Loron 6 Maiu 2023 ita selebra memória litúrjika Domenico Savio nian, adolexente santu ne’ebé sai boot iha eskola S. Giovanni Bosco nian, hatudu nu’udar ezemplu moris sarani nian ba foin-sa’e rihun ba rihun ne’ebé frekuenta Uma Saleziana sira. Edukadór sira ne’ebé hetan inspirasaun husi Karizma salezianu haree iha foin-sa’e ida-ne’e realizasaun konkreta ne’ebé projetu edukativu salezianu hakarak to’o: sai sarani ne’ebé moris no tau iha sentru prátika Liafuan, hanesan no ho Maria, prontu ba servisu, habosu an loroloron ho Eukaristia, kriativu iha karidade.

Tuir sensibilidade tempu nian, ema subliña aspetu oioin Domenico Savio nia moris nian. Ohin loron ita sel bele hetan inspirasaun husi ninia moris?

Iha biografia ne’ebé Don Bosco hakerek, nia subliña foin-sa’e ne’e nia aten-barani no inisiativa iha-ne’ebé dalabarak la ta’uk atu hasoru risku hodi selu ho nia an rasik, sarak bele evita buat ne’ebé piór liu ba nia belun sira. Ne’e mak akontesimentu sira ne’ebé ema barak hatene didi’ak, maibé sei bele leno situasaun ohin nian.

Molok tama iha Valdocco no koñese Don Bosco, Domenico frekuenta eskola Mondonio nian. Mestre haktuir kona-ba “sala” grave ida ne’ebé halo iha klase, no baibain kastigu ho espulsaun; nia kolega sira akuza Savio no nia nonok de’it, maski mestre la fiar no fó posibilidade atu defende an.

Bainhira lia-loos sai mai li’ur, mestre husu ba Domenico tanba sá mak nia la defende an. Nia  hatán: “Tanba ida ne’ebá, tan halo ona sala barak sei hasai nia husi eskola; ha’u fali ha’u hein simu perdaun, basá ida-ne’e mak falta dahuluk ne’ebé akuza mai ha’u iha eskola; nia mós hanoin ba Makso’in divinu, ne’ebé ema ko’alia aat nia ho modu injustu”. “Nune’e nia nonok, maibé ema hotu admira Savio nia pasiénsia, ne’ebé hatene selu aat ho di’ak, dispostu atu tolera kastigu boot ida ba desfamadór rasik nia di’ak”. Ne’e mak mestre nia sasin.

Domenico hili dalan violénsia-laek nian no ho ninia komportamentu hakotu korrente aat nian, hodi manán ba kolega posibilidade foun.

Ida-ne’e la’ós dala ida de’it. Tuirmai, bainhira hela iha Valdocco, mosu haksesuk malu entre maluk na’in rua to’o atu hakanek malu. Sira kuaze atu sadik malu ho tuda fatuk. Don Bosco hakerek katak Domenico buka modu hotu atu konvinse nia kolega sira: nia ko’alia ho sira, hakerek surat, ameasa atu fó hatene buat hotu ba família, maibé lahó rezultadu. Nune’e nia husu ba sira, molok tuda malu, atu aseita pelumensu kondisaun ida:

Nia hasai ba li’ur krusifiksu ida, ne’ebé nia tara iha kakorok, no kaer tiha ho liman ida nia dehan: “ha’u hakarak atu imi ida-idak ho matan fihir ba krusifiksu ne’e, hafoin, imi bele tuda fatuk ida hasoru ha’u, nia ko’alia ho lian momoos liafuan sira-ne’e: Jezús Kristu mate inosente hodi perdua sira ne’ebé hedi Nia ba krús”. La’ós de’it ne’e: Domenico hakneak iha sira ida-idak  ne’ebé sadik malu, maibé “haree tiha espetákulu karidade no aten-barani nian ida-ne’e nia kolega sira sai konvensidu”.

Iha tempu ne’ebé dame sai filafali urjénsia ida ne’ebé envolve hotu-hotu, Domenico nia ezemplu hatudu kona-ba saida mak bele eduka iha an no eduka ema seluk. Korrente violénsia nian sei kotu ho dame no ho domin ne’ebé ita hakarak to’o maski “susar oinsá karik bá”. Maibé, ida-ne’e rezultadu husi hilin barani sira ne’ebé marka kle’an ambinete haleu ita.

Kompañia Imakulada nian mós moris ho intensaun atu reforsa vida sarani. Husi parte seluk, “ida-idak mak Domenico nia belun: ema ne’ebé la hadomi nian, respeita nia ba ninia virtude sira. Nia hatene moris di’ak ho hotu”. Tanba ne’e, “Iha tempu livre nia mak motór rekreiu nian; maibé buat hotu nia dehan ka halo lori nafatin ba di’ak morál an rasik nian ka ema seluk nian”.

Iha fulan sira ne’e, ita ho laran-taridu haree situasun oioin nia lala’ok iha parte barak mundu nian iha-ne’ebé parese la iha alternativa seluk duké uza kilat sira. Atu hatán ba sentimentu kbiit-laek ne’ebé ita esperimenta, ita bele husu Domenico Savio nia intersesaun, apóstolu loos dame nian. Iha simpisidade moris estudante nian no iha ninia komprtamentu eróiku konkretu sira, ita bele dehan, loos duni, katak nia harii alternativa konkreta sira atu hakotu espirál violénsia nian. Ida-ne’e mak urjente ohin, no Domenico sai nafatin ezemplu ida ba hotu.

(Redasaun fmatin)