Papa Francisco nia Mensajen “Urbi et Orbi”

Natal 2022

Na’i Jezús, moris husi Virjen Maria, lori ba imi hotu Maromak nia domin, bee-matan konfiansa no esperansa nian, no hamutuk lori don damen nian, ne’ebé anju sira haklaken ba bibi-atan isra iha Belém: «Glória ba Maromak iha lalehan leten aas liu no damen iha rai ba ema sira, ne’ebé Nia hadomi» (Lc 2,14).

Iha loron festa nian ida-ne’e ita dirije ita-nia hateken ba Belém. Na’i mai iha mundu iha gruta ida no hatoba iha han-fatin ba balada sira, basá nia inan-aman la konsege hetan ospitalidade, maski Maria nia oras atu tu ahi to’o daudaun ona. Nia mai iha ita leet iha silénsiu no iha nakukun kalan nian, basá Maromak nia Liafuan la presiza ‘spotlight’, la presiza mós ema nia lian nia hakilar sira. Nia rasik mak Liafuan ne’ebé fó sentidu ba ezisténsia. Nia mak naroman ne’ebé leno dalan. «Naroman loos mai iha mundu – Evanjellu dehan –, ida-ne’ebé leno ema ida-idak» (Jo 1,9).

Jezús moris iha ita leet, nia mak Maromak ho ita. Nia mai atu akompaña ita-nia moris loroloron nian, atu partilla buat hotu ho ita, ksolok no terus, esperansa no laran la-hakmatek sira. Nia mai hanesan labarik indefezu. Nia moris iha malirin, kiak entre kiak sira. Nia presiza buat hotu, dere iha ita-nia odamatan nia fuan atu hetan manas no abrigu.

Nu’udar bibi-atan sira iha Belém, mai ita husik naroman envolve ita no mai ita bá haree sinál ne’ebé Maromak haraik mai ita. Mai ita manán dukur espirituál no imajen falsa sira festa nian ne’ebé halo ita haluha ida-ne’ebé festa-na’in. Mai ita sai husi tarutu sira ne’ebé anestesia fuan no lori ita atu prepara ornamentasaun no prezente sira liufali kontempla Eventu: Maromak Oan ne’ebé moris mai ita.

Maun-alin, biin-alin sira, ita dirije ita nia hateken ba Belém, iha- ne’ebé nalian tanis dahuluk Liurai-oan damen nian. Loos, basá Nia rasik, Jezús, Nia mak ita-nia dame: dame ne’ebé mundu labele fó no Aman Maromak haraik ba umanidade hodi haruka nia Oan-Mane ba mundu. Saun Leão Magno iha espresaun ida ne’ebé, iha konsizaun lia-latin nain, sintetiza mensajen loron ida-ne’e nian: «Natalis Domini, Natalis est pacis», «Natál nian mak Natál damen nian» (Sermone 26,5).

Jezús Kristu mós mak dalan damen nian. Nia, ho ninia inkarnasaun, paixaun, mate no moris-hias, loke pasajen iha mundu ne’ebé taka, ne’ebé nakukun inimizade no funu nin  hanehan, ba mundu id anakloke, livre atu moris iha fraternidade no iha damen. Maun no biin-alin sira, mai ita tuir lurón ida-ne’e! Maibé atu bele halo ida-ne’e, presiza iha kbiit atu la’o tuir Jezús, presiza hamamuk an husi naha sira ne’ebé hanetik no blokeia ita.

No saida de’it mak naha sira-ne’e? Sá loos mak todan boot ne’e? Sira-ne’e mak paixaun negativa sira ne’ebé impede liurai Erodes no ninia korte atu rekoñese no simu Jezús nia naximentu: katak, kesi-an ba podér no osan, soberba, ipokrizia, laran-makerek. Naha sira-ne’e impede atu bá iha Belém, esklui Natál nia grasa no taka asesu ba dalan damen nian. No, iha realidade, ita tenke haree ho tristeza katak, enkuantu Maromak haraik mai ita Liurai-Oan damen nan, anin funu nian kontinua huu jelu iha umanidade.

Se ita hakarak atu iha Natál, Natál Jezús nian no damen nian, ita hateke ba Belém no ita fihir metin Kosok-Oan nia oin ne’ebé moris mai ita! No iha oin ki’ik-oan inosente nian, ita rekoñese kosok-oan sira ne’ebé iha parte hotu mundu nian hamrook ba damen.

Atu ita-nia hateken bele hakonu ho maun no biin-alin ukraina sira nia oin ne’ebé moris Natál ida-ne’e iha nakukun, iha malirin eh dook husi uman rasik, tanba destruisaun mai husi fulan sanulu funu nian. Atu Na’i halo ita prontu ba jestu konkretu sira solidariedade nian atu tulun ema hotu ne’ebé terus daudaun, no leno neon sira husi ema sira ne’ebé iha podér atu hamnook kilat sira no halo remata ba funu neon-laek ida-ne’e! Infelizmente, ema prefere rona razaun sira seluk, ne’ebé lójika mundu nian mak manda. Maibé sé loos mak rona Kosok-Oan nia lian?

