Dili – Irmán FMA sira husi grupu segunda idade adulta, iha loron 26 Setembru, halo enkontru formasaun nian kona-ba dokumentu Kreda nian “Redemptionis Sacramentum” ne’ebé ko’alia kona-ba “abuzu sira kontra Santíssima Eukaristia”.  Dokumentu ne’e mak instrusaun ida “Congregação para o Culto Divino e a Disciplina dos Sacramentos” prepara, iha kolaborasaun ho “Congregação para a Doutrina da Fé”, trata kestaun litúrjika sira refere ba dixiplina Sakramentu Eukaristia nian iha Kreda Katólika latina. Ne’e hotu atu bele fó hanoin filafali no habiit sentidu profundu norma kanóniku-litúrjika sira, atu sarani sira observa no tau iha prátika. Dokumentu Redemptionis Sacramentum marka no reprova abuzu sira ne’ebé hatama iha Kreda, kontra natureza liturjia no sakramentu sira-nian, kontra tradisaun no autoridade Kreda nian.

Leitura Instrusaun Redemptionis Sacramentum importante liu, bele dehan obrigatória. Hamutuk ho nia importante liu leitura Instrução Geral do Missal Romano, iha tópiku sira interese nian. Tuirmai ne’e mak ezemplu ruma abuzu sira akontese iha selebrasaun Eukaristia.

Abuzu komún ruma iha liturjia

Sarani sira tenke hatene katak iha orasaun ruma ne’ebé própriu ezkluzivu amlulik nian. Ezemplu “doxolojia”: “Aman Maromak bele halo hotu-hotu, hodi Kristu…”, mak parte konkluziva “Orasaun eukarístika” (parte sentrál misa nian). Padre de’it mak bele reza orasaun ne’e. Maski selebrante konvida (“hamutuk”) sarani sira tenke hela iha silénsiu no hatán, iha finál, “amém” solene (kf. IGMR 151). Leigu sira mós labele reza orasaun dame nian. Amlulik de’it mak reza orasaun ne’e.

Presiza distinge amlulik nia papél husi sarani fiél sira-nian iha misa: “Presiza evita perigu atu halakon komplementaridade entre klérigu sira nia asaun no leigu sira-nian, atu leigu sira-nia tarefa sira la sofre espésie ida «klerikalizasaun» nian, nune’e mós, ministru sagradu sira ne’ebé labele asume buat ne’ebé própriu leigu sira-nia vida no asaun nian” (Redemptionis Sacramentum).

Komportamentu inkonveniente sarani sira-nian

Ko’alia, halo barullu, tarutu… ne’e hotu la halo iha misa, Iha fatin ba buat sira-ne’e. Misa mak Jezús nia sakrifísiu iha Kalváriu. Ita iha Maromak nia Oan nia sakrifísiu nia oin! Iha altár, Jezús saran An ba Aman nu’udar vítima, ba ita-nia salan sira. Nune’e, ita-nia hahalok iha misa la’ós ko’alia ba maluk iha sorin, basa liman, atende telefone, tama facebook durante omilia…

Abuzu ruma husi parte selebrante nian

Amlulik ne’ebé halo misa tenke hatais paramentu sira hanesan estabelese iha regra; la’ós tau de’it estola ba faru baibain nia leten, eh iha ábitu monástiku nia leten, labele uza xapeu, altár uza kaixote.

Abuzu litúrjiku mak, porezemplu:

