Soibada (Manatuto-TL) – Husi loron 21 to’o 23 Outubru, sarani sira iha Timor-Leste halo peregrinasaun ba Santuáriu Aitara hanesan baibain halo ona ba tinan 14 nia laran. Peregrinasaun ne’e iha pontu tolu hanesan tuirmai: 1) Re-inaugurasaun igreja parokiál ho rezidénsia (21 Outubru); tinan atus ida uma-kreda ne’e harii no 3) tinan 14 konsagra santuáriu Aitara hanesan “Santuário Nacional”. Tuir D. Basílio “atu sai nasionál, tenke iha lisensa husi Vaticano, ne’ebé oras-ne’e seidauk. Maibé ita prepara hela, hodi kria ambiente iha Timor, hodi dehan katak Santuáriu ida-ne’e ne’e santuáriu Timor nian”. Nia hatutan katak, “biar iha fatin sira seluk hanesan Ermera, Ramelau, Matebian, fatin sira seluk, no mós lalika mai iha Soibada atu hasoru malu ho ‘Nossa Senhora’, hasoru malu ho Maromak, maibé, ita ema presiza fatin balun, hanesan ita-nia uma-lisan sira-ne’e, atu ita, hanesan família, hanesan uma-lisan ida, hasoru malu iha uma ida hanesan ne’e, hodi hetan malu atu rekoñese an hanesan ema knua ida nian eh uma-lisan ida nian no mós família tomak”.

Atividade seluk ne’ebé hala’o durante peregrinasaun loron tolu mak iha loron sábadu 22, iha parte dadeer husi tuku 9 to’o tuku 12 iha enkontru formasaun hamutuk ho bispu sira; no loraik Missa ba ema moras sira no adorasaun ho velada; iha loron 23 mak peregrinasaun ba foho Aitara iha “capelinha Nossa Senhora de Aitara ho Santa Missa”.

Iha formasaun eh katekeze, sarani sira fahe ba grupu rua: Dioseze Baucau ho nia bispu D. Basílio no dioseze Maliana ho ninia bispu, D. Norberto. Bispu Dili la marka prezensa, maibé sarani Dili sira hetan konvite atu tuir katekeze konforme sira hakaran: hamutuk ho Baucau eh hamutuk ho Maliana.

Tema katekeze hale’u Maromak nia mizerikórdia no ema nia konversaun. Amu Basílio hato’o katak iha ita-nia moris, bele kabe-na’in, bele konsagrada, ita hotu hasoru frakeza, la’o-sala dalan. Importante mak hanoin hodi buka dalan atu muda. Nia hahú konferénsia ho hananu “É preciso renascer; deixai ódios, violências… Convertei-vos e acreditai…”

Pontu tolu atu hala’o konversaun

Uluknanai, hanesan oan ne’ebé lakon Evanjellu Lucas nian no Feto Samaritana João nian, ita presiza buka “tama iha an rasik”, “hamonu barreira” sira hotu, “tau fiar eh konfiansa” ba “Na’i ne’ebé la tuda fatuk, la kondena, la tesi lia” mai ita, hodi husik nia hakohak ita maksalak sira ho ninia domin laran-sadia nian. Amu Basílio foti ezemplu publikanu Mateus no Zaqueu ne’ebé funsionáriu públiku no ema kondena nu’udar naok-teen. Jezús foti inisiativa atu bolu sira, no “ninia liafuan sira loke fuan, loke matan, loke tilun, loke ulun….” Ema na’in rua ne’e, “haree ba nia laran” dehan: “Hanesan ha’u ne’e, ema ida la liga ha’u…Naran ida aat hanesan ha’u-nian ne’e, fama ne’ebé ha’u iha, ema haree de’it ha’u, ema dulas ibun ona; ema haree ha’u ema hanoin buat lubuk ida ona! Agora Mestre ida-ne’e mak mai para iha ha’u-nia oin hodi bolu ha’u-nia naran ho hateten katak ohin ba kedan tan iha ha’u-nia uma! Tuir loloos, ha’u ne’e la soi atu simu Ema ida hanesan ne’e”. Kuandu Zaque sente katak Jezús la tau naran ba nia, nia kuandu sente katak Jezús la tuda fatuk ba nia kona-ba nia salan ne’e, nia sente livre. No kuandu nia sente livre, nia mak hola inisiativa, hola desizaun hodi dehan: “’Na’i,  se ohin loron ha’u halo salan, halo laloos ne’e, husi ohin bá oin ne’e ha’u hakarak muda”, Bispu Bauccau kontinua. Nune’e liafuan “É preciso renascer” ne’e dehan katak ita presiza “hafoun an fali”. Nune’e, “biar ita-nia moris ne’e laloos, Maromak haraik nafatin tempu, haraik nafatin biban atu hasoru malu ho Nia, hodi bele hahú fali”.

