Liafuan amorevolezza ita la bele tradús ho liafuan “domin” de’it,  tanba ninia sentidu kle’an liu fali domin ida ne’ebé ita koñese ho linguajen loroloron nian. Don Bosco nia moris tomak mak espresaun domin loloos nian. Amorevolezza iha Sistema Preventivu importante tebtebes ba sira hotu ne’ebé hakarak atu komprende, imita tuir ka iha interese atu hatene Don Bosco nia edukasaun. Reitór-Mor, padre Pasqual Chavez iha ninia Estreia 2013 hateten, amorevolezza esprime klaru liu iha Don Bosco nia moris, iha biografia foin-sa’e na’in tolu nia moris, S. Domenico Savio, Michele Magone no Francesco Besucco no nia surat husi Roma tinan1884 nian.

Don Bosco ho nia intervensaun domin nian manán Magone nia fuan. Don Bosco rasik hakerek, iha loron ida, “Ha’u haree katak sira hotu halibur hamutuk hale’u ida ne’ebé guia sira; hafoin ha’u haksoit dala rua tama iha sira-nia klaran. Hothotu hakfodak, nune’e halai lakon tanba ta’uk, ida de’it mak hela, ha’u tau liman iha nia kabás hakalma nia, nune’e nia hahú ko’alia hodi husu:

– Ita-boot sé, mak mai interrompe ami-nia jogu?

– Ha’u ó-nia belun ida.

– Ita-boot hakarak saida husi ami?

– Ha’u hakarak, se ó kontente karik, halimar no joga ho ó no ho ó-nia kolega sira.

– Maibé ita-boot sé? Ha’u la koñese ita-boot.

– Ha’u dehan tenik ba ó, ha’u mak ó-nia belun ida, ha’u hakarak halo rekreiu ho ó no ho ó-nia kolega sira”.

Domin presiza esperiénsia, “La too atu hadomi foin-sa’e sira, maibé sira tenke sente katak ita hadomi sira”. Iha Don Bosco nia surat husi Roma, liuliu iha ninia diálogu ho antigu alunu Giuseppe Buzzetti kona ba Oratóriu 1884 nian, Don Bosco preokupa katak, oratóriu la moris hanesan oratóriu dahuluk 1870 nian, iha ne’ebé klima rekreiu nian hatudu katak, “Buat hotu moris, hotu-hotu book an, hotu-hotu haksolok. Balun halai, seluk haksoit, iha balun tan ne’ebé halo nia maluk sira haksoit. Iha parte ida halimar manduku haksoit, iha parte seluk halimar ema dadur no bola. Iha fatin ida, foin-sa’e balun halibur hamutuk hodi rona amlulik ida ne’ebé konta istória ruma, iha fatin seluk tan, iha irmaun ida ne’ebé foin-sa’e sira haleu hodi halimar kuda semo no profisaun. Sira hananu, hamnasa iha fatin hotu-hotu. Iha fatin hotu ne’ebé iha amlulik no irmaun sira, foin-sa’e sira haleu hodi haklalak ho haksolok. Bele haree katak, entre foin-sa’e sira no superiór sira iha klima amizade no konfiansa nian”. Iha-nia surat husi Roma Don Bosco hatutan tan “Ha’u-nia fuan hakfodak ho espetákulu hirak ne’e, no Valfré dehan mai ha’u: haree, familiaridade lori domin no domin lori konfiansa. Buat hirak ne’e mak bele loke fuan sira, no foin-sa’e sira sei hatudu buat hotu hodi la tau’k ba mestre sira, asistente sira no superiór sira. Sira sei ko’alia loos iha konfisaun no li’ur husi konfisaun no dosil atu obede orden naran de’it husi sira ne’ebé  sira iha serteza katak hadomi sira”.  Sé mak hatene katak ema seluk hadomi nia, nia hadomi, no ida ne’ebé ema seluk hadomi bele hetan buat hotu, liuliu husi foin-sa’e sira. Konfiansa ida-ne’e, estabelese korrente elétrika ida entre foin-sa’e sira no superiór sira. Fuan sai nakloke no sei halo koñese nesesidade no hatudu nia defeitu sira.

Don Bosco hadomi foin-sa’e sira ho domin ne’ebé gratis, ninia moris tomak nu’udar hahalok domin nian ba foin-sa’e sira. Nia repete beibeik “Ba imi ha’u estuda, ba imi ha’u serbisu, too ha’u nia dada-iis ikus nian ha’u sei dedika ba imi, ha’u nia foin-sa’e doben sira”. Don Bosco nia domin la’ós ba de’it labarik no foin-sa’e sira ne’ebé frekuenta oratóriu, ninia domin nakloke ba hotu. Bainhira Don Bosco hasoru foin-sa’e ida iha kadeia, foin-sa’e ne’e hakfodak kona-ba oinsá Don Bosco bele koñese nia, no ho hamnasa Don Bosco hateten “Too mai ha’u katak ó foin-sa’e atu ha’u hadomi ó”. Don Bosco nia domin mak domin agape, espresaun konkretu Maromak nia domin (Ensiklika Papa Bento XVI “Deus caritas est”)   “domin pasiénsia, domin laran-di’ak, domin ne’ebé la laran moras, domin ne’ebé la loko an, domin ne’ebé la buka oin, domin ne’ebé la halo a’at ema, domin la buka nia an rasik nia di’ak, domin ne’ebé la hirus lalais, la hanoin resin buat a’at ne’ebé nia simu, nia la haksolok ho injustisa maibé haksolok ho lialoos. Domin tahan terus hotu, fiar buat hotu, iha esperansa iha buat hotu, lori todan hotu. Domin ne’ebé hela nafatin (kf 1Kor13,4-8). Se ita iha duni domin ne’ebé loos, ita sei la buka tan buat seluk, buka de’it Maromak nia glória no klamar sira nia di’ak (surat husi Roma 1884).

(Luisa Fernandes FMA)