Tinan dahuluk sira

Artemide Zatti moris iha Boretto, provínsia Reggio Emilia (Itália) nian, iha 12 Outubru 1880, husi Luígi Zatti no Albina Vecchi, família agrikultór sira-nian. Sei ki’ik kedas nia toman ona ho serbisu no sakrifísiu. Ho tinan sia nia manán ona ninia saláriu nu’udar traballadór iha to’os.

Iha 1897, família Zatti, tan pobreza tenke imigra ba Argentina no hela iha Bahía Blanca. Iha-ne’ebá Artemide hahú frekuenta parókia ne’ebé Salezianu sira mak dirije no sai pároku, P. Carlo Cavalli nia kolaboradór, ne’ebé dalabarak nia kompartilla serbisu no orasaun. Nia sente hakaran atu sai salezianu no D. Cagliero mak simu nia, ho tinan 20 ona nia tama iha Uma Bernal. Nia hahú estuda ho badinas atu rekupera tinan sira ne’ebé lakon.

Tuberkuloze – no promesa ida

Providénsia konfia ba nia knaar atu asiste amlulik joven ida, moras tuberkuloze, ne’ebé mate iha 1902. Iha loron ne’ebé Artemide tenke simu ábitu klerikál nia mós kona moras ne’e. Fila fali ba uma, P. Cavalli haruka nia ba ospitál misionáriu Viedma nian. P. Evasio Garrone, forte ho esperiénsia ne’ebé sai tasak iha ezérsitu, dirije ospitál. Ho nia, Artemide husu no hetan grasa isin di’ak nian husi Maria Auxiliadora ho promesa atu dedika nia moris tomak ba moras sira nia kuidadu.

Responsabilidade ba farmásia

Nia hetan tiha kura no nia mantein nia promessa. Iha inísiu kedas nia okupa ho farmásia ne’ebé aneksa ba ospitál, no iha-ne’ebá nia aprende P. Garrone nia lójika: ema ne’ebé bele de’it mak selu. Bainhira P. Garrone mate, nia simu responsabilidade tomak ba ospitál.

Iha 1908 nia halo votu perpétuu sira. Nia mak ema ida ho dedikasaun absoluta ba ninia moras sira. Povu buka nia no estima nia. Ba pesoál kualifikadu ospitál nian, nia la’ós de’it dirijente di’ak liu, maibé liuliu sarani ne’ebé maka’as.

Artemide Zatti hadomi maka’as ninia ema moras sira. Nia haree iha sira Jezús rasik, to’o pontu, bainhira nia husu roupa ba labarik ida ne’ebé foin to’o iha ospitá, nia dehan: “Irmán, ita iha roupa ba Jezús ho tinan 12?”. Atensaun ba ninia moras sira iha tón delikadu. Iha ema ruma ne’ebé hanoin hetan nia lori kaixaun ema moras ida mate durante kalan, atu moras sira seluk la haree: no nia halo hodi harohan “De profundis”.

Fiél ba espíritu salezianu no ba lema ne’ebé Don Bosco husik ba nia oan sira: “serbisu no temperansa”, nia hala’o atividade ida ho rezultadu boboot no dispozisaun ánimu nian, ho espíritu eroiku sakrifísiu nian, ho dezapegu absolutu husi satisfasaun pesoál hotu, hodi nunka foti férias ka deskanu. Ema ruma dehan katak deskansu ne’ebé nia iha mak loron lima deskansu nian iha dadur-fatin! Sim, nia mós koko prizaun tanba prizioneiru ida ne’ebé tama iha ospitál, halai lakon, no fó sala ba Zatti ba ninia halai-lakon ne’e. Nia sai livre no hetan absolvisaun no ninia fila-hikas ba uma sai triunfu ida.

Nia mak ema ida fasil ba relasaun umana, simpátiku, haksolok bele hamutuk no ko’alia ho ema ki’ik sira. Maibé, liuliu, nia ema ida Maromak nian. Médiku ospitál nian ida ladún fiar iha Maromak dehan: “Bainhira ha’u haree salezianu Zatti ha’u-nia fiar-laek nakdoko”. No ida seluk: “Ha’u fiar iha Maromak hahú bainhira ha’u koñese salezianu Zatti”.

Ema ruma deskreve ninia loron tomak nune’e: “tuku 4,30 nia hadeer ona. Meditasaun no Missa. Vizita setór hotu, hafoin, ho bisikleta, vizita moras sira namkari iha sidade. Hotu tiha almosu, halimar ho entuziazmu jogu “bocce” ho konvalexente sira. Husi tuku 14 to’o 18, vizita hikas moras internu no esternu ospitál nian. Nia serbisu iha farmásia to’o tuku 20. Hafoin, fila fali ba enfermaria sira. To’o tuku 23 estuda medisina; ikus, leitura espirituál. Tuirmai, deskansu ho disponibilidade permanente ba xamada ruma”.

Koajutór Salezianu ezemplár

Nia konsege hetan diploma enfermeiru nian. Iha 1913, nia serbisu iha konstrusaun ospitál foun nian ne’ebé, ho ninia laran-susar, harahun tiha. Hodi la lakon korajen, nia organiza ospitál seluk. Ho Don Bosco, nia halo Providénsia nu’udar entrada ba balansu dahuluk no seguru ba obra sira ne’ebé entrega ba nia. Maria Auxiliadora nunka abandona nia. Bainhira Don Bosco hanoin ba ninia koajutór salezianu sira, seguramente nia hakarak sira sai santu hanesan Artemide.