Atu evidensia kapasidade atu “deixar ódios”, “husik” mak liafuan segundu. Maromak haraik matenek mai ita, atu hatene tiha buat ne’ebé la loos ita bele husik. “Mizerikórdia Maromak nian ne’e, Maromak lolo loroloron hela mai ita. ‘Desde que’ Jezús fakar nia raan iha krús, nia raan kasu ema hotu-hotu nia salan. Maibé atu hetan perdaun ne’e, ha’u tenke halo buat ruma. Hatene de’it la to’o! Hakarak de’it la to’o. Ha’u tenke book, halo buat ruma atu hetan mizerikórdia”. Se ita hakarak tuir Na’i tenke husik buat ruma, “tenke hamenus”. Tanba “odamatan ba Reinu Lalehan ne’e kloot”. I diabu ne’e matenek atu tenta ema. Hanesan Jezús iha rai-fuik maran ba loron haatnulu….Nia hatene Jezús hamlaha mak nia mai husu atu nakfilak fatuk ba oaun. Ba Jezús ne’e la susar atu halo ne’e…. “Ne’e mak diabu halo mai ita mós. Nia hatene ita susar hela iha buat ruma ne’ebé ita presiza, mak nia mai babeur ita ho buat ne’e, ho dalan ne’ebé fasil liu atu halo”. Ita iha susar ita hakarak buat di’ak maibé “dala barak dalan ne’ebé ita hakarak mai ita bele la’ós dalan loos mai ita”, Amu-Bispu subliña.

Amu Basílio temi ninia mestre ida nia liafuan: “Maromak husu mai ita buat ne’ebé Nia hakarak ita atu fó, la’ós buat ne’ebé ita hakarak fó ba Nia”. Nia dehan “buat ne’ebé ita hakarak fó ba Nia ne’e la susar; maibé buat ne’ebé Nia hakarak ita fó ba Nia ne’e mak susar”.

Mizerikórdia Maromak nian ne’e liuhusi “moris foun”, maibé atu moris foun ne’e, ita tenke husik hahalok tuan. Joven riku ne’e, ukun-fuan hotu la susar ba nia, maibé bainhira Jezús dehan katak “se ó hakarak sai di’ak liu tan, halo ida-ne’e”. Ida ne’e susar!

Liafuan datoluk mak “convertei-vos”, halo ó-nia an sai foun, iha lia-gregu “metanoia”. Hafoun an ne’e, la’ós de’it iha morál, maibé vida tomak. “Ha’u muda ha’u-nia an la’ós de’it iha ha’u-nia hahalok, maibé ha’u muda ha’u nia an kompletu”.

Koko Maromak nia mizerikórdia ne’e, “la’ós de’it ha’u hakribi ha’u-nia salan, la’ós de’it ha’u hakribi buat ne’ebé ha’u halo aat uluk ne’e, maibé hodi koko Maromak nia mizerikórdia iha ha’u-nia vida, obriga ha’u sai ema ida oinseluk… Imajen eh fotografia ba buat ne’e mak S. Paulo”. “Convertei-vos ne’e halo atu “ha’u koko oferese ha’u-nia vida ne’e moos, ha’u koko oferese ha’u-nia vida ne’e kabeer….moris hanesan santu, moris tuir Na’i Jezús  Kristu nia hakaran”.

Atu habadak, iha prosesu muda vida ne’e ita haree pasu tolu: 1) ha’u hatene Maromak nia domin iha Evanjellu no iha nia oin ha’u tau ha’u-nia an, hodi  hateke ba ha’u-nia an (interiorizasaun); 2) Husik, husik salan, husik vida tuan, buat tuan; 3) hafoun moris tomak, haka’as atu sai ema foun ida.

Aleinde konferénsia, iha mós tempu diálogu nian ho sesaun pergunta sira: pergunta sira hale’u moris fiar dualista, sinkretista, hale’u demokrasia ne’ebé halo ema hadook an husi moris sarani ninia valór sira no husi Kreda, evidensia ema nia hadook an husi Maromak Jezús Kristu nian. Pergunta balun kona mós ba adat. Hanesan observasaun ida ne’ebé Amu Natalino Gusmão (Lacló) hateten katak “Maromak sempre perdua, ema perdua dalaruma, maibé natureza nunka perdua”. Iha Amu Basílio nia resposta nia dehan katak, “iha konflitu interiór, ema buka paz. Dalan mak dalaruma la loos. Nu’udar sarani ita buka husi Maromak. Maski fiar la fó solusaun, fiar ne’e halo atu ita husik Maromak mak halo”. Hafoin nia mós salienta katak, “uma-adat la santifika. Kreda mak santifika”.

FMA sira ne’ebé tuir peregrinasaun mak Ir Jacinta Gusmão, Ir Alexandrina Pinto no Ir Ines Bartolo.