristu nia oin. Ita ida-idak ba hasoru ema sira hanesan ne’e loron loron. Ema ida ne’ebé ita hasoru mak prezente ida ne’ebé merese atu iita simu, respeita no hadomi  nia. Maromak futar lia tulun ita atu loke ita nia matan atu simu no hadomi moris, liuliu bainhira moris ne’e fraku no kanek lalais. Maibé atu ita bele halo ne’e, ita ten ke simu ho seriedade buat ne’ebé Evanjellu dehan mai ita kona ba ema riku ne’e.

2. Sala halo ita matan delek

Ai-knanoik la subar kontradisaun ne’ebé iha ema riku nia laran (haree ba v. 19). La hanesan Lázaro ne’ebé kiak, nia naran la iha; ai-knanoik dehan de’it “ema riku ida”. Ita bele haree nia rikusoin iha nia hatais ne’ebé karu no furak resin. Hena lutuk mean folin boot liu fali osan mutin no osan mean, tan ne’e ema jentiu sira nia maromak sira (haree ba Jer 10:9) no liurai sira de’it mak uza (haree ba Jg 8:26). Hena lutuk mean hatudu buat ne’ebé  sagradu. Ema rikuu ne’e gosta hatudu nia rikusoin, no nia toman atu hatudu ne’e loron loron: “Nia halo festa boot loron loron” (v. 19). Iha nia ita bele haree sala nia korupsaun, ne’ebé ba hosi etapa tolu, etapa ida ba etapa seluk: domin ba osan, vaidade no loko an (haree ba Homilia, 20 Setembro 2013).

Apóstolu Paulo dehan mai ita katak “domin ba osan mak buat aat sira hotu nia abut” (1 Tim 6:10). Domin ba osan mak kausa uluk korupsaun nian no laran moras, istori malu no deskonfia malu nia hun. Osan bele ukun ita, to’o sai lulik tirano  ida (haree ba Evangelii Gaudium, 55). La’ós ona instrumentu atu serví ita atu halo di’ak no hatudu solidariedade ba maluk sira, osan bele kesi ita no mundu tomak ho korenti ba lójika ne’ebé hanoin an de’it ne’ebé la husik fatin ba domin no taka dalan ba dame.

Tuir mai, ai-knanoik hatudu mai ita ema riku nia laran kaanteen nian ne’ebé halo nia vaidozu. Nia personalidade hatudu an ita buat ne’ebé bele haree, hodi hatudu ba ema seluk buat ne’ebé nia bele halo. Maibé buat ne’ebé bele haree iha nia subar fali nia laran ne’ebé mamuk. Nia moris hanesan ema dadur ida ba buat ne’ebé bele haree de’it, ba buat ne’ebé superfisiál no liu lalais iha ema nia moris (haree ba ibid., 62).

Nivel okos liu iha degradasaun morál mak loko an. Ema riku hatais hanesan liurai ida no halo an hanesan maromak, hodi haluha katak nia ema baibain ne’ebé sei mate. Ba sira ne’ebé domin ba rikusoin halo aat ona, la iha buat ida ne’ebé liu fali sira nia an. Sira la haree ema sira ne’ebé haleu sira. Domin ba osan halo sira hanesan ema matan delek. Ema riku la haree ema kiak ne’ebé atu mate hamlaha, terus, latan de’it iha nia odamatan.

Haree ema ne’e, ita bele komprende tan sa Evanjellu kondena maka’as domin ba osan: “Ema ida la bele serví ba na’i ulun rua, basa nia sei rai odi hasoru ida hodi hadomi ida seluk, ka nia sei serví ida hodi hakribi ida seluk. Imi la bele serví hamutuk Maromak no osan.”(Mt 6:24).

3. Liafuan mak prezente ida

Evanjellu ema riku no Lázaro nian tulun ita halo preparasaun di’ak ba Paskua. Liturjia Kuarta ‘Cinzas’ nian konvida ita atu koko buat ruma hanesan ema riku nian. Bainhira amlulik tau ahukdesan ba ita nia rentoos nia dehan: “Hanoin ba katak ó rai rahun, no sei fila fali ba rai”. Ikus mai, ema riku no ema kiak mate hotu, no ai-knanoik nia parte boot liu mak kona ba tempu liu tiha sira mate ona. Sira na’in rua haree katak “ita la lori buat ida ba mundo ne’e, no ita sei la lori buat ida hosi nia” (1 Tim 6:7).

