NOVENA BA JEZÚS NIA FUTAR FUAN SANTU

2023

Iha tinan ne’e ita-nia Novena ba Jezús nia futar Fuan Santu tuir leitura sira liturjia loron nian.

Loron 1 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai livre atu la belit ba ema no rikusoin sira.

Leitura Mc 12,18.23

“Saduseu balun ne’ebé fiar katak la iha moris-hi’as hakbesik Jezús hodi husu Nia: …Iha moris hi’as, wainhira sira hotu sei moris fali, feto ne’e se loos nia kaben, basá sira hotu hola nia?”

Reflesaun

Jezús hatán katak iha moris-hi’as ema la hola malu, feto ne’e “la’ós ema ida nian”. Feto sei sai livre no la iha ona ema trata nia nu’udar ninia soin ka propriedade, basá sira sei sai hanesan “anju iha lalehan”. Lójika moris-hi’as nian liberta ita husi lójika hotu posesu nian ne’ebé karakteriza moris ida-ne’e.

Ita husu Jezús atu hanorin ita atu ita sai livre husi belit metin ba ema no soin sira no sustenta ita-nia empeñu ba vida espirituál ida ne’ebé iha respiru moris rohan-laek nian, ho kbiit atu konkretiza iha domin ne’ebé maka’as liu mate, no bee boot sira labele halakon nune’e mós mota sira labele hamout.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 2 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami sai hanesan Ita, ai-han ba ema seluk nia moris.

Leitura Mc 6,51.57

«Ha’u mak ai-han moris nian ne’ebé tun mai husi lalehan. Ema ne’ebé han ai-han ne’e, nia moris ba nafatin; no ai-han ne’ebé Ha’u sei fó mak Ha’u nia isin, saran ba mundu nia moris [… ] nune’e mós ema ne’ebé han Ha’u, sei moris tanba Ha’u».

Reflesaun

Eziste relasaun kle’an entre Eukaristia no Kristu nia futar Fuan. Eukaristia moris husi Kristu nia sakrifísiu iha Krús, suli husi nia futar Fuan ne’ebé sona borus, ne’e duni moris husi Kristu nia interioridade no ninia vontade atu hela nafatin ho ita. Jezús nia Fuan moris no fekit iha Eukaristia.

Basá, enkuantu ita la’o iha rai-fuik maran ida-ne’e (kf 8,15), Jezús haraik mai ita buat hotu ne’ebé ita presiza la’ós de’it atu habosu isin, maibé mós habiit esperansa. Han Na’i nia Isin signifika iha Ninia moris rasik iha ita, asimila ninia modu oinsá moris, sai fali ai-han ka paun ba ema seluk nia moris. Tanba moris sai naresin la’ós bainhira ita rai didi’ak no defende metin, maibé bainhira ita prontu atu oferese moris ne’e.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 3 – Jezús nia futar Fuan Santu, mai ukun ami fuan bá!

Leitura Mc 12,35-36

«Jezús dehan, “Oinsá eskriba sira balun dehan katak Messias ne’e David nia Oan? Basá David rasik, ho Espíritu Santu nia naroman dehan, ‘Na’i hateten ba Ha’u nia Na’i: Tur iha Ha’u nia sorin kuana to’o tempu ne’ebé Ha’u tau Ó-nia funu-balun sira iha ó-nia ain nia okos?»

Reflesaun

Jezús hakarak halo nia interlokutór sira komprende katak Nia la’ós de’it David nia Oan, maibé Nia Maromak, no atua nu’udar Maromak; kontemporaneamente Maromak no kontemporaneamente ema no ho modu totál. Jezús mai hahú nia reinu iha ema nia sira nia fuan. Iha ema nia fuan mak Na’i hakarak ema rekoñese Nia nu’udar Na’i. Basá, to’o bainhira ema la tau Na’i Jezús iha fatin dahuluk no iha ezisténsia umana nia sentru, sei nafatin eziste funu, divizaun, sai inimigu ba malu, ódiu malu, violénsia oioin

Tanba ne’e, Na’i, halo atu ami bele kontribui iha edifikasaun reinu ne’ebé ami kontinuamente husu atu to’o mai: “Halo ita-nia reinu to’o mai ami” iha orasaun “Ami Aman”.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 4 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami hatene fó ho don totál!

