Festa Maria Auxiliadora nian

Fatumaka, 24 Maiu 2016

Amu-Bispu Virgilio do Carmo da Silva sdb nia omilia

Uluknanai hakarak agradese ba Amu diretór komunidade no sarani Fatumaka nia konvite atu atan ha’u bele mai hasae Missa Na’i-Feto Sarani sira nia Tulun, hamutuk ho ita-boot sira iha santuáriu Maria Auxiliadora. Ho ksolok boot ha’u simu konvite tanba oportunidade di’ak ida iha ha’u-nia inísiu knaar Bispu nian ne’e atu ha’u bele agradese Na’i-Feto Sarani sira-nia Tulun bag rasa hotu nia haraik mai ha’u mune’e mós husu nafatin nia tulun ba ha’u-nia misaun nu’udar bispu dioseze Dili. Ha’u sente espesiál uitoan tanba ha’u-nia devosaun ba Nossa Senhora hahú iha fatin ida-ne’e..

Ohin ha’u hakarak konvida ita-boot sira atu tau foku iha evanjellu ne’ebé ita foin rona (Jo 2,31-10).

Maluk doben sira, evanjellu ne’ebé ita rona ne’e fahe ba parte tolu:

1. Na’i-Feto nia diálogu ho Jezús (Jo 2,3-5);
2. Diálogu entre Jezús no sira ne’ebé serví meza (Jo 2,7-8);
3. Diálogu entre sira ne’ebé serví meza ho noivu-noiva (Jo2,9-10).

Diálogu entre Jezús ho nia Inan (Jo 2,3-5)

Buat ne’ebé halo ita barak admira iha eventu ida-ne’e mak Jezús nia Inan de’it mak nota katak sira-nia tua la iha ona. Ida-ne’e buat ida ema la hein, buat ki’ik-oan ida maibé importante. Istória mós haktuir tanba sá mak sira-nia tua hotu derepenti tiha de’it no oinsá mak Na’i-Feto deskobre ema nia segredu uma-laran. Faktu mak ne’e, istória família foun nian ne’e hahú ladún di’ak tanba la konsege atu halo konvidadu hotu satisfeitu iha festa. Na’i-Feto nota situasaun ne’ebé ladún di’ak.

Inan ne’e pasa informasaun ba nia Oan. Nia hakarak nia Oan mós hatene kona-ba situasaun ne’ebé ladún di’ak, maibé Na’i-Feto la husu buat ida ba Jezús. Loos katak, nia liafuan sira deskreve situasaun ne’ebé ladún di’ak, maibé Na’i-Feto la husu Jezús atu intervein, sá tan atu halo milagre. Na’i-Feto mós halo finje la hatene katak situasaun iha festa família nian ne’e la’o ladún di’ak ona; Na’i-Feto hein Jezús bele lori solusaun ruma, hodi konfia iha Jezús nia di’ak. Pratikamente nia la husu; nia hein buat ruma husi nia Oan. Na’i-Feto dehan ba Jezús buat ne’ebé nia deskobre, tanba nia konfia iha Jezús.

Nia la husu maibé nia hein!

Uluknanai ita bele haree katak Na’i-Feto iha karakterístika nu’udar inan ida duni; inan ida ne’ebé iha fuan boot, manifesta nia preokupasaun la’ós ho interese rasik, maibé, ho oan sira nia interese: atitude ida ne’ebé mamá sira nia ohin loron presiza hakiak. Ohin loron, família barak hetan krize tanba feen ka inan sira ladún halo sira-nia papél nu’udar inan.

Karakterístika seluk mak Na’i-Feto nia FIAT, fiar katak Jezús ne’e iha kbiit duni atu bele halo buat ruma iha situasaun ida hanesan ne’e. Nia la hatene buat ne’e sei la’o oinsá, maibé, nia hatene katak Jezús bele. Na’i-Feto hanorin ita hotu atu aprende haraik-an atu konfia Maromak. Maski ema iha matenek to’o iha ne’ebé mós, ita sei labele halo buat hotu. Bainhira ita hatene loke ita-nia an, ita-nia planu, ita-nia projetu sira ba Maromak, moris sei sai di’ak liu. Nu’udar Timor-oan, normalmente ita identifika ita-nia an nu’udar ema katóliku, maibé presiza mós reflete iha ita-nia atividade katak, iha-ne’ebé de’it, ita halo atividade sempre hahú ho Maromak: tau nafatin nu’udar prioridade!

