Iha Kristianizmu nia inísiu, krús mak objetu ida atu kondena ema ne’ebé, aleinde halo ema terus liu reprezenta moe ba ema ne’ebé simu kondenasaun. Tanba ne’e komunidade sira tempu ne’ebá asume Kristu nia símbolu ida seluk, katak ikan, tanba liafuan gregu ictus (Iesûs Christós Theoû Uiós Sotér, ΙΧΘΥΣ), ne’ebé signifika ikan, no nia letra sira bele interpreta nu’udar inisiál ba espresaun “Jezús Kristu, Maromak nia Oan Makso’in”. Símbolu seluk mak Bibi-Oan ne’ebé oho, hodi refere ba bibi-oan judeu sira uza iha sira-nia páskua.

Sarani sira la hanoin kona-ba krús to’o sékulu IV, bainhira imperadór romanu Constantino, depoizde nia konversaun ba kristianizmu, mehi kona-ba krús ida, iha ne’ebé hakerek espresaun iha latín: In hoc signo vinces (ho sinál ne’e ó sei manán). Iha dadeer tuir mai, nia haruka atu pinta krús iha ninia soldadu sira-nia eskudu, molok halo funu kontra imperadór Maxéncio, basá sira na’in rua hadau malu atu kontrola Impériu Romanu nia parte Osidentál. Tuir Constantino ninia vitória hasoru nia funu-baluk tanba krús nia kbiit.

Husi ne’e ba oin, krús sai tiha sinál karakterístiku sarani sira-nian, símbolu Kristu nia vitória hasoru sala no mate, ho Ninia Mistériu Paskál. Maski nune’e, sarani sira labele halo vitória ne’e nu’udar triunfalizmu, basá tenke selu ho raan inosente ita Na’i Jezús Kristu nian. Ita hamoris fali Kristu nia Páskua iha selebrasaun Sakramentu nian, liuliu Batizmu no Eukaristia no hodi moris tuir Mistériu Krús nian, iha vida axétika no iha esperiénsia uniaun místika ho Maromak. Liu husi Batizmu, ita sai hanesan Kristu katak, iha konfigurasaun ba Kristu. Oras ne’e Nia moris iha glória iha Aman nia Kuana, maibé iha nafatin fitar hedi iha krús nian, nia kanek sira iha ain no liman no iha nia sorin iha ne’ebé surik sona no terus sona borus.

Batizmu halo ita sai Maromak nia oan, katak ita hotu simu bolun atu to’o ba perfeisaun, ka pelumenus, buka atu to’o iha perfeisaun. Liuhusi Sakramentu ida-ne’e, ita simu moris foun iha Kristu ne’ebé sei iha estadu helik nian, no ita mak tenke halo atu nia sai ativu, ho Maromak nia grasa nia tulun. Tensaun ba perfeisuan orienta ita ba plenitude, liu husi Kristu nia karidade iha Krús.”Ka imi la hatene katak ita ne’ebé simu tiha batizmu iha Kristu Jezús simu tiha batizmu iha nia mate? Tebes duni, ita hakoi tiha ona ho Nia iha batizmu ba Nia mate, atu nune’e, nu’udar Kristu moris hi’as husi mate tan Aman nia glória, ita mós sei moris ba moris foun” (Rom 6, 3-4).

Nune’e duni, krús marka ita, sinál ida ne’ebé atraversa ita-nia moris ho modu kle’an. No hetok ita hatudu krús nia dinámika iha ita-nia moris hodi hatudu domin estraordináriu iha buat hotu ita halo, hodi halo Krús sai ita-nia lalenok, hetok ita sai sarani katóliku auténtiku.