Leitura Mc 12,43-44

«Tebes Ha’u dehan ba imi; feto-faluk ne’e tau barak liu fali sira seluk ne’ebé tau osan iha osan-fatin, basá sira tau osan ne’ebé  resin ba sira, maibé husi uitoan ne’ebé nia iha, nia tau hotu, buat ne’ebé nia kuran atu moris».

Reflesaun

Ohin Jezús propoin nu’udar modelu feto-faluk ida (kf Mc 12,38-44). Feto ne’e la iha buat ida, buat ne’ebé sei iha mak osan rahun doit rua, ne’ebé la’ós buat ida kompara ho ema riku sira nia oferta iha templu. Maibé, ba Jezús, “feto-faluk ne’e tau osan barak liu sira seluk tanba nia tau buat hotu ne’ebé nia iha atu moris” (Mc 12,43s).

Ne’e duni “buat-mamuk”, “nihil” sai “buat hotu”, “totum”; sai nune’e duni tanba feto ne’e laiha buat ida; sai nune’e liuliu iha ninia intensaun sira no iha jestu ne’ebé nia halo ho fuan “tomak”; sai nune’e ba Jezús ne’ebé transforma buat-mamuk ne’e iha oferta ne’ebé fó ksolok ba Maromak.

Ida-ne’e mak proposta únika ba santidade: “halibur ita-nia buat-mamuk, aprezenta ba Nia, oferese ho fuan tomak ba Nia no husik atu bensan Maromak nian atua iha buat-mamuk ne’e… halo sai barak, halo multiplikasaun.

Santidade sai no sempre sai nu’udar ema nia buat-mamuk ne’ebé hakonu ho buat-hotu Maromak nian!

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 5 – Jezús nia futar Fuan Santu, sadia no bali ami ho Ita-nia mizerikórdia!

Leitura Mateus 9,12-13

«Jezús dehan: “La’ós sira ne’ebé isin di’ak mak kuran doutór, maibé sira moras. Imi buka hatene liafuan ne’e katak sá: ‘Ha’u hakarak laran-luak liu fali sakrifísiu.’ Basá Ha’u mai la’ós atu bolu ema di’ak sira, maibé ema maksalak sira’».

Reflesaun

Evidente katak Na’i hakarak ita sai fiél no la hadook an husi Nia. Maibé bainhira ita haketak an, Nia sai atu buka ita, hanesan Bibi-Atan DI’ak ne’ebé husik hela nia bibi sira seluk iha luhan no sai atu ba buka no lori fila bibi ne’ebé lakon. «La’ós sira ne’ebé isin di’ak mak kuran doutór, maibé sira moras» (Mt 9,12); Jezús Kristu, médiku divinu, la hein moras sira mai buka Nia, maibé Nia rasik sai ba li’ur bá hasoru sira. Hanesan Santu Agostinho dehan, Jezús «bolu ema maksalak sira ba dame, no moras sira ba isin-di’ak».

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 6 – Jezús nia futar Fuan Santu, haraik kbiit mai ami atu la’o tuir dalan “Bem-aventuransa” ka ksolok nian.

Leitura Mateus 5,3-12

«Ksolok ba ema sira ne’ebé kiak iha laran, basá reinu lalehan sira nian. Ksolok ba sira ne’ebé laran-maus, basá sira sei simu rai nu’udar liman-rohan. Ksolok ba sira ne’ebé tanis, basá sira sei hetan kmaan. Ksolok ba sira ne’ebé hamlaha no hamrook ba justisa, basá sira sei bosu. Ksolok ba sira ne’ebé laran-luak, basá sira sei hetan laran-luak. Ksolok ba sira ne’ebé laran-moos, basa sira sei haree Maromak. Ksolok ba sira ne’ebé buka dame, basá ema sei bolu sira Maromak oan. Ksolok ba sira ne’ebé ema duni, fó terus, tan buka justisa, basá reinu lalehan sira nian. Ksolok ba imi wainhira, tanba Ha’u, ema hateten aat imi, duni imi hodi bobar lia-bosok hasoru imi. Imi haksolok bá, foti neon bá, basá imi-nia kolen iha lalehan wa’in liu; basá nune’e mós sira duni profeta sira ne’ebé mai uluk liu imi».

