Saida mak tráfiku umanu? 

Saida mak tráfiku umanu? 

Dili – Loron segunda, 28 Novembru 2022, Ir. Fabiola Simoes, FMA husi komunidade Divina Provvidensia hola parte iha Seminar kona-ba tráfiku umanu no direitu umanu iha konvento OFS “Ordo Sao Francisco”, iha Taibesi ba loron tomak.

Seminar ho topiku sira interesante ho kriatividade no dinámika oin-oin ne’ebé aprezenta husi padre no foinsa’e sira. Seminar refere organiza husi grupu Talita Kum. Entre orador sira iha mos padre Urbanus Bunga Lolon, SVD ne’ebè tulun grupu no foin-sa’e sira atu hatene hare realidade ho neon kritiku no matan moris kona ba buat ne’ebé kontinua akontense dadaun iha mundu no liuliu hahu buras iha rai Timor.

Pontu sira ne’ebè bele aprende mak uluk knanain hatene di’ak kona-ba Saida mak tráfiku umanu?  Tráfiku umanu mak Rekruta, lori,muda,subar,simu ho maneira obriga, bosok ho objetivu bele usa sira hodi hetan sorte ka manan buat ruma no ho Objetivu mak halo prostituta, obriga servisu, foti orgaun isin balun, sai atan.

Se mak sai autores? Ida nebe halo no partisipa no suporta hodi hala’o prosesu rekruta, hodi lori (trasporto), haruka, simu no prepara hela fatin husi fatin ida ba fatin seluk atu bele manán buat ruma. Nune’e impakto husi  Tráfiku Umanu mak: ema lakon dignidade, senti sala, Moras seksuál – seksu livre, Sai baruk, Memoria lakon no  hanoin la focus, Halo imaginasaun no ema seluk tan bele sai vitima no Ses- an husi ema seluk tanba depresi. Tan ne’e mai ita hotu hakilar hamutuk “Tráfiku Umanu : NO! Direitu Umanu: YES!”

Seminar ida ne’e fo tulun tebes atu bele koñese no komprende kona ba saida mak tráfiku umano ? Modelo exploitasaun husi traficker, tansa tráfiku umano mosu: tamba iha Kultura balun: Inan – aman bele “faan” oan, Buka serbisu, Eduksaun nebe limitadu, Kaben ho idade nebe sei ki’ik – Fahe malu, Violensia domestika  halo ema halai husi uma sai vitima tráfiku umanu, Hakarak moris diak maibe kapasidade la to’o (STEL – SeleraTinggi Ekonomi Lemah),Familia, institutusan nebe fraku, Fatin serbisu nebe limitadu. Ita nota katak tráfiku umanu kona ba feto sira sai numero boot,tanba  problema ekonomia, eduksaun nebe limitadu, fatin serbisu nebe limitadu.

Atu bele rekoñese karakterístika sira kona ba tráfiku umanu, mak uluk knanain hare husi momentu halo Rekrutamento  ne’ebé la iha kontratu  ne’ebé  klaru, Serbisu ho la iha carta contratu, Rekruta ema ho idade nebe sei ki’ik, Rekruta labarik sira maibe la husu lisensa husi inan-aman ou familia sira,Haruka serbisu maibe la fo formasaun ou treinamento.

Tráfiku umano tuir dotrina Igreja Katolika nian: Husi Documentos da Igreja Gaudium et Spes  art. 27  hateten katak hahalok neìebé kontra moris hanesan prostitusaun, tráfiku umanu sai hahalok ne’ebé la diak, kontra justisa no dignidade umanu nu’udar Maromak nia kriasaun. Nune’e tráfiku umano kontra direto umanu tanba tráfiku umanu obriga atu serbisu, violensia,  la respeito ema nia  direitu, hatun ou  halakon dignidade ita ema nian.

Seminar apresenta mos Maneira sira oinsa atu rezolve tráfiku umanu katak presiza hasa’e eduksaun, Muda mentalidade  no hanoin atu bele riku iha tempo badak nia laran, Muda mentalidade  konsumtif  – STEL, Fo sansaun tuir lei  nebe iha ba outores sira, Ajuda vitima sira hodi rehabilitasi mental ho psikologis, fo treinamentu atu bele hetan skill hodi bele serbisu no suporta ho fundus atu bele moris rasik

Seminar ida ne’e aleinde aprende no kuinese realidade tráfiku umanu iha rai laran, grupu Talita Kum hametin sira nia unidade no impenu atu kontinua hala’o sira nia misaun atu kontra tráfiku umanu ho maneira oin oin. Hodi tane as ema nia dignidade nudar Maromak nia kreasaun nebe uniku no folin boot.

(Ermelinda Almeida FMA)