“Dedika/konsagra” ba Maromak fatin ida, mak ritu ida ne’ebé halo parte iha relijiaun hotu. “Rezerva” ba Maromak fatin ida, hodi rekoñese glória no onra ba Nia.

Bainhira imperadór Constantino fó liberdade tomak ba sarani sira (313), sarani sira hahú kedas harii fatin sira ba Na’i no uma-kreda barak mak harii iha tempu ne’ebá, Imperadór rasik halo, hodi harii iha foho Celio iha Roma nia leten, iha fatin  ne’ebé horik Palazzo Laterano antigu, bazílika furak ne’ebé Papa Silvestre I dedika ba al SS. Salvatore (318 ka 324). Iha nia harii kapela ida dedika ba S. João Batista ne’ebé sai batistériu: iha sékulu IX Papa Sergio III aumenta dedikasaun ba Batista. Papa Lucio II, iha sékulu XII dedika mós ba S. João Evanjelista. Husi ne’e mak naran Bazílka Papál “Santissimo Salvatore no Santu sira Giovanni Battista ed Evangelista in Laterano”. Inskrisaun ida iha lia-latin iha Bazílika nia parte oin (faxada) dehan: “Omnium ecclesiarum Urbis et Orbis mater et caput”. Tradús tiha signifika: “Inan no ulun kreda hotu sidade no mundu nian”. Sarani sira konsidera Bazílika ne’e nu’udar bazílika prinsipál, kreda tomak iha mundu nia inan.

Durante sékulu sira, dalabarak mak ema harahun, maibé harii hikasfali, no ninia re-edifikasaun ikus halo iha pontifikadu Bento XIII, ne’ebé konsagra filafali iha tinan 1724. Iha okaziaun ida-ne’e mak estabelese tiha festa ne’ebé ohin ita selebra no habelar ba kristandade tomak.

Leitura

Besik daudaun ona Judeu sira nia Páskua, Jezús sa’e ba Jerusalém. Iha templu laran, Nia hetan ema ne’ebé fa’an karau, bibi no falur, ho ema sira ne’ebé troka osan tur hela iha sira nia meja. Nia bobar tali hamutuk, hodi duni sai sira hotu husi templu hamutuk ho bibi no karau sira. Nia halo namtate ba rai ema troka osan sira nia osan, hodi halo taka fila meja sira. Ba sira ne’ebé fa’an falur, Nia dehan: “Hasai buat hirak ne’e husi ne’e: keta halo Ha’u Aman nia uma sai uma kontratu ida.” Eskolante sira hanoin kedas liafuan ne’ebé hakerek: “Tan badinas tau matan ba o nia uma, mak Ha’u lakon Ha’u an.” Judeu sira husu  ba nia: “Sinal sá loos mak ó bele fó mai ami atu hatudu katak  ó bele halo nune’e?” Jezús hatán ba sira: “Imi sobu templu ne’e, Ha’u sei harii fali nia iha loron tolu nia laran.” Judeu sira dehan: “Ema halo templu ne’e iha tinan haat nulu resin neen nia laran, no o sei harii fali nia iha loron tolu nia laran?” Maibé Jezús ko’alia kona-ba templu nia isin nian. Tan ne’e, wainhira Jezús moris hi’as husi mate, nia eskolante sira hanoin hikas katak uluk nia dehan nanis: nune’e sira fiar eskritura no lia fuan sira ne’ebé uluk nia dehan. (Jo 2,13-22).

Fatin enkontru nian

Leitura bíblika ne’ebé hili ba loron ne’e dezenvovle tema “templu” nian. Iha Testamentu Tuan (primeira leitura, Ez 47), profeta Ezequiel, husi ezíliu Babilónia nian (ita iha + 592 mK), buka tulun povu atu sai husi dezánimu, husi la iha ona rai no fatin ida atu harohan. Profeta haklaken loron iha-ne’ebé povu sei adora ninia Maromak iha templu foun. Fatin ida iha-ne’ebé ema sei hasae ninia orasaun ba Maromak no iha-ne’ebé Maromak sei hakbesik ba ema hodi rona ninia orasaun no hodi fó tulun iha-ne’ebé husu: fatin enkontru nian. Ho maneira ne’e, templu asume papél Maromak nia Uma no Maromak nia povu nia Uma. Husi templu ne’e, profeta hatutan, nia haree bee suli: “Ha’u haree bee suli husi templu nia okos”. Bee ida nu’udar don no ne’ebé sei lori moris, bensan. Fatin ida iha-ne’ebé pratika justisa, ida mesak ne’ebé bele kura povu nia moras.

