Dili – Iha solenidade S. José  nian, ne’ebé simu knaar atu tau matan ba Sagrada Família, Amu Virgílio do Carmo da Silva sdb, simu ordenasaun nu’udar bispu. Loloos nomeasaun husi Santu Padre hatun iha loron vijília S. João Bosco nia festa nian, 30 Janeiru 2016.

Amu-Papa, nu’udar autoridade apostólika aas liu, depoizde rona paresér husi Kongregasasaun ba Evanjelizasaun povu sira-nian, iha ninia Surat nomeasaun nian ne’ebé lee iha inísiu selebrasaun eukarístika, hakerek katak nia haree Amu Virgílio do Carmo da Silva sdb “kapasitadu atu governa dioseze ida-ne’e tanba ninia dote sira iha pastorál no teolojia espirituál”.

Iha Surat nomeasaun ne’e, Amu-Papa mós dirije ba kleru no povu, hodi husu atu “simu bispu foun ho ksolok, hela iha uniaun ho nia bispu” no harohan ba Pedro nia susesór.

Amu-Papa ezorta bispu nomeadu atu tuir S. João Bosco, Fundadór no Aman Kongregasaun Saleziana ninia santidade… “hodi buka leten aas bá nia sasán sira no hadomi  ho retidaun”.

Misa ne’ebé halo iha Tasi-tolu, prezide husi Núnsiu apostóliku, Mons. Joseph Marino, konselebra husi bispu na’in neen, haat husi rai li’ur, hanesan Australia (Darwin no Melborne), Indonésia (Atambua) no Papua Nova Guiné, no rua seluk mak bispu Baucau no Maliana nian no amlulik barak husi rai-laran.

Knaar bispu nian

Iha ninia omilia, Mons. Joseph hahú hodi deskreve karakterístika S. José nian, ne’ebé “justu no santu” no simu knaar atu “proteje no tau matan ba ema na’in rua ne’ebé konserteza santu liu nia:  Jezús, Maromak nia Oan-Mane no Maria, Maromak nia Inan”.

Hafoin D. Marino halo paralelu ho D. Virgílio ne’ebé simu ministériu atu “tau matan no proteje Maromak nia Povu iha Dili”. Povu ida ne’ebé, iha S. Paulo nia liafuan, “povu saserdotál ida, povu santu ida, povu ne’ebé Maromak hili”. Hodi tuir lisan antigu Kreda nian, D. Marino husu Amu Virgílio atu konsidera didi’ak knaar ne’e: “Ó tenke hanoin ho seriedade boot ministériu ne’ebé entrega ba ó-nia liman”.

Selebrante prinsipál dirije mós ba membru sira kreda Dili nian atu simu ho ksolok no respeitu, ida-ne’ebé atu tama daudaun ona iha koléjiu bispu sira nian ho sagrasaun bispu nian bainhira bispu sira tula liman ba nia. “Respeitu nia bá nu’udar ministru Kristu nian no nu’udar servidór mistériu sira Maromak nian”. Povu sarani tenke simu Bispu ho ninia amlulik sira haleu nia, basá sira kontinua Kristu Na’i no Amlulik boot ba nafatin atu “haklaken evanjellu no haraik mistériu sira fiar nian ba ema hirak ne’ebé fiar”.  Jezús rasik dehan: “Sé de’it mak rona ó nia rona ha’u. Sé de’it mak la simu ó nia la simu ida-ne’ebé haruka ó”.

Bispu nia hahalok paternidade, halo atu Kristu hakbarak tan membru foun sira iha nia isin-lolon, liuhusi bispu nia sabedouria no nia prudénsia Kristu hatudu dalan hodi lori sarani sira iha peregrinasaun rai ne’e nian bá ksolok loloos moris rohan-laek nian.