Reflesaun

Rahun-Di’ak ka “bem-aventuransa” sira kontein billete identidade ema sarani nian, tanba sira halo fotografia kona-ba Jezús rasik nia oin, ninia estilu moris nian. Jezús, iha sermaun ka diskursu foho nian, lansa mensajen ida ba umanidade tomak, Ukun-foun sira-ne’e liufali regra sira.

Jezús la impoin, maibé revela dalan ba ksolok ba sai “bem-aventuradu/a” ka “beatu/a”: “Hodi repete dala ualu liafuan “Ksolok”,  Jezús revela dalan ba ksolok. Rahun-Di’ak sira hanorin katak Maromak, atu saran nia an mai ita, dalabarak liu husi dalan sira ne’ebé ita nunka hanoin, dalan ita-nia limitasaun sira-nian, ita-nia matan-been sira-nian, ita-nia derrota sira-nian.

“Rahun-Di’ak sira fahe ba parte tolu. Iha inísiu iha liafuan “ksolok” [“Bem-aventuradu/a”]; hafoin situasaun sira iha-ne’ebé hetan ksolok: kiak iha espíritu, laran-susar, hamlaha, laran-maus, nst. Ikusmai iha motivu ba “Bem-aventuransa” sira, introdús ho liafuan “basá”. Motivu ksolok ka bem-aventuransa” nian la’ós situasaun atuál, maibé kondisaun foun iha-ne’ebé beatu/a ka bem-aventuradu/a sira simu nu’udar Maromak nia don” (Papa Francisco).

Katesizmu Igreja Katólika dehan: «Rahun-Di’ak sira mak fotografia Jezús Kristu nian no haktuir mai ita ninia karidade: sira esprime sarani sira nia vokasaun ne’ebé hola parte ona ba Ninia terus no moris-hias nia glória; sira define hahalok no atitude sira karakterístika moris sarani nian; sira mak promesa paradoksál sira ne’ebé sustenta esperansa iha tribulasaun nia laran; sira haklaken ba dixípulu sira bensan no rekompensa sira ne’ebé manán ona iha nakukun laran; sira inaugura ona iha Virjen Maria no santu sira hotu nia moris (CIC n.1.717).

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 7 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami sai transparénsia Evanjellu nian.

Leitura Mateus 5,13-14

«Imi masin rai nian… Imi mundu nia roman».

Reflesaun

Ema kristaun haknaar an atu fó sabór ba sasán sira, leno sira, no la komporta an hanesan ema sia seluk ka halo lobby podér nian. Ita nia prezensa tenke muda sasán iha kualidade la’ós iha kuantidade. Se ema kristaun ida para atu sai “masin no roman” nia la serve ba buat ida no tenke soe tiha. Ema kristaun ida ne’ebé la halo ida-ne’e, teolojikamente nia mak lixu ida; no la’ós lixu naran de’it, maibé lixu ne’ebé hafoer. Mundu nakonu ona ho lixu. Maibé, ema tenke «haree imi-nia hahalok di’ak sira, atu sira hahí imi-nia Aman iha lalehan».

Ne’e asuntu sériu ida: vizibilidade domin nian. Buat sira ne’ebé folin ita la hatudu ho loko-an, maibé  ita labele subar, nia atrai. Ita labele moris iha vitrina [etalase], maibé obra di’ak tenke sai transparente. Ema kristaun simu bolun atu halo vizivel profundidade sasán sira-nian, kriasaun nia folin boot, moris nia dignidade.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 8 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami aprende dixiplina an atu bele hadomi loloos.

Leitura Mateus 5,19

«Ema ne’ebé halo tuir ukun-fuan hodi hanorin mós ba ema seluk, ema ne’e sei sai boot iha reinu lalehan».

Reflesaun

Iha testu Evanjellu ida-ne’e ita hetan esplikasaun di’ak iha Surat Dahuluk S. João nian: «Basá ita nia domin ba Maromak mak ne’e: katak ita halo tuir nia ukun-fuan sira. Nia ukun-fuan la todan mai ita» (1Jo 5,3). Observa Maromak nia ukun-fuan sira garante katak ita hadomi ho hahalok sira no hadomi tebes duni. Domin la’ós sentimentu de’it, maibé husu mós hahalok sira, obra sira domin nian, moris ukun-fuan rua karidade nian. Ema ne’ebé hanoin katak domin mak halo buat ne’ebé nia hakarak, nia la hatene katak domin boot liu mak “saran moris ba ema ne’ebé nia hadomi”. No atu saran moris presiza iha dixiplina boot, presiza sakrifísiu, la’ós buat ruma espontánea.