Entretantu, ohin loron barak mak hakribi Krús, tanba sofrimentu ne’ebé nia lori no fó hanoin. Apóstolu sira rasik, hahú husi Pedro, monu iha tentasaun atu rejeita perspetiva krusifiksaun no mate Kristu nian: “Pedro lori Nia ketak hodi hahú haksi’ak Nia, dehan: “Aat ne’e la bele kona Ita, Na’i!” (Mt 16,22). Ida-ne’e eskándalu ida atu halo sira aseita ema haterus Ida-ne’ebé sira rekoñese nu’udar Mesias. Entaun, Kristu haksiak Pedro no husu ba apóstolu sira atu halo mudansa iha mentalidade. Liu fali ida-ne’e, komprensaun kona-ba Mistériu Krús nian ezije konversaun kle’an: “Ema ruma hakarak tuir Ha’u karik, nia sei hewai nia an rasik, sei lori nia krús hodi tuir Ha’u” (Mt 16,24), Na’i hanorin, no hakarak dehan katak”Ha’u lori no imi tuir Ha’u”. Nune’e mak forma jerasaun barak sarani nian. Sira la’o tuir Mestre ida mesak ne;ebé lori Krús nia todan iha ne’ebé umanidade tomak nia sala hedi hela. Nia la’o iha oin hodi loke dalan atu ema ida la monu iha foho lolon no laletek sira moris nian.

Apóstolu sira lori sira nia Krús rasik no mate nu’udar mártir. Ita hatene liuhusi istoriadór dahuluk sira, hanesan Eusebio husi Cesareia katak Pedro husu atu hedi nia ho ulun ba kraik tanba nia sente la soi atu mate ho pozisaun hanesan ho ninia Mestre. Ita bele haree katak Pedro nakfilak an duni basá nia ne’ebé uluk nega katak koñese Jezús durante oras Paixaun nian ikus mai barani mós simu nia Krús.

Saulo husi Tarso, ne’ebé nakfilak an no simu batizmu ho naran Paulo, Jezús rasik eduka nia iha enkontru místiku ida, no kontinua ba tinan 3 iha kontaktu ho Na’i, liuhusi orasaun, axeze no meditasaun. Apóstolu Paulo rasik dehan: “Husik ha’u fó hatene ba imi, maun alin sira, katak evanjellu ne’ebé ha’u haklaken la mai husi ema ida. Ha’u la simu nia husi ema ruma, eh ema ruma hanorin ha’u. Jezuú Kristu rasik mak fó hatene nia mai ha’u” (Gl 1,11-12). No kompleta ho liafuan sira tuir mai; “Maibé ami haklaken Kristu ne’ebé mate iha krús, ne’ebé sai fatuk sidi ba ema Judeu sira no buat bulak ba ema gregu sira; maibé ba sira ne’ebé Maromak bolu, ema judeu ka gregu, Kristu mak Maromak nia kbiit no Maromak nia matenek” (1 Kor 1,23-24).

Liu tiha malisan mai husi Abél no profeta barak ne’ebé mate sira-nia raan tanba haklaken lialoos, rai simu bensan husi Kristu nia raan. Judeu sira nia liafuan, ne’ebé husu ba Pilatus atu oho nia no “Husik nia raan monu ba ami no ba ami-nia oan nia leten!” (Mt 27,25) – nakfilak tiha ba bensan.

Ita reza atu Nia raan fakar iha ita-nia leten no iha ita-nia oan sira. Oan sira la’ós de’it sira ne’ebé ita hahoris husi isin, maibé ema hotu ne’ebé entrega mai ita–nia liman, obra sira ne’ebé ita hala’o ba públiku nia di’ak, no karik mós ita nia falla sira mai husi frajilidade umana. Atu Nia raan fakar iha buat sira ne’e hotu. Hodi kontempla Kristu iha krús leten, ho raan ne’ebé turu iha rai leten, ita husu “Hamoos ha’u husi ha’u-nia hahalok aat hotu no purifika ha’u husi ha’u-nia sala sira” (Sl 50[51],4). Fatin hotu ne’ebé ita hetan Kristu nia Krús mak fatin lulik, la’ós tanba relíkua ne’e, maibé tanba Nia ne’ebé hedi iha Krús, no ho nia Mate no Moris-Hi’as so’i ita. Ita husik atu Kristu nia raan fó bensan ba fatin públiku sira no purifika hahalok hotu ne’ebé halo iha ne’ebá, atu hahalok sira ne’e hotu nia finalidade bele sai Maromak nia glória no ema hotu nia di’ak.