Mons. Marino enfatiza katak títulu bispu nian “la’ós ida onra nian maibé funsaun nian, responsabilidade nian”. Tanba ne’e, bispu ida tenke nafatin serví duké ukun. Ne’e mak Jezús Kristu nia konsellu, ita-nia Na’i, ne’ebé hanorin katak, sé mak boot tenke serví ema ne’ebé ki’ik liu. No lider mak ida-ne’ebé serví. Ba Bispu foun, Mons. Marino husu: “haklaken mensajen ne’ebé entrega ba ó ohin, ema simu eh lae; korrije sala ho pasiénsia nafatin no hanorin kole-laek; harohan ho konstánsia no oferese sakrifísiu ba povu entrega ba ó-nia kuidadu. Halo nune’e ó sei dada grasa oioin ba sira husi Kristu rasik nia santidade ne’ebé suli naresin nafatin”. Nu’udar servidór no mahein di’ak, buka atu halo tuir Bibi-Atan Di’ak ne’ebé saran moris ba nia bibi sira, “bibi-atan ho iis bibi nian”.

Bispu foun nia mehi

Amu-bispu Virgílio do Carmo da Silva, molok orasaun finál, esplika ninia lema episkopál “Charitas Christi urget nos”. Maromak mak domin no hamonu nia domin ba Timor-oan sira. Liuhusi esperiénsia oioin Timor-oan sira esperiénsia Maromak nia prezensa no domin. Ema mós mai husi domin: “Ida-ne’e mak ita ema nia natureza. Ne’e duni, ema hotu iha fuan atu hadomi. Iha domin mak nia bele hetan nia perfeisaun, nia bele realiza nia an”. Ne’e duni “atu halo di’ak eh atu hadomi, la’ós ona kestaun ka dilema ida, maibé obrigasaun ida. La’ós mós opsaun”, D. Virgílio tenik.. Se ita hadomi, ita konserteza sei halo buat ne’ebé loos (kf S. Agostinho). Maibé karidade ne’e la’o ho justisa no lialoos. Karidade la haksolok ho injustisa. Iha nia misaun apostólika, S. Paulo konxiente kona-ba motivasaun sira. “Ninia razaun mak Maromak nia domin ne’ebé sunu nia”. Nia husu atu husik karidade “orienta pastorál dioseze nian” no ba sarani hotu atu “fó fatin ba karidade iha ita-nia fuan, iha ita-nia família, iha Kreda no iha nasaun”.

D. Virgílio haktuir katak seidauk iha planu ne’ebé tasak, maibé nu’udar bispu ba dioseze ho tinan barak moris nian, uluknanai “kontinua buat di’ak hotu” ne’ebé predesesór sira hatuur ona iha dioseze Dili ne’e, dioseze Inan ba dioseze Baucau no Maliana; “buka oinsá promove komuñaun iha Kreda, nune’e bele fó sasin kona-ba Jezús ne’ebé moris hi’as iha ita-nia sosiedade”. Dalan atu to’o mak “halo konsolidasaun ida iha formasaun sira amlulik no sarani sira-nian, hahú husi labarik, foin-sa’e sira no liuliu iha família”. Amu-bispu Virgíliu konvensidu katak ho “formasaun ne’ebé sólida mak sei garante diálogu entre fiar no kultura tradisionál sira nune’e mós modernu”.

Atu hahú, Amu-Bispu Virgílio hateten katak nia buka uluknanai atu koñese, atu komprende planu ne’ebé predesesór sira hahú ona, hodi rona sarani sira no liuliu amlulik sira dioseze Dili nian. “Liuhusi dixernimentu hamutuk mak foin bele hakotu planu pastorál ne’ebé di’ak”, Amu-bispu subliña. Nia mós hanoin katak presiza “kooperasaun mútua ho Estadu RDTL nian hodi promove liberdade no justisa iha nasaun ida-ne’e atu garante pás no estabilidade”. Pontu seluk nia tau hanesan mehi mak promove “ekumenizmu” atu haburas armonia no esplora posiblidade sira seluk atu promove grupu sira seluk ne’ebé sei hela iha marjin.

Atu halo ne’e hotu Amu-bispu foun husu hotu-hotu nia kooperasaun no sakrifísiu. “Dioseze ne’e ita hotu nian, ne’e duni mai ita hotu fó liman ba malu atu hakiak ambiente ida-ne’ebé haburas konfiansa no fiar ne’ebé bele hamosu sentidu ida kreda nian, katak, ita ida-idak koko atu sente katak kreda ida-ne’e ha’u-nian, dioseze ida-ne’e ha’u-nian”.