Papa Francisco nia lia-menon molok harohan Angelus, 23 Outubru 2022.

Maun no biin-alin sira, buongiorno!

Evanjellu Liturjia ohin nian aprezenta mai ita ai-knanoik ida ne’ebé iha protagonista na’in rua, ida farizeu no ida fali publikanu (kf Lc 18,9-14), katak ema relijiozu ida no ida maksalak evidente. Sira na’in rua hotu sae ba templu atu harohan, maibé publikanu de’it mak hasae an tebes duni ba Maromak, basá ho haraik-an nia tun iha lia-loos an rasik nian no aprezenta an nu’udar nia an, lahó máskara ho ninia pobreza. Nune’e ita bele dehan katak, ai-knanoik ne’e komprende movimentu rua, espresa ho verbu sira: sae no tun.

Movimentu dahuluk mak sae. Testu defaktu hahú hodi dehan: «Mane na’in rua sae ba tempu atu harohan» (v. 10). Aspetu ne’e fó hanoin kona-ba epizódiu barak iha Bíblia, iha-ne’ebé atu hasoru Na’i ema sae ba foho ninia prezensa nian: Abraaun sae ba foho atu oferese sakrifísiu; Moisés sae foho Sinai atu simu ukun-fuan sira; Jezús sae ba foho, iha-ne’ebé Nia nakfilak An. Maibé, sae, esprime nesesidade fuan nian atu haketak an husi moris medíokre atu bá hasoru Na’i; hasae an husi moris hakdasak  ita-nia ego nian atu sae ba Maromak – liberta an husi an rasik –; halibur buat ne’ebé ita moris iha rai kle’an no lori ba Na’i nia oin. Ida-ne’e mak “sae”, no bainhira ita harohan ita sae.

Maibé atu esperimenta enkontru ho Nia no nakfilak an husi orasaun, atu hasae an ba Maromak, presiza movimentu daruak: tun. Oinsá mak ne’e? Signifka saida loos? Atu sae ba Nia ita tenke tun iha ita-nia laran: kuda sinseridade no haraik-an fuan nian, ne’ebé fó mai ita hateken onestu ba ita-nia frajilidade no ita-nia pobreza interiór sira. Iha haraik-an, defaktu, ita iha kbiit atu lori ba Maromak, la hodi halo finje, ita-nia an loos nian, limitasaun sira no kanek sira, salan sira, mizéria sira ne’ebé hatodan fuan, no invoka ninia mizerikórdia atu nia kura ita, halo ita hamriik. Nia mak sei foti sae ita, la’ós ita.  Hetok ita tun liután iha haraik-an, hetok Maromak halo ita sae iha aas.

Defaktu, publikanu ai-knanoik nian ho haraik an nia para iha dook (kf v. 13) – nia la hakbesik, nia moe –, nia husu perdaun, no Na’i foti sae nia. Farizeu fali, seguru ho an rasik, konvensidu katak nia loos; hodi hamriik, nia hahú ko’alia ba Na’i kona-ba nia an de’it, hahí an, halo lista kona-ba obra relijioza di’ak sira ne’ebé nia halo, no despreza ema seluk: “Ha’u la hanesan ida ne’ebá…”. Basá soberba espirituál mak halo ida-ne’e – “Maibé padre, tanba sá ita ko’alia mai ami kona-ba soberba espirituál?”. Tanba ita hotu iha risku atu monu iha buat ne’e –. Buat ne’e lori ó atu fiar katak ó mak di’ak no julga ema seluk. Ida-ne’e mak soberba espirituál: “Ha’u ema di’ak, ha’u mak di’ak liu sira seluk: nia mak hanesan ne’e, ida ne’ebá mak nune’e…”. Nune’e, hodi la hatene tuir an, ó adora ó an rasik no elimina ó-nia Maromak. Ida-ne’e katak hadulas an rasik. Ne’e mak orasaun lahó haraik-an.

Maun no biin-alin sira, farizeu no publikanu kona besik ita. Hodi hanoin ba sira, ita haree ita an rasik: ita verifika se iha ita, hanesan iha farizeu, iha «konvikasaun íntima katak ita ema justu» (v. 9) ne’ebé lori ita atu despreza ema seluk. Akontese, porezemplu, bainhira ita buka parabéns no ita halo nafatin lista kona-ba ita-nia méritu no obra di’ak sira, bainhira ita preokupa atu hatudu husi li’ur duké sai an rasik, bainhira ita husik an raisk monu iha hani narsisizmu no ezibisionizmu nian. Kuidadu ho narsisizmu no ezibisionizmu, ho baze iha hahí an, ne’ebé lori sarani sira, ita amlulik sira, ita bispu sira atu nafatin iha liafuan ida iha ibun, liafuan saida loos? “Ha’u”: “Ha’u mak halo ida-ne’e, ha’u hakerek buat ne’e, ha’u dehan tiha ona, ha’u komprende uluk molok imi”, no nune’e ba oin. Iha-ne’ebé iha ha’u demais, Maromak uitoan de’it. Iha ami, iha ha’u-nia rain, ema sira-ne’e ema hanaran “ha’u-ho ha’u-mai ha’u-ha’u de’it”, ne’e mak ema sira-ne’e nia naran. No dala ida ema ko’alia kona-ba padre ida ne’ebé hanesan ne’e, tau an nafatin iha sentru, no ema sira hodi halimar dehan: “Ida-ne’ebá, bainhira insensa, nia halo kontráriu, nia insensa nia an rasik”. Nune’e duni, halo ita monu iha ridíkulu.

Ita husu Maria Santíssima nia intersesaun, Na’i nia atan haraik-an, ilas moris kona-ba buat ne’ebé Na’i gosta atu hala’o, hatun kbiit-na’in sira husi tronu no hasae haraik-an sira (kf Lc 1,52).