Ita-nia tempu moris daudaun hamlaha ida damen nian iha rejiaun sira seluk sira mós, iha teatru sira seluk funu mundiál datoluk ida-ne’e, Ita hanoin ba Síria, ne’ebé sei martirizada husi konflitu ida ne’ebé pasa tiha ba kotuk maibé seidauk remata; no ita hanoin ba Terra Santa, iha-ne’ebé fulan ruma liubá aumenta violénsia no konfrontu sira, ho mate no kanek sira. Ita implora Na’i atu iha-ne’ebá, iha rai ne’ebé haree Na’i moris, hahú hikasfali diálogu no babukak konfiansa malu nian entre Palestinense sira no Israelita sira. Jezús Kosok-Oan tahan komunidade sarani sira ne’ebé moris iha Médio Oriente tomak, atu iha País ida-idak bele esperimenta fafurak konvivénsia fraterna entre  ema sira ne’ebé pertense ba fiar lahanesan. Atu tulun ho modu partikulár Líbano, atu bele, finalmente, hamriik, ho apoiu husi Komunidade Internasionál no ho forsa fraternidade no solidariedade nian. Kristu nia roman leno rejiaun Sahel nian, iha-ne’ebé konvivénsia pasífika entre povu sira no tradisaun sira sai nakdoko tanba konfrontu no violénsia sira. Atu Roman lori hakmatek husi kilat ne’ebé dura iha Yemen no ba rekonsiliasaun iha Myanmar no iha Iran, nune’e bele para fakar raan. Roman bele insipra autoridade polítika sira no ema hotu vontade di’ak nian iha kontinente amerikanu, atu serbisu hodi pasifika tensaun polítika no sosiál sira ne’ebé kona País oioinl ha’u hanoin ho modu partikulár ba populasaun Haiti nian ne’ebé sofre ba tempu naruk ona.

Iha loron ne’e, iha-ne’ebé furak atu tur hadulas meza ne’ebé prepara ho ai-han, ita keta dezvia ita-nia hateken husi Belém, ne’ebé signifika “uma paun nian”, no ita hanoin ba ema sira ne’ebé sofre hamlaha, liuliu labarik sira, enkuantu loroloron kuantidade boot ai-han nian estraga de’it no gasta rekursu sira ba kilat sira. Funu iha Ukraina ikus-ikus ne’e agrava liután situasaun, hodu halo populasaun tomak iha risku hamlaha nian, espesialmente iha Afghanistan no iha País sira Dikur Áfrika nian. Funu hotu – ita hatene didi’ak – provoka hamlaha no uza ai-han nu’udar kilat, hodi impede ninia distribuisaun ba populasaun sira ne’ebé terus ona. Iha loron sira-ne’e, hodi aprende husi Liurai-Oan Damen nian,  mai ita hotu empeña an, ulukanai ema sira ne’ebé iha responsabilidade polítika, atu ai-han sai de’it instrumentu damen nian. Enkuantu ita apresia ksolok hasoru malu nian ho sira-ne’ebé ita hadomi, ita hanoin ba família sira ne’ebé moris hakanek, no ba sira ne’ebé, iha tempu krize ekonómika nian ida-ne’e, hetan susar tanba dezempregu no falta buat ne’ebé nesesáriu atu moris.

Maun no biin-alin sira, ohin nune’ mós tinan rihun-rua liubá, Jezús, naroman loos, mai iha mundu ne’ebé moras ho indiferensa – moras aat liu! – ne’ebé la simu Nia (kf 1,11), liután hakribi Nia, hanesan akontese ho estranjeiru barak, ka ignora sira, hanesan dalabarak ita halo ho ema kiak sira. Ohin ita keta haluha deslokadu no refujiadu barak ne’ebé dere ita-nia odamatan sira hodi buka konfortu, manas no ai-han. Ita keta haluha marjinalizadu sira, ema hela mesak sira, oan-kiak no katuas-ferik sira – povu ida nia sabedouria – ne’ebé iha perigu atu ema soe sira, ema iha dadur laran ne’ebé ita hateke de’it ba sira-nia salan sira no la’ós nu’udar ema.

Maun no biin-alin sira, Belém hatudu mai ita Maromak nia simplisidade, ne’ebé revela la’ós ba matenek sira no intelijente sira, maibé ba ki’ik-oan sira, ba ida-ne’ebé iha fuan moos no nakloke (kf Mt 11,25). Hanesan bibi-atan sira, ita mós bá lalais no husik ita-nia an hakfodak ba eventu inkrivel Maromak nian ne’ebé halo an ba ema ba ita-nia salvasaun. Nia ne’ebé  di’ak hotu nia hun sai kiak [1] no husu nu’udar esmola ita-nia umanidade kiak. Mai ita husik ita-nia an komove ba Maromak nia domin, no tuir Jezús, ne’ebé hamamuk an husi nia glória atu halo ita hola parte iha ninia plenitude [2]. Natál Di’ak ba hotu!

 

[1] Kf S. Gregorio Nazianzeno, Discorso 45.

[2] Kf ibid.