Sidade Vaticano (RV) – Hotu tiha selebrasaun Misa Páskua nian, Papa Francisco ba iha balkaun sentrál Bazílika S. Pedro nian atu fó Bensan Urbi et Orbi (ba sidade no ba mundu), Induljénsia Plenária no kumprimentus sira Páskua kmanek nian.
Iha mensajen Urbi et Orbi, Santu Padre ko’alia kona-ba oinsá Jezús no ninia laran-sadia sai resposta ba rai-fuik maran barak ne’ebé ema ohin loron nian atraversa, nia apela ba dame iha mundu tomak, liuliu iha rejiaun sira ne’ebé sai palku ba konflitu sira no konvida ita atu sai mahein kriasaun nian.

Iha kraik ne’e mak nia mensajen tomak:

 

“Maun no biin alin doben sira Roma no mundu tomak nian, Páskua kmanek!

Ksolok boot ba ha’u bele fó anúnsiu ida-ne’e: Kristu moris-hi’as! Ha’u hakarak  bá to’o uma ida-idak, família ida-idak no, liuliu iha-ne’ebé iha sofrimentu boot, bá ospitál sira, ba dadur-fatin sira… iuliu ha’u hakarak to’o ba ema hotu nia fuan, tanba iha ne’ebá mak Maromak hakarak kuda Liafoun Di’ak ne’e: Jezús moris-hi’as, esperansa ida mosu ba ó, ó la moris ona iha salan nia ukun, aat nia ukun! Domin mak manán. Laran-sadia mak manán!

Ita mós, hanesan Jezús nia dixípula feto sira ne’ebé bá iha rate no hetan nia mamuk, bele husu ba ita-nia an rasik sá loos sentidu akontesimentu ne’e nian (kf. Lc 24, 4). Sá loos signifikadu faktu Jezús moris hi’as? Signifika katak Maromak nia domin maka’as liu aat no mate; signifika katak Maromak nia domin bele nakfilak ita-nia moris, halo parte sira rai-fuik maran nian iha ita-nia fuan bele nafunan.
Domin ne’e mak halo atu Maromak nia Oan sai ema no ba to’o rohan iha dalan haraik-An nian no saran An rasik, to’o iha mate sira nia horik-fatin, iha rai-naruk separasaun nian husi Maromak, domin laran-sadia ida-ne’e hakonu ho roman Jezús nia isin mate no nakfilak nia, halo nia hakat ba moris rohan-laek. Jezús la fila fali ba moris ne’ebé nia uluk iha, moris rai nian, maibé tama iha moris glória Maromak nian no nia halo ida-ne’e ho ita-nia umanidade, hodi loke mai ita futuru ida esperansa nian. Ida-ne’e mak Páskua: ézodu, ema nia pasajen husi moris atan salan nian, aat nian, ba liberdade domin nian, di’ak nian. Tanba Maromak mak moris, moris mesak, no Maromak nia glória mak ema ne’ebé moris (kf. Ireneu, Adversus haereses, 4, 20, 5-7).

Maun no biin-alin doben sira, Kristu mate no moris-hi’as dala ida de’it no ba nafatin, maibé kbiit moris-hi’as nian, pasajen husi moris atan salan nian ba liberdade di’ak nian, tenke realiza iha tempu hotu, iha espasu konkretu ita-nia ezisténsia nian, iha ita-nia moris loroloron nian. Rai-fuik maran hira mak ema sei atraversa ohin loron! Liuliu rai-fuik maran ne’ebé eziste iha nia laran, bainhira falta domin ba Maromak no maluk sira, bainhira fala konxiénsia atu sai mahein buat hotu ne’ebé Kriadór haraik mai ita no kontinua haraik nafatin. Maibé Maromak nia laran-sadia bele halo nafunan maski rai maran oinsá karik bá, bele fó fila moris ba ruin maran sira (kf. Ez 37, 1-14).

Nune’e, konvite ne’ebé ha’u dirije ba ema hotu mak ne’e: mai ita hakohak grasa Moris-hi’as Kristu nian! Mai ita husik Maromak nia laran-sadia renova ita, mai ita husik Jezús hadomi ita, mai ita husik atu ninia domin nia kbiit nakfilak mós ita-nia moris, hodi halo ita sai instrumentu laran-sadia ne’e nian, kanál husi ne’ebé Maromak bele irriga rai, tau matan ba kriasaun tomak no halo justisa no dame nafunan iha rai. Nune’e, ita husu Jezús moris-hi’as, ne’ebé nakfilak mate ba moris, atu muda ódiu ba domin, vingansa ba perdaun, funu ba dame. Sin, Kristu mak ita-nia dame no, liuhusi nia, ita husu dame ba mundu tomak.

Dame ba Médio Oriente, ho modu espesiál entre  israelita sira no palestinu sira, ne’ebé sente difikuldade atu hetan dalan konkórdia nian, atu bele hahú fali, ho aten-barani no disponibilidade, negosiasaun sira atu hapara konflitu ida ne’ebé dura tempu kleur demais ona. Dame iha Irake, atu hakotu violénsia hotu definitivamente, no liuliu ba rai Síria doben, ba ninia populasaun vítima konflitu nian no ba refujiadu sura-laek sira, ne’ebé hein tulun no konfortu. Raan barak liu ona mak fakar… Terus hirak mak sira tenke atraversa tan molok konsege solusaun polítika ida ba krize?

Dame ba Áfrika, fatin ba konflitu  ne’ebé halo fakar raan: iha Mali, atu bele hetan fali unidade no estabilidade; iha Nijéria, iha-ne’ebé infelizmente atentadu sira la hotu-hotu de’it, atentadu sira ne’ebé ameasa maka’as ema inosente barak nia vida, no iha ne’ebé ema barak,  inklui labarik sira, grupu terrorista sira mantein nu’udar refén [hostage]. Dame ba República Democrática do Congo iha leste no República Centro-Africana, iha-ne’ebé ema barak tenke husik sira-nia uma ho forsa no kontinua moris iha ta’uk laran.

Dame ba Ázia, liuliu iha península koreana, atu sira bele supera diverjénsia sira no haburas espíritu foun rekonsiliasaun nian.

Dame ba mundu tomak, ne’ebé sei haketak malu tanba kaan-teen husi sira ne’ebé buka lukru fasil, terus kanek tanba egoízmu ne’ebé ameasa vida umana no vida família nian – egoízmu ida ne’ebé kontinua tráfiku ema sira nian, forma ida moris atan nian ne’ebé habelar maka’as iha sékulu ruanulu-resin-ida. Dame ba mundu tomak ne’ebé haketak malu tanba violénsia liga ho narkotráfiku no ba esplorasaun halo ho salan ba rekursu naturál sira. Dame ba ita-nia Rai ne’e! Jezús ne’ebé moris-hi’as lori konfortu ba sira ne’ebé sai vítima kalamidade naturál sira-nian no halo ita sai mahein responsavel kriasuan nian.

Maun no biin alin sira, sira husi Roma ka parte seluk mundu nian, ba imi hotu ne’ebé rona ha’u, ha’u dirije konvite Salmu 117 nian: «Agradese ba Na’i, tanba nia di’ak, tanba nia domin rohan laek. Dehan ba uma-kain Israel nian: Nia domin rohan laek» (vv. 1-2)”.