Na’i-Feto nia liafuan ba sira ne’ebé serví meza mak “halo buat ne’ebé Nia dehan ba imi”. Jezús nia resposta mak xave atu komprende signifikadu kle’an epizódiu tomak. Nia liafuan halo ita mós hakfodak. Ho liafuan: “Feto”, ho liafuan ida-ne’e mak Nia hatán ba nia Inan. Ida-ne’e hatudu distánsia entre Jezús ho nia Inan, maibé la hatudu falta respeitu, títulu “feto” hatudu relasionamentu ida ne’ebé ita hein entre inan ida ho oan.

Saida mak ita hakarak husi Ha’u?

Jezús nia pergunta “saida mak ita hakarak husi Ha’u?” eh “saida mak iha entre ha’u ho Ó?”. Se Maria mak hato’o pedidu ida ne’ebé reál, Jezús karik sei rejeita. Loos duni, ita la haree relasionamentu ida ne’ebé besik entre Oan ho Inan. Feto, ne’ebé preokupa ho situasaun família foun ne’e nian, maibé Jezús fali hanesan ladún hatudu interese ba situasaun ne’e. Jezús preokupa liu ho nia “oras”: ida-ne’e mak nia misaun iha rai ne’e.

Iha-ne’e ita nota katak Jezús ho nia Inan la hanoin iha nivel hanesan. Nia servisu tuir ritmu ida ne’ebé diferente. Jezús la depende ba nia Inan, nune’e mós buat ne’ebé nia dezeja. Jezús la husik nia Inan kontrola Nia maibé nia Amani ha Lalehan nia hakaran. Maibé Jezús nia liafuan ne’ebé nia deklara bainhira nia Inan ho aman hetan fali nia iha templu: “Ha’u mai atu halo tuir ha’u Aman nia vontade”, liafuan ne’e nafatin ekoa iha Na’i-Feto nia neon.

Na’i-Feto hatudu preokupasaun diária hoi ta ema. Nia hakarak salvaguarda família ida-ne’e nia onra, “fama”. Iha ninia resposta, Jezús hatama nia Inan nia ezijénsia iha Maromak nia planu no konvida nia atu simu planu ne’e, hodi la hatene mós saida mak sei mosu. Jez’us hadook nia an husi buat ne’ebé vinkula nia ho mundu, buat ne’ebé família nian ka benefísiu ne’ebé nia hetan…tanba sasán sira-ne’e bele sai obstákulu atu Nia la’o tuir Maromak nia vontade. Releasionamentu ida ne’ebé Jezús prefere mak ida ne’ebé hamosu ita-nia obediénsia ba Aman.

Maski Jezús dehan “ha’u nia oras seidauk to’o”, Na’i-Feto la hakmatek halo Jezús mós hakfodak. Na’i-Feto kontinua buka solusaun no muda nia tátika. Nia la rende ka dezanima. Nia mós la insiste Jezús. Nia tau nafatin konfiansa iha Nia, hanesan baibain nia halo. Bainhira Jezús rejeita, ida-ne’e mak halo nia fiar hetok sai boot liután. Ba Na’i-Feto, importante mak atu nia Oan hatene kona-ba buat ne’ebé mosu. Nia mantein nia fiar no konvida atan sira: “Halo tuir buat ne’ebé Nia haruka”.

Halo buat ne’ebé Nia haruka!

Fraze ida-ne’e refere ba Jezús. Na’i-Feto fiar katak Jezús sei halo buat ruma, maibé nia la iha serteza sei halo loos saida no sei halo mós oinsá. Buat ida de’it ne’ebé nia hatene mak sira tenke halo buat ne’ebé Nia haruka. Na’i-Feto la insiste atu tenke rona nia no nia mós la lakon fiar iha nia Oan. Nia prepara mós nia an atu simu buat ne’ebé nia hakarak karik sei la hetan, naran katak nia Oan halo buat ne’ebé nia Aman hakarak.

