Papa Francisco nia lia-menon molok harohan Angelus iha 11 Setembru 2022.

Maun no biin-alin sira, buongiorno!

Evanjellu Liturjia ohin nian aprezenta mai ita ai-knanoik tolu mizerikórdia nian (kf Lc 15,4-32); hanaran nune’e tanba halo atu haree Maromak nia fuan mizerikordiozu. Jezús haktuir ai-knanoik sira ne’e atu hatán ba farizeu no eskriba sira-nia mura-mura, ne’ebé dehan: «Nia simu ema maksalak sira no han ho sira» (v. 2). Sira eskandalizadu tanba Jezús hela iha maksalak sira-nia leet. Se ba sira buat ne’e eskandaliza sira, Jezús, hodi simu ema maksalak no han ho sira, nia revela katak mAromak nune’e duni: Maromak la esklui em aida, nia hakarka hotu-hotu iha ninia festa, basá nia hadomi ema hotu nu’udar oan sira, hotu-hotu, la esklui ema ida, hotu-hotu. Ai-knanoik tolu ne’e, habadak núkleu Evanjellu nian: Maromak mak Aman no nia mai buka ita bainhira ita lakon.

Defaktu, protagonista sira ai-knanoik nian, ne’ebé reprezenta Maromak, mak bibi-atan ida ne’eb’ ebuka ninia bibi ne’ebé lakon, feto ida ne’ebé hetan nia osan ne’ebé lakon no aman hetna oan ne’ebé lakon. Ita para iha aspetu kmún ida ba protagonista na’in tolu ne’e, Sira na’in tolu hotu, esensialmente, iha aspetu komún ida, ne’ebé ita bele define nune’e: laran lahakmatek ba falta, sira na’in tolo iha ai-knanoik ne’e laran la hakmatek tanba falta buat ruma – falta bibi, falta osan, falta oan –; laran la hakmatek ba falta, na’in tolu hotu iha ai-knanoik ida-ne’e laran la hakmatek tanba falta buat ruma. Sira na’in tolu hotu, esensialmente, se ita halo kálkulu uitoan, bele hakmatek de’it: ba bibi-atan falta bibi ida, maibé nia iha bibi 99 seluk, – “Lakon tesik iha-ne’ebá…” –; ba feto lakon osan ida, maibé nia iha  osan sia seluk; no Aman mós iha oan seluk, obediente, ne’ebé nia bele dedika an bá: tanba sá hanoin ba ida ne’ebé bá halo moris ida sabraut”. Maibé, iha fuan laran – bibi-atan nian, feto nian no aman nian – iha laran lahakmatek ba buat ne’ebé lakon: bibi, osan, oan ne’ebé bá. Ema ne’ebé hadomi preokupa ba buat ne’ebé falta, iha nostaljia ba ida ne’ebé auzente, buka buat ne’ebé lakon, hein ida-ne’ebé hadook an. Tanba nia hakarak atu la iha ida mak lakon.

Maun no biin-alin sira, Maromak hanesan ne’e: nia la “hakmatek” se ita hadook an husi Nia, nia terus, nia laran nakdedar; no nia book an atu mai buka ita, atu lori hikas ita iha nia liman laran. Na’i la kalkula buat ne’ebé nia sei lakon no risku sira, nia iha fuan aman no inan nian, no terus ba oan doben sira nia falta. “Maibé tanba sá nia terus se oan ne’e mak nakar-teen ida, ne’ebé bá?” Nia terus, terus. Maromak terus ba ita-nia hadook-an no, bainhra ita lakon, nia hein ita filahikas. Hanoin bá: Maromak nafatin hein ita ho liman nakloke, sá de’it ita-nia situasaun moris nian ne’ebé halo ita lakon, Hanesan salmu ida hateten, Nia la dukur, nia nafatin hein ita (kf 121,4-5).

Oras ne’e ita hateke ba an rasik no husu: ita banati tuir Na’i iha buat ne’e, ita iha laran lahakmatek ba falta? Ita iha nostaljia ba ida-ne’ebé auzente, ba ida-ne’ebé hadook an  husi moris sarani? Ita lori laran lahakmatek ne’e, ka ita hakmatek de’it no la iha preokupasaun entre ita? Ho liafuan seluk, ema ne’ebé falta iha ita-nia komunidade, falta tebes duni, ka ita halo finje no la kona ita-nai fuan? Ema ne’ebé falta iha ha’u-nia moris, falta tebes duni? Ka ita moris di’ak entre ita, hkmatek no rahun di;ak iha ita-nai grupu – “ha’u bá iha grupu apostóliku ida di’ak liu…” –, hodi la haburas kompaixaun ba ema ne’ebé hdook? La’ós de’it kona-ba “nakloke ba ema seluk”, ne’e mak Evanjellu! Bibi-atan ai-knanoik nian la dehan: “Ha’u iha ona bibi 99, se mak atu manda fali ha’u  lakon tempu atu bá buka ida ne’ebé lakon?”. Maibé nia bá. Ita reflete kona-ba ita-nia relasaun sira: ha’u harohan ba ema ne’ebé la fiar, ba ema ne’ebé dook, ba ema ne’ebé laran-kanek? Ita dada ema dook sira liuhusi Maromak nia estilu, estilu prosimidade nian, kompaixaun no ternura nian? Aman husu ita atu iha atensaun ba oan sira ne’ebé falta liu ba nia. Ita hanoin ba ema ruma ne’ebé ita koñese, ne’ebé iha ita-nia sorin no karik nunka rona ema ida dehan ba nia: “Ó hatene? Ó importante ba Maromak”. “Maibé ha’u iha situasaun irregulár, ha’u halo buat aat liu, buat ne’e …” – “Ó importante ba Maromak”, dehan ba nia, “ó la buka maibé Nia buka ó”.

Ita husik ita-nia an lahakmatek – katak ita mak mane no feto sira ho fuan la hakmatek – ita husik ita-nia an la hakmatek ho pergunta sira ne’e no ita harohan ba Na’i-Feto, inan ne’ebé nunka kole atu buka ita no tau matan mai ita ninia oan sira.