Jezús hanorin mai ita kona-ba buat aat eskándalu nian: «Ema ne’ebé la halo tuir ukun-fuan ki’ik liu sira ne’e ida hodi hanorin nune’e ba ema, nia sei sai ki’ik liu iha reinu lalehan» (Mt 5,19). «Ema ruma dehan karik, “Ha’u hatene Nia,” maibé la la’o tuir Nia ukun-fuan sira; ema ne’e bosokten; lia-loos la horik ho nia» (1Jo2,4).

Nia mós hanorin importánsia ezemplu di’ak nian: «Ema ne’ebé halo tuir hodi hanorin mós ba ema seluk, ema ne’e sei sai boot iha reinu lalehan» (Mt 5,19). Ezemplu di’ak mak elementu dahuluk apostoladu kristaun nian.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.

Loron 9 – Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami hadomi ho domin ne’ebé hakat hakat liu justisa.

Leitura Mateus 5,20

«Ha’u dehan ba imi katak imi-nia justisa la loos liu karik eskriba no farizeu sira nian, imi sei la tama iha reinu lalehan».

Reflesaun

Evanjellu ohin nian lakohi tau ita iha difikuldade, maibé simplesmente hakarak dehan mak ita katak bainhira ita di’ak ho ema sira, ita mós iha relasaun di’ak ho Maromak. Tanba ne’e atu iha vida espirituál ida ne’ebé saudavel presiza sai boot iha relasaun vertikál ho Maromak no mós iha relasaun orizontál ho maun no biin-alin sira. Se ó hakarak halo sai di’ak liután ó-nia relasaun ho ema seluk, entaun ó presiza halo sai di’ak liután ó-nia relasaun ho Maromak, no viseversa se ó hakarak halo sai di’ak liután ó-nia relasaun ho Maromak ó dedika mós ó-nia an atu halo sai di’ak liuta ó-nia relasaun ho ema seluk. Dimensaun rua ne’e sempre la’o hamutuk. No se ó liga ka tau hamutuk dimensaun rua ne’e, nia rezultadu mak krús ida. Iha sentidu ida-ne’e Kristu tau hamutuk lalehan no rai, domin ba Maromak no domin ba maluk sira; altár no maluk nia oin. Fiar mak nafatin kapasidade karuak atu  hadomi. Maibé ita-nia domin tenke hakat liu domin ne’ebé boot liu justisa: “imi-nia justisa la loos liu karik eskriba no farizeu sira nian, imi sei la tama iha reinu lalehan”.

Ita simu bolun atu hadomi ho domin ne’ebé boot liu justisa. Ne’e mak domin ne’ebé boot liu devér. Ne’e mak domin gratuitu ne’ebé regra ida la ezije. Ne’e mak domin ne’ebé hadomi no ne’e de’it to’o ona, domin lahó sasukat. Ne’e mak domin ne’ebé ba kle’an iha kestaun sira no la’ós de’it domin atu taka falta. Ita simu bolun ba justisa ida boot liu. Ne’e mak justisa husi ida-ne’ebé halo la’ós tanba husu ba nia, maibé tanba nia raisk hili atu halo ida-ne’e. Domin ho tipu ida-ne’e mak don ida, la’ós esforsu ida. No presiza harohan atu husu husi Maromak.

Ita harohan

Jezús nia futar Fuan Santu. Ita hadomi tebes ami no hatene didi’ak sikun hotu ami-nia identidade nian. Transforma ami-nia fuan atu iha sentimentu sira hanesan ho Ita-nian, iha modu hanesan oinsá rona, haree, no ko’alia hanesan Ita ko’alia. Purifika ami iha Ita-nia domin nia ahi moris nian nune’e ami bele halo Ita sai prezente iha-ne’e no iha ami moris tomak. Amén!

Jezús nia futar Fuan Santu, halo ami-nia fuan sai hanesan Ita-nian.