Kona-ba Joaquim no Ana, Maria nia aman-inan, la iha referénsia ida iha Bíblia no la iha notísia loloos; buat ne’ebé to’o mai ita, foti husi testu apókrifu sira hanesan proto-evanjellu Tiago nian no Evanjellu husi pseudo-Mateus, aleinde husi tradisaun.

 

Dexendénsia, sinál Maromak nia domin nian

Parese katak Ana mak Akar nia oan-feto no Esmeria nia biin, Isabel nia Inan nune’e João Batista nia avó-feto. Joaquim fali haktuir katak husi David nia dexendénsia, mane ho virtude sira no ema riku liu, ne’ebé baibain oferese parte ida husi nia soin sira ba povu no parte ida nu’udar sakrifísiu ba Maromak. Sira na’in rua moris iha Jerusalém. Bainhira kaben tiha, Joaquim no Ana la iha oan ba tinan 20 nune’e. La hahoris oan, ba ema ebreu sira, iha époka ne’ebá sinál ida katak la iha Maromak nia bensan no favór; nune’e, loron ida, bainhira lori sira-nia oferta ba Templu, Ruben (karik amlulik ka eskriba ida) haksiak Joaquim; nia la dignu basá la hahoris oan, defaktu, nia la iha direitu atu aprezenta ninia oferta sira ka karan sira. Joaquim, tan hetan umillasaun no laran-susar ho liafuan sira ne’e, deside hadook an iha rai-fuik maran ba loron haatnulu no kalan haatnulu, atu halo orasaun hodi husu ba Maromak grasa maternidade nian

Anúnsiu Maria nia moris nian

Maromak rona Joaquim no Ana nia orasaun; nune’e anju ida mosu ba sira na’in rua hotu, keta-ketak, no fó hatene katak sira atu sai ona aman-inan. Sira na’in rua nia hasoru malu iha uma nia odamatanm depoizde anúnsiu nakonu ho detalle lenda ninian. Sira-nain rua ne’ebé rei malu iha Odamatan Osan-mean/Áurea Jerusalém nian, fatin ne’ebé tuir tradisaun ebraika, sai manifestasaun prezensa divina no manifestasaun Mesias nia adventu. Iha ikonografia barak kona-ba rein ne’e iha odamatan famoza ne’e ne’ebé sarani sira konsidera nu’udar odamatan ne’ebé Jezús liu bainhira nia tama iha Sidade Santa iha Domingu Ramus. Depoizde fulan ruma husi Joaquim nia filahikas husi rai-fuik, Ana tur ahi Maria. Labarik feto ne’e sai boot hodi simu atensaun domin nian husi nia aman no nia inan, iha uma ne’ebé besik pixina Betzaeta nian. Iha ne’e, iha sékulu XII, kruzada sira harii uma-kreda ida, ne’ebé ohin sei eziste, dedika ba Ana ne’ebé eduka nia oan-feto ba arte doméstika sira.

Kultu

Bainhira Maria halo tinan 3, atu agradese Maromak, Joaquim no Ana aprezenta nia iha templu atu konsagra nia baTemplu nia servisu, hanesan sira promete iha sira-nia orasaun. Kona-ba Joaquim apókrifu sira la refere buat seluk tan, enkuantu kona-ba Ana sira dehan katak nia moris to’o tinan 80. Ninia relíkua sira rai ba tempu naruk iha Terra Santa, hafoin lori ba Fransa no hakoi iha kapela ida ne’ebé ke’e iha katedrál Apt nia okos. Bainhira liu tiha tempu naruk hetan filafali no identifika tiha relíkua sira, akompaña mós ho milagre ruma.

Kultu ba Jezús nia avó sira dezenvolve uluk iha Oriente, hafoin iha Osidente no iha sékulu sira nia laran iha Kreda hanoin sira-nia memória iha data oioin. Iha 1481 Papa Sixto IV hatama festa Santa Ana nian iha Breviáriu Romanu, hodi fiksa data memória litúrjika nian iha 26 jullu, ne’ebé haktuir nu’udar loron ninia mate nian; iha 1584 Gregório XIII hatama selebrasaun litúrjika Santa Ana nian iha Missal Romanu hodi habelar ba Kreda tomak. Iha 1510 Júlio II, hatama iha kalendáriu litúrjiku, memória Saun Joaquim nian iha loron 20 Marsu, no dalabarak muda durante sékulu sira tuirmai. Ho reforma litúrjika depoizde Konsíliu Vaticano II, iha 1969, Maria nia aman-inan nia festa “tau hamutuk” iha selebrasaun ida de’it iha loron 26 Jullu. Ikus, Papa Francisco iha 31 Janeiru 2021, iha orasaun Angelus nia rohan fó anúnsiu kona-ba instituisaun “Loron mundiál avó no katuas-ferik sira nian”, selebra iha domingu IV Jullu nian – besik ba festa Jezús nia avó sira-nian – atu fó hanoin kona-ba prezente ferik-katuas sira-nian no selebra ema sira ne’ebé hatutan fiar ba jerasaun sira ne’ebé tuir sira.

Tuir mai orasaun ida ba Santa Ana no Saun Joaquim ba avó sira, ne’ebé Papa Bento XVI dalabarak harohan iha okaziaun sira-nia festa nian:

«Na’i Jezús, Ita moris husi Maria Virjen, Saun Joaquim no Santa Ana nia oan-feto. Hateke ho domin ba avó sira mundu tomak nian.

Proteje sira: sira mak bee-matan rikusoin nian ba família, ba Kreda no ba sosiedade tomak. Tahan sira: atu iha tempu idozu nian sira kontinua sai ba sira-nia família koluna forte fiar evanjélika nian, mahein kona-ba ideál nobre família nian, rikusoin moris tradisaun relijioza metin nian; halo atu sira sai mestre sabedouria no valór sira-nian, ne’ebé tranzmite ba jerasaun abanbairua, nu’udar frutu sira husi sira-nia esperiénsia umana no relijioza ne’ebé tasak.

Na’i Jezús, tulun família no sosiedade atu valoriza avó sira nia prezensa no papél. Atu nunka ignora no esklui sira, maibé atu sira hetan nafatin respeitu no domin. Tulun sira atu moris ho hakmatek no sente akollimentu husi ema hotu iha tinan hotu sira-nia moris nian ne’ebé Ita haraik ba sira.

Maria, Inan buat moris tomak nian, proteje nafatin avó sira, akompaña sira iha sira-nia peregrinasaun iha rai ne’e, no ho ita-nia orasaun halo atu família tomak bele halibur hamutuk loron ida iha pátria lalehan, iha-ne’ebé ita hein umanidade tomak ba hakohak boot moris nian ne’ebé la iha rohan.

Amén».