Na’i-Feto hanorin ita atu sai kriativu no fleksivel iha moris. Maski Jezús nia resposta sadik uitoan, maibénia dehan ba servente sira atu halo tuir buat ne’ebé Nia dehan. Na’i-Feto nia konfiansa  mak konfians aida ne’ebé la’ós pasiva maibé “pro-active”. Ida-ne’e akontese mai ita bainhira ita iha difikuldade, ita halai ba Maromak no husu tulun, hafoin ita hein de’it milagre atu mosu. Ita-nia atitude ne’e la loos. Ita presiza book an, hanoin buka dalan ne’ebé di’ak liu. Kriativu katak ida-ne’ebé iha nia intervensaun. Na’i-Feto nia konfiansa totál iha Jezús, maski nia eszijénsia ne’e mai iha tempu ne’ebé la loos tuir Maromak nia planu. Disponibilidade totál sira ne’ebé serví meza, milagre ida ne’ebé la buka, nune’e mós kapasidade atu inventa ka imajina buat foun; fleksivel katak ida ne’ebé fasil atu adapta ho mudansa foun ruma. Atitude ida ne’ebé sai baze ba buat hirak ne’e hotu mak “halo tuir” eh “obedese”.

Maluk doben sira, Na’i-Feto nia oan doben sira: iha drama boot ida-ne’e. ita haree Jezús, Na’i-Feto, ema. Na’i-Feto nia papél mak atu liga ita ba Jezús no liga Jezús ho ita. Nia hasae ba Maromak ita-nia preokupasaun, ita-nia difikuldade sira. Nia hasae maibé, nia la husu ka obriga. Buat ida ne’ebé nia husu ita mak saida? Imi presiza rona no halo tuir. Nia ezije ita atu halo tuir Maromak nia hakaran, bainhira halo tuir imi sei hetan ksolok basá Maromak la taka matan ba ema ida.

Maluk doben sira, krize ida iha família, iha eskola, iha ita-nia rai laran make ma susar atu halo tuir, tanba ema hotu sente importante no matenek. Ne’e duni, presiza virtude ida haraik-an.

Diálogu entre Jezús ho sira ne’ebé serví meza (Jo 2,6-8)

Sinál dahuluk Jezús nian konsiste iha nakfilak bee ba tua ho kualidade exelente. Bee ne’e karik atu bainaka sira bele hamoos an antes no depois han. Oras ne’e nakfilak tiha ba tua ida ho kualidade ne’ebé di’ak tanba Jezús ós la ezije nia benefisiáriu sira nia fiar, ne’e fó saugate de’it, grasa ida ne’eb’e mai gratis de’it, totalmente gratuitu!

Buat ne’ebé akontese lori ksolok boot ba ema hotu no foku atensaun nian mak Jezús. Nia mak halo ema hotu admira no kontente. “Ida ne’ebé iha karidade iha fuan sempre iha buat ruma atu fó”.

Diálogu entre sira ne’ebé serví meza no noivu-noiva

Sinál ida ne’ebé akontese maibé labele deskreve, la haktuir mós oinsá mak mosu. Buat ne’ebé ita hatene mak mosu de’it konversa entre sira ne’ebé serví meza no noivu sira. Buat ne’ebé hakarak hatene mak, oinsá buat ne’e mosu no nia razaun. Sira ne’ebé serví meza nia liafuan hatudu katak sira hakfodak no tau responsabilidade kona-ba buat tua menus ba noivu sira. Sira  ne’eb’e serví meza la hatene maibé atan sira hatene tua di’ak ne’e mai husi ne’ebé. Aleinde Jezús, sira mak hatene tua di’ak ne’e mai loos husi ne’ebé. Evanjelista haktuir katak ho sinál ida-ne’e, dixípulu sira haree Jezús nia glória. Maski Nia tmepu seidauk to’o mibé dixípulu sira sente kontente ona ho revelasaun ne’e.

