Husi kedas sékulu II mak  ita hetan ona sasin sira katak sarani sira harohan no selebra Eukaristia ba sira-nia matebian sira. Iha inísiu iha loron datoluk husi loron hakoi nian, hafoin iha aniversáriu. Tuirmai iha loron dahituk, iha loron da-30. Tinan ofisiál mak 998, bainhira abade Odilone husi Cluny (994-1048) halo sai obrigatória, iha mosteiru ka konventu hotu ne’ebé submete ba nia, memória ne’e iha loron 2 Novembru. Papa Bento XV, iha 1915, husu ba amlulik hotu atu selebra iha loron ne’e liu Missa ida, ho kondisaun katak Missa ida de’it mak ba matebian sira. Liturjia propoin Missa variada iha loron ne’e, hotu-hotu ho objetivu atu destaka mistériu paskál, Jezús nia vitória hasoru salan no mate.

Leitura husi Missa 1

«Sira hotu ne’ebé Aman fó mai Ha’u, sei hakbesik Ha’u; no ida ne’ebé hakbesik Ha’u, Ha’u sei la duni sai. Basá Ha’u mai husi lalehan la’ós atu halo Ha’u nia hakarak, maibé atu halo tuir Ida ne’ebé haruka Ha’u mai nia hakarak. No Ida ne’ebé haruka Ha’u mai nia hakarak mak ida ne’e: atu Ha’u keta lakon buat ne’ebé Nia fó tiha mai Ha’u, maibé atu Ha’u halo sira moris hi’as iha loron ikus. Basá Ha’u nia Aman nia hakarak mak ida ne’e: katak ema ida-ida ne’ebé haree Oan hodi fiar Nia, ema ne’e sei hetan moris rohan laek; no Ha’u sei halo nia moris hi’as iha loron ikus”». (Jo 6,37-40).

Maromak nia hakaran

Mensajen revolusionáriu mak “Haree Oan hodi fiar Nia, ema ne’e sei hetan moris rohan laek no ha’u sei halo nia moris hi’as”. Ita hatene liu husi esperiénsia katak isin sei dodok: maibé isin la’ós ema tomak! Ema nu’udar pesoa nia mak partner diálogu nian ho Maromak, no Nia la husi monu, la haluha, basá Maromak fiél ba ninia promesa sira. Maromak hakerek iha nia liman laran ita ida-idak, no Nia la haluha ema ida, basá Nia mak Aman, Ne’e mak esénsia mensajen ne’ebé Jezús husik mai ita. Ba lia-loos ida-ne’e, Jezús sai ema, mate iha krús no moris hi’as: atu halo ita partisipa iha ksolok moris-hi’as nian: “Haraik ba sira, Na’i, no ba ema hotu ne’ebé hakmatek iha Kristu, rahun-di’ak, roman no dame”, ita harohan iha kánon I Missa nian, iha momentu hanoin matebian sira.

Ita husik ita-nia an moris iha surpreza

Ita sei moris hi’as ne’e mak serteza ida, Jezús rasik mak dehan! Oinsá ida-ne’e sei akontese, ita la hatene, ita bele hanoin hodi rona Liafuan iha Evanjellu. Maibé ita iha esperansa kona-ba surpreza husi Maromak nia laran-di’ak, nia mizerikórdia. Ita iha ita-nia sasukat sira, hodi sikat akontesiemntu sira moris nian, maibé, ita tenke husik ba Maromak ninia sasukat sira, ne’ebé la’ós ita-nian: no ida-ne’e duni mak sei lori surpreza mai ita bainhira ita hakat liu odamatan Lalehan nian.