• Modifika testu litúrjiku sira – “Hapara prátika reprovável iha-ne’ebé amlulik sira, eh, diákonu sira eh leigu sarani sira rasik, modifika no muda, tuir arbítriu rasik, iha-ne’e eh iha-ne’ebá, testu sira sagrada Liturjia nian ne’ebé sira haklaken. Bainhira halo nune’e, sira lori instabilidade ba selebrasaun sagrada Liturjia no dalabarak adultera sentidu auténtiku Liturjia nian” (R.S., 59);
• husu atu sarani sira akompaña amlulik iha Orasaun Eukarístika: – “Proklamasaun Orasaun Eukarístika, ne’ebé tuir ninia natureza, mak selebrasaun tomak nia tutun, mak própria no ezkluziva amlulik nian, tan ninia ordenasaun nia kbiit. Tanba ne’e, abuzu ida mak halo atu parte ruma Orasaun Eukarístika nian fó ba diákonu mak harohan, ba ministru leigu ida, eh ba sarani ida eh sarani sira hotu hamutuk. Ne’e duni, Orasaun Eukarístika, iha ninia totalidade, Amlulik de’it mak tenke harohan” (R.S., 52);
• interrompe ritu misa nian atu interkala ho orasaun ne’ebé la tama iha laran: – aumenta orasaun kura eh libertasaun nian ne’ebé la prevé iha missal, hamulak livre sira depoizde konsagrasaun, nst.;
• entrega omilia ba leigu sira: – omilia bele hasai husi misa durante semana, maibé iha domingu obrigatória no “baibain, amlulik selebrante rasik mak halo, eh delega ba konselebrante, eh dalaruma, tuir sirkunstánsia sira, mós ba diákonu, maibé nunka ba leigu ida” (R.S., 64). Prátika abuziva mós troka omilia ho aprezentasaun teatrál, sasin partikulár sira, nst.;
• aproveita omilia atu ko’alia kona-ba tema ne’ebé la liga ho leitura sira – “Hodi halo omilia, sei buka atu leno, iha Kristu, akontesimentu sira moris nian… keta hamamuk sentidu auténtiku no jenuínu Maromak nia Liafuan nian, hodi trata de’it tema sira polítika nian eh tema profanu sira, eh foti nu’udar fonte ideia sira mai husi movimentu pseudo-relijiozu sira ita-nia tempu nian” (R.S., 67).

Buat ne’ebé haktuir iha leten mak ezemplu ruma de’it, no sei iha seluktán. Presiza tau iha neon katak “ordenasaun sagrada Liturjia nian ne’e kompeténsia ezkluziva autoridade ekleziástika nian; no ida-ne’e iha Sé apostólika no, iha medida ne’ebé lei determina, iha Bispu” (R.S., 14). Laiha ema ida iha direitu atu “book” liturjia, maski nia iha intensaun ne’ebé di’ak liu.

“Ministru sira Eukaristia” nian

Ministru Eukaristia nian mak amlulik. Igreja rekomenda atu la hanaran leigu sira ne’ebé tulun amlulik fahe komuñaun ho “ministru Eukaristia nian”, “ministru estraordináriu Eukaristia nian”, “ministru espesiál Eukaristia nian”. Sira-nia naran mak “ministru estraordináriu sagrada komuñaun nian”.

Ministru estraordináriu tulun amlulik de’it bainhira iha nesesidade, hanesan ema barak atu komunga, tanba selae misa sai naruk. Selae natón de’it amlulik selebrante.

Norma litúrjika sira bandu mós entrega paun eukarístiku nia baluk ba leigu sira iha momentu Maromak nia Bibi-Oan (R.S., 73). Amlulik de’it mak halo, ida-ne’e no se presiza diákonu eh amlulik konselebrante.

Presiza tau iha neon katak, leigu sira bele partisipa iha distribuisaun komuñaun nian ba sarani sira estraordinariamente, iha kondisaun sira hanesan dehan ona iha leten. Ministru estraordináriu sagrada komuñuan nian, aprezenta an ba amlulik bainhira nia komunga ona, simu husi amlulik ámbula, atu fahe komuñaun ba sarani sira iha lokál sira selebrante hatudu. Hotu tiha distribuisaun, entrega fali ámbula sira ba amlulik. Konserteza, ministru estraodináriu tenke hatais didi’ak, tuir regra ne’ebé iha.

Distribuisaun komuñaun nian

Bele komunga hakneak eh hamriik. Bainhira komunga hamriik, halo uluk jestu reverénsia nian, molok simu Sakramentu (R.S., 90). Aleinde ne’e, sarani iha direitu atu hili simu Sagrada komuñaun iha ibun eh hakarak simu iha liman. Forma tradisionál komunga nian mak simu diretamente iha ibun. Se prefere simu iha liman, tenke aprezenta an ho liman nakloke, tau ida iha ida seluk nia leten, loke atu simu sagrada komuñaun. Simu tiha, nia tenke konsumi kedas iha ministru nia oin.

Ida tan: “La permite atu sarani sira foti rasik óstia konsagrada nune’e mos kalix sagradu, nune’e mós labele pasa ba malu husi liman ida ba liman seluk” (R.S., 94). Labele halo distribuisaun komuñaun tipu self service, katak ida-idak foti óstia ho nia liman rasik iha ámbula no fó komuñaun ba nia an rasik. Se distribui komuñaun iha espésie rua, obrigatóriu atu fó diretamente iha komungante nia ibun.