Ita mós haree buat ne’ebé sei mosu bainhira ita mate ona. Iha neba ema riku ko’alia kleur ba Abraão, ne’ebé  nia hanaran “aman” (Lc 16:24.27), nudar sinál katak nia pertense ba Maromak nia povu. Buat ne’e halo nia moris kontraditóriu liu, basa to’o iha ne’e ai-knanoik la ko’alia kona ba nia relasaun ho Maromak. Loloos, la iha fatin ba Maromak iha nia moris. Nia maromak mesak mak nia an.

Ema riku rekoñese de’it Lázaro iha nia rasik nia susar bainhira nia mate ona. Nia hakarak katak ema kiak ne’e hamenos nia terus ho bee uitoan. Buat ne’ebé nia husu Lázaro hanesan buat ne’ebé nia bele halo uluk maibé la halo liu. Abraão dehan ba nia: “‘Oan, hanoin ba katak ó simu ona ó nia di’ak iha ó nia moris tomak; Lázaro fali simu mak susar de’it. Oras ne’e Lázaro hetan ksolok; ó fali hetan terus boot.” (v. 25). Iha moris rohan laek, justisa mosu no moris nia susar hetan fali buat di’ak.

Ai-knanoik kontinua hodi hato’o lia menon ba sarani sira hotu. Ema riku husu Abraão atu haruka Lázaro atu fó hatene ba nia maun alin sira ne’ebé sei moris atu sira la bele hetan susar. Maibé Abraão hatan: “Sira iha ona Moises no profeta sira: rona sira ba!” (v. 29). Kontra ema riku nia liafuan, Abraão dehan teni: “Sira la see tilun ba Moises no profeta sira karik, maski matebian ida mós moris hi’as fali, sira sei la fiar nafatin.” (v. 31).

Iha ne’e, ema riku nia problema loloos mosu momsos. Iha nia susar hotu nia abut mak nia la see tilun ba Maromak futar lia. Tan ne’e, nia la hadomi Maromak hodi hahu despresa nia maluk sira. Maromak nia liafuan moris no kbiit wain, bele fila ema nia fuan no lori sira fila ba Maromak. Bainhira ita taka ita nia fuan ba prezente Maromak futar lia nian, ita taka ita nia fuan ba prezente ne’ebé mak ita nia maun alin sira.

Belun doben sira, Kuarezma tempu di’ak atu hafoun ita nia enkontru ho Kristu, ne’ebé moris iha nia liafuan, iha sakramentu sira no iha ita nia maluk sira. Na’i, ne’ebé manán Diabu nia lia bosok iha loron haatnulu iha rai fuik maran, hatudu mai ita dalan ne’ebé ita sei tuir. Espiritu Santu lori ba dalan iha ita nia viajem ba konversaun, atu ita bele deskobre fali prezente Maromak futar lia nian, sai mós hosi ita nia sala ne’ebé halo ita matan delek, hodi serví Kristu ne’ebé iha ita nia maun alin sira ne’ebé terus. Ha’u enkoraja sarani sira hotu atu hala’o renovasaun espirituál ida ne’e mós hodi halo parte iha hahalok Kuarezma nia ne’ebé organizasaun sira Kreda nian hala’o iha parte oioin mundu ne’e nian, nune’e haburas kultura hasoru malu iha ema nia família tomak. Mai ita reza ba malu, atu hodi halo parte iha Kristu nia vitória, ita bele loke ita nia odamatan ba sira ne’ebé fraku no kiak. Nune’e ita bele koko hodi hola parte iha ksolok tomak Páskua nian.

Vaticano, 18 Outubru 2016.

Festa S. Lucas Evanjelista

Papa Francisco

(Trad.Pe.Rolando Fernandez SDB)