Hakat liu

Mate la’ós lakon husi moris, maibé iha modu foun ida moris nian. Ita konxiente katak ema ne’ebé bá uluk ita halo pasu ida hodi hakat liu iha dalan moris nian. Ida ne’ebé bá uluk ita to’o ona iha tutun, enkuantu ita sei iha dalan moris nian; nia hakat liu ona kurva, enkuantu ita sei iha dalan tetuk. Ne’e duni mate la’ós buat hotu nia rohan, maibé inísiu moris foun ida ne’ebé ita prepara an hela no tempu baraa ona mak ita prepara an. Ne’e duni, komemorasaun matebian sira-nian, la’ós de’it “hanoin hikas” sira ne’ebé la prezente ona, maibé ponte ida ne’ebé hein ita iha moris nia rohan no sei lori ita ba mota sorin ne’ebé ita hotu tenke bá. Loron ne’e sai tulun ida atu keta husik sasán barabarak hamout ita, hodi haluha katak buat hotu sei liu, maibé Maromak de’it mak hela.

Biin/feton Mate

Saun Francisco de Assis, ne’ebé badame malu ho Maromak, ho an raisk no ho kriatura hotu, iha nia moris nia rohan konsege badame malu mós ho mate, to’o define mate nu’udar “biin”, sinál  katak ba nia mate mak mistériu ida atu komprende no simu. Diferente ho sosiedade ohin nian, ne’ebé buka modu oioin atu haksumik realidade mate nian, hodi habosok an de’it kona-ba moris rohan laek, Saun Francisco hanorin ita atu hateke ba mate, atu komprende mate, atu konsidera mate “biin” ida, parte ida ita-nia moris nian. Mate mak faktu reál ida hanesan mós ho moris. Ne’e mak hahalok ida onestidade intelektuál nian, molok espirituál. Ta’uk hasoru “biin mate” mai husi “la hatene oinsá loos”, la hatene saida mak sei akontese bainhira katak liu “odamatan” mate nian, no ida-ne’e kria deskonfortu. Iha fatin daruak, ita lalika subar, ita ta’uk ita-nia hahalok sira ninia todan, basá oinsá ba mós, ita hotu fiar-na’in iha ita-nia fuan laran, no bainhira moris remata, ita husu ba an rasik oinsá mak ita hala’o moris ne’e, Esperiénsia ida-ne’e lori atu harohan ba ema ne’ebé bá uluk ona, hakarak tulun sira no preteje sira, aleinde husu atu tulun no proteje ita.

Ita iha serteza ida: ita haree mate iha Jezús nia moris-hi’as nia roman. Ida-ne’e fó mai ita kbiit no hakmatek. Nia loke tiha ona Dalan ne’ebé lori ho  Lia-Loos ba Moris. Jezús rasik fó hanoin mai ita katak Maromak halo ita ba eternidade: tinan rihun ida hanesan loron ida de’it iha Maromak nia oin, tempu badak loos moris nian ida-ne’e, liu lais, la iha sentidu se la projeta ba esperiénsia ida loos liu nian, hanesan Jezús rasik fó hanoin mai ita: “Ema ne’ebé haree Oan no fiar iha Nia sei iha moris rohan laek”.

Ikus, Jezús halo an ba ema atu tulun ita moris “ba Maormak”; Nia mate, ema hakoi Nia no tun ba matebian sira nia fatin atu la iha ema ida sente eskluidu husi ninia asaun salvasaun nian. Atu ha’u keta ta’uk no sente mesak no abandonadu/a, ho ta’uk sira ne’ebé ukun ha’u, Jezús rasik hili atu “horik” iha fatin hotu, ida-ne’ebé okos liu, sarak bele “hamaluk ha’u” iha momentu ne’ebá. La iha “espasu” ida moris no mate nian ne’ebé nia la vizita, no ida-ne’e fó serteza mai ha’u katak Nia sei simu halu ho liman nakloke iha situasaun naran de’it ne’ebé ha’u “monu”: ohin iha salan, aban iha mate, Nia iha. Tanba Nia manán salan no mate no prepara tiha ona fatin ida mai ha’u iha Aman nia Uma. Ida-ne’e natón ona mai ha’u atu la’o ho konfiansa no esperansa iha dalan moris nian, “Maski ha’u tenke la’o iha rai naruk nakukun” (Sal 23), Nia iha ne’ebá, Nia hamutuk ho ha’u.

Orasaun

Na’i Maromak fó sira hetan rahun di’ak nafatin
halo Ita-Boot nia naroman leno sira nafatin.
Halo sira deskansa ho pás. Amén.