Baucau – Dioseze Baucau liu husi komisaun liturjia nian hala’o formasaun katak resiklajen liturjia nian loron 10  Juñu, ho razaun atu bele hafanun filafali na’i-lulik, relijioza/u, katekista no responsavel grupu kategoriál sira atu bele fó importánsia kona-ba lala’ok, serimónia,no selebrasaun litúrjika iha Kreda. Iha formasaun ida ne’e Amu-Bispu Basílio mak hahú hodi halo abertura. Iha liafuan abertura nian Amu-Bispu hateten katak Kreda tenke iha komuñaun atu atualiza iha rai ne’e buat ne’ebé Anju no Santu sira halo atu hahí no hana’i Maromak. Nune’e iha selebrasaun liturjia sira la’ós ida-idak halo tuir nia hakarak maibé iha orientasaun Kreda nian, nune’e bele iha uniformizasaun iha selebrasaun sira hotu. Nia reforsa mós katak buat ne’ebé iha orientasaun laiha ema ida ne’ebé bele hasai, aumenta ka muda. Hanesan Papa Bento XVI hateten iha “Summorum Pontificum” (2007), Amu-Papa sira preokupa nafatin atu Kristu nia Kreda oferese ba Divina Majestade kultu divinu ida dignu atu “hahí no hana’i Nia naran’ no ba Santa Kreda tomak nia di’ak”.

Atu hakle’an liután tema “Resiklajen litúrjika”, Amu-Bispu fó tempu ba Padre Germano Gusmão atu aprezenta ba asembleia dokumentu sira kreda nian hanesan Direitu Kanóniku, Sacrosanctum Concilium, Redemptionis Sacramentum, nst., ne’ebé fó orientasaun kona-ba selebrasaun litúrjika iha Kreda universál. Liturjia tenke sai momentu atu bele hahí no hana’i Maromak nune’e selebrasaun no ambiente sira iha kreda laran tenke favorese atu bele lori povu atu reza di’ak.

Pe. Germano fó sai abuzu barak ne’ebé adultera liturjia, akontese iha ita-nia selebrasaun sira. Hanesan orientasaun Redemptionis Sacramentu n.169 hateten “Bainhira halo abuzu ida iha selebrasaun sagrada Liturjia, loloos ema halo falsifikasaun liturjia katólika nian”.

Ezemplu konkretu ruma hanesan, inventa orasaun eukarístika no prefásiu sira husi komisaun litúrjika ad hoc ba selebrasaun padroeiru nian, tanba orasaun sira-ne’e tenke iha aprovasaun husi Santa Sé. Altár misa nian tenke simples atu la halo distrasaun ba ema, nune’e foka ba mistériu ne’ebé selebra, la’ós ba dekorasaun rebo-rebo. Múzika iha misa tenke envolve povu atu hola parte. “Buat ne’ebé importante liu iha kreda laran mak: Altár, Krús no Ambaun; dekorasaun iha kreda laran liuliu altár nian tenke simples la’ós falun hanesan festa kazamentu nian”. Ezemplu ida buat hirak ne’e dala barak la la’o tuir kreda nia orientasaun tanbá ema ida-idak hakarak halo tuir nia hakarak no kriatividade no dala barak ema hakarak hatudu ninia kapasidade. Buat hirak ne’e presiza korrije atu ita-nia orasaun sai di’ak liután.

Iha mós orientasaun kona-ba atitude korporál sira iha liturjia laran. Uluknanai jestu litúrjiku sira tenke halo loloos, liuliu ba padre sira oinsá loke liman, taka liman, sinál krús, momentu elevasaun no seluktan, nu’udar jestu ema orante. Tuir Romano Guardini (1885-1968, “bainhira halo sinál krús halo didi’ak: envolve an tomak, isin no klamar, hamnook ó an, konsagra ó an, santifika ó an”. Amlulik nia devér mak halo tuir buat ne’ebé Kreda husu la’os tuir nia hakaran, hanesan ezemplu ida, troka liafuan Padre ba Aman ne’ebé hakerek iha testu litúrjiku aprovadu. Kona-ba hatais, Redemptionis Sacramentum hateten: “Tenke reprova abuzu iha-ne’ebé ministru sagradu sira halo Misa, inkluzive ho partisipasaun asistente ida de’it, hodi lahatais hatais sagradu sira eh ho estola de’it iha roupa monástika nia leten, eh ábitu komún relijiozu sira-nian, eh roupa komún, kontra regra iha livru litúrjiku sira” (n.126). Se Misa hahú ona, ministru ida la iha direitu atu sae ba presbitériu. Hatutan tan ba ne’e, leigu sira labele sae naranaran de’it ba presbiteriu.

Iha misa laran la presiza komentáriu barbarak maibé presiza fó espasu ba silénsiu liuliu depoizde omilia no depoizde komuñaun katak “pauza sagrada”. Kona-ba fatin komentadór nian labele iha presbitériu, maibé iha pódium ida menus aas husi ambaun…

Tenke halo mós jejún eukarístiku katak labele han oras ida molok ba simu komuñaun. Iha komuñaun mós, bainhira óstia konsagrada la to’o, dalaruma amlulik sira habokon fali óstia la konsagrada ho tua konsagrada atu fó ba komuñaun. Ida-ne’e mós abuzu ida ne’ebé labele akontese, Amu-Bispu dehan hatán ba pergunta husi partisipante ida.

Buat hirak ne’e no buat seluk tan la temi iha-ne’e,  presiza aviza no fó formasaun ba sarani sira atu hatene. Ita hotu iha obrigasaun atu orienta sarani sira atu bele iha koñesimentu kona-ba lala’ok liturjia no atitude sira liturjia nian iha kreda hodi nune’e ita bele la’o hamutuk tuir orientasaun ne’ebé Kreda fó nia dokumentu sira.

Depoizde formasaun fó mós tempu ba asembleia atu husu perguntas. Hafoin mak Amu Bispu halo konkluzaun ba enkontru ida ne’e hodi hateten katak buat hotu ne’ebé ohin ita rona, vale atu aprende maibé mudansa mentalidade presiza tempu no prosesu nune’e presiza ita hotu nia pasiénsia no esforsu-an atu tulun no orienta ita nia sarani sira.

(Redasaun/Albina do Carmo)