Saida mak testu ne’e hakarka revela mai ita?

Aparentemente, Na’i-Feto mesak iha konvidadu sira nia leet mak ida-ne’ebé nota katak, sira-nia tua la iha ona. Bainhira Na’i-Feto marka prezensa, segredu no problema ne’ebé haksumik to’o iha ne’ebé mós sei revela hotu. Tanba ne’e, tansá mak ita la invoka beibeik nia? Tansá mak ita la konvida nia beibeik mai iha ita-nia moris? Se karik ita la konsege haree ba futuru buat hotu iha moris lahó klareza, lalika moe se Na’i-Feto mak deskobre ita-nia frakeza hirak ne’e. Nia sei husu ba Jezús atu tulun ita, maski ita rasik la permite nia atu tama iha ita-nia moris. Se Na’i-Feto halo beibeik ona buat oioin iha ita-nia moris, tansá subar nafatin ita-nia frakeza sira ba nia?

Maski nia ansi, nune’e mós Jezús nia resposta la klaru, Na’i-Feto bá iha uma atu serví de’it sira. Atan sira halo buat hotu ne’ebé sira haruka atu halo. Bainhira Jezús hasoru atan sira ne’ebé serví meza, Nia lakohi atu rejeita nuat ne’ebé seidauk fó ba nia Inan. La’ós família nia ezijénsia mak obriga Jezús halo milagre, maibé tanba atan sira nia obediénsia. Ida-ne’e santu Agostinho konfirma: “O orgulho é a fonte de todas as fraquezas, porque é a fonte de todos os vícios”.

Na’i-Feto nia perzisténsia/la rende, no atan sira nia obediénsia, habiit festa família nian ne’e la’o to’o rohan; tua di’ak ne’ebé multiplika, salva situasaun família foun nia oin no halo dixípulu sira mós fiar sai metin lután. Oinsá iha ita-nia evanjelizasaun se ita la husu Na’i-Feto nia tulun? Oinsá mak Na’i-Feto kontribui ba inísiu dixípulu sira nia fiar? Iha ita-nia família bele iha ksolok iha moris no fiar iha Kristu metin ho Kristu nia auzénsia? Tanba sá mak ita mós la konvida Nia mai iha ita-nia moris?

Konkluzaun – istória fini nian

Loron ida iha ferik ida iha nia viajen ni alori iha nia kohe plástiku ida nakonu ho fini musan. Entaun, señor ida ne’ebé tuur mós besik nia husu: – Saida mak avó lori iha nia pasta. Nia hatán: – Ai-funan nia musan. Tanba sá ita tenke lori leku-leku? Atu halo saida? Avó-ferik ne’e hatán: – Bainhira kareta liu ha’u sei kari tutuir dalan. Nia dehan tenik: – Bainhira fini ne’e monu abanbairua sei halo funan buras iha fatin barak. Señor ne’e hatán kedas: – Oinsá mak moris se fini barak sei monu iha alkatraun leten, dalan no fatuk…? Ferik ne’e mós dehan: – Ne’e loos duni, maibé, iha mós balun ne’ebé sei monu iha rai bokur no sira sei moris.

Buat ne’ebé akontese, liu tiha tempu ruma señor ne’e halo fali viajen. Tuir dalan nia haree ai-funan barak. Entuan señor ne’e husu ba konjak, se nia hanoin ferik ne’ebé uluk kari ai-funan ne’e. No konjak ne’e hatán: Nia mate tiha ona….maibé nia husik hela buat furak ida mai ita.

Señor ne’e agora goja loos ho buat furak ne’ebé ferik husik hela.

~~~~~~~~~~~~~~

Loos duni, maluk doben sira, hanesna ferik ne’e kari fini sira ai-funan nian nune’e mós ita Na’i-Feto kari hela hahalok di’ak sira, Mai ita mós aprende husi nia atu kari iha moris buat ne’ebé di’ak, iha ita-nia família, komunidade no nasaun.