Iha 1950 enfermeiru kole-laek monu husi eskada  no, iha okaziaun ne’e mak manifesta sintoma sira kanser ida-nian ne’ebé nia rasik mak halo diagnoze. Maski nune’e nia kontinua asiste ninia misaun ba tinan ida tan, to’o loron ne’ebé, depoizde terus maka’as, nia mate iha 15 Marsu 1951 ho konxiénsia nakonu, ho nia povu tomak ne’ebé hadulas nia ho domin no agradesimentu.

Artemide Zatti sai veneravel iha 7 Jullu 1997 no Papa S. João Paulo II beatifika iha 14 Abríl 2002. Ninia restu mortál sira tau iha salezianu sira nia kapela iha Viedma.

REITÓR-MOR NIA SURAT

Iha 9 Abríl 2022, loron ne’ebé  Sumu Pontífise autoriza Kongregasaun Kauza Santu nian atu promulga dekretu liga ho milagre ne’ebé atribui ba Beatu Artemide Zatti,  koajutór salezianu., Reitór-Mor Kongregasaun Saleziana Don Ángel Fernández Artime, publika surat ida ne’ebé hatudu ninia ksolok boot ba kanonizasaun alezianu Artemide Zatti nian.

“Ita agradese profundamente Maromak no Santu Padre Francisco. Iha Família Saleziana, iha Kreda Argentina, ho modu partikulár, dioseze Viedma nian, iha Itália, iha Boretto, nia rai moris nian, no ia dioseze Reggio Emilia iha klima ida agradesimentu boot nian”, Reitór-Mor komenta iha ninia surat.

Ho pontu haat, Don Ángel destaka importánsia figura Artemide Zatti nian ba Kongregasaun Saleziana no ba Maromak nia Kreda tomak.

Pontu dahuluk, Reitór-Mor destaka katak Zatti nia karakterístika ida mak “testemuñu esperansa nian”. Hasoru provasaun todan moris nian, nia deskobre iha Krús oportunidade atu moris ba moris foun. “Notísia ne’e, iha roman Páskua Na’i nian, mak mensajen no fini ida esperansa nian ba momentu dramátiku ne’ebé ita moris daudaun, marka ho pandemia no, liuliu, ho funu barak, partikularmente Ukraina nian, ne’ebé lori mate, terus, destruisaun. Artemide Zatti insentiva ita atu moris esperansa nu’udr virtude no nu’udar atitude moris nian iha Maromak”.

Iha pontu daruak, Don Ángel subliña katak Zatti mak “ema kiak sira nia belun”. Nia konsagra nia moris ba Maromak iha servisu ba ema moras sira, ema kiak sira, nu’udar responsavel ospitál San José nian iha Viedma (Argentina). Nia trata nia moras ida-idak lahó distinsaun ba sira-nia kondisaun sósiu-ekonómiku, ho ternura hanesan ne’ebé nia sei uza ba Jezús, samaritanu di’ak ida nia tempu nian no iha nia fatin ne’ebá. “Ho nia atitude virtuoza, nia fó mai ita vizaun saleziana kona-ba ‘hatene horik’ iha ita-nia rai misaun nian atu leno ema sira ne’ebé iha risku atu lakon espransa, atu habiit ema dezanimadu sira nia fiar, atu sai sinál Maromak nia domin nian bainhira ‘parese’ nia lakon husi moris loroloron nian”, Don Ángel hatutan.

Nu’udar karakterísitika datoluk Artemide Zatti nia moris nian ba Reitór-Mor mak “Salezianu koajutór”, nu’udar konvite ida atu propoin ba foin-sa’e sira fafurak vida konsagrada nian, sequela Christi, vida fraterna iha komunidade no entrega iha misaun. “Vokasaun Salezianu Koajutór nian halo parte ba fizionomia ne’ebé Don Bosco hakarak fó ba Kongregasaun Saleziana. Konserteza, la’ós vokasaun fasil atu dixerne no simu; nia fasil atu buras iha-ne’ebé promove vokasaun apostólika leigu sira-nian iha foin-sa’e sira leet no oferese ba sira sasin konsagrasaun relijioza ne’ebé haksolok no entuziasmu, hanesan Artemide Zatti nian”, Susesór X Don Bosco nian komenta.

Nu’udar pontu ikus ne’ebé Reitór-Mor destaka mak Zatti nia santidade, hodi fó hanoin ba testu ida husi Konsíliu Vaticano II:  «Sarani hotu iha estadu no kondisaun ida-idak nian Na’i bolu, ida-idak ho nia modu, ba santidade ida ne’ebé nia perfeisaun mak Aman Lalehan rasik nia don». Don Ángel hakerek hodi dehan katak “Francisco de Sales nune’e mós Don Bosco no Artemide halo moris loroloron nian, espresaun ida Maromak nia domin nian, ne’ebé sira simu no mós retribui. Ita-nia santu sira hakarak dada besik relasaun ho Maromak  ba moris no moris ba relasaun ho Maromak. Ne’e mak proposta “santidade iha odamatan sorin” ka “klase média nian”, ne’ebé Papa Francisco ko’alia mai ita ho afetu tomak”.