Sai husi ne’e

Ebreu mane ida-idak iha obrigasaun atu sa’e ba Jerusalém atu oferese bibi-oan ida iha okaziaun Páskua nian, no semana tolu molok hahú ona “faan” balada sira ne’ebéserve ba oferta (manu-falur mak sakrifísiu ema kiak sira-nian (Lv 5,7). Sira-ne’ebé troka osan iha knaar atu simu “osan romanu” nian ne’ebé tenke troka ho osan ne’ebé halo iha Tiro: ne’e la’ós tanba pureza relijioza, maski sira ko’alia nune’e, basá osan Tiro nian mós lori ilas jentiu nian, maibé iha osan-mutin barak liu, nune’e folin aas liu. “Komérsiu” ida-ne’e iha amlulik sira templu nia liman, nune’e sira sira mak hetan lukru iha troka osan ne’e. Ida-ne’e mak kontestu iha ne’ebé Jezús hetan iha Templu, presizamente iha Hieron, katak pátiu esternu Templu nian, hanaran Pátiu Jentiu sira-nian. Templu loloos mak Naos, santuáriu, ne’ebé temi iha v. 19-21. “Nia bobar tali hamutuk, hodi duni sai sira husi templu”: ho xikote tali nian nia duni “komérsiu” prezente iha Templu (Hieron). Nia baku halo taka fila kontratu-na’in sira-nia meza no duni sai sira hotu (kf Es 32, karau-oan osan-mean nian).

 “Hasai buat hirak ne’e husi ne’e: keta halo Ha’u Aman nia uma sai uma kontratu ida”: Liafuan no asaun ne’ebé fó hanoin ba profeta Zacarias, ne’ebé haklaken buat ne’ebé sei mosu bainhira Na’i sei mai iha sidade Jerusalém nian: “Iha loron ne’ebá sei la iha tan kananeu (-kontratu-na’in) iha Na’i nia uma” (Zc 14,21).

 ““Sinal sá loos mak ó bele fó mai ami atu hatudu katak  ó bele halo nune’e?”  … Imi sobu templu ne’e, Ha’u sei harii fali nia iha loron tolu nia laran”. Iamlulik sira templu nian husu ho “autoridade” ida-ne’ebé Jezús halo buat ne’e, no Nia hatán hodi konvida sira atu harahun templu (naos) ne’ebé Nia sei harii fali. Jezús nia resposta la refere ba templu, ka edifísiu, maibé ba “santuáriu” loloos, ne’ebé iha nia iha Maromak nia prezensa. “Jezús ko’alia kona-ba templu nia isin nian”. Ho Páskua Jezús nian – ho nia isin ne’ebé ema harahun no moris hi’as fali – hahú kultu foun, kultu domin nian, iha templu (naos) foun, no templu foun mak Nia rasik. Moris-hi’as mak xave ne’ebé sei halo dixípulu sira ikusmai komprende, no Espíritu Santu (Jo 14,26) mak sei halo sira hanoin hikasfali buat hotu ho modu foun.

Jezús, templu foun

Festa Dedikasaun Bazílika “Laterano” nian permite atu ita halo memória kona-ba povu nia dalan no Maromak nia atensaun lais fiél no konstante ba Maromak. Tempu hanesan, fó hanoin mai ita katak ohin ita ida-idak mak “Maromak nia uma”, tanba Espíritu rasik horik iha ha’u, iha ita ida-idak (1Cor 3,16). Sai konxiente kona-ba ida-ne’e, husi parte ida lori ita atu hahí Na’i, maibé husi parte seluk lori ita atu dehan, “Na’i , ha’u la soi atu Ita hiit an mai ha’u-nia uma …” (Mt 8,8), hodi haluha katak Nia iha ona iha ita, no Nia simu ita no hadomi ita la’ós ba baut ne’ebé ita hakarak atu sai, maibé ba ita-nia an oras ne’e nian. Ita-nia distrasaun sira mak halo ita la haree Na’i nia futar oin! Bainhira ita aprende atu fihir metin Jezús, Autór no konsamadór ita-nia fiar nian, ita-nia amizade ho Nia (kf Heb 12,1-4), ita-nia oin sei nabilan ho roman ne’ebé mai husi fuan “unifikadu”. Ekilíbiru ne’ebé oresiza la’ós buat ruma momentu ida nian, maibé dalan ida moris tomak nian, tama nafatin iha an rasik hodi dirije loos de’it ba “Liurai nia sala” (kf Il Castello Interiore, santa Teresa d’Avila).