Dili – Iha loron 11 Jullu 2022, ami perpetuande sira hahú hakle’an kona-ba dimensaun komunikasaun  nian, nu’udar parte estrutura umana (ontolójika) fasilita husi Ir Jacinta Gusmão FMA.

Ami hahú ho tópiku komunikasaun intra no interpesoál. Iha ami-nia reflesaun ami buka haree saida mak komunikasaun. Komunikasaun iha mak iha moris, komunikasaun ulunanain hahu ho ita nia-an rasik  (intrapesoál) molok ho ema seluk (interpesoál). Se iha komunikasaun intra-pesoál di’ak, nia sai hanesan rai isin atu simu fini komunikasaun Maromak nian no komunikasaun ho ema seluk. Komunika ho ita nia-an rasik mak buat ne’ebé  Maromak hakarak ita transmite  ba ema seluk. Iha komunikasaun mós presiza hatene persepsaun iha ne’ebé ema hola koñesimentu kona-ba an rasik, ema seluk no mundu ne’ebé haleu.

Iha instrumentu ida hanaran “Johari Window” ne’ebé bele tulun ita atu iha kompeténsia iha relasionamentu intra-interpesoál. Johari window mak janela ida ho vidru haat ne’ebé signifika área haat ema nia  persesaun liuhusi “Espozisaun: ita komunika hodi hatudu ita nia an, jestu sira, valór sira ideia sira no “Feedback: katak sensibilidade atu kapta sentimentu, ideia sira ne’ebé ema seluk manifesta kona-ba ita-nia an rasik. Área haat ne’e mak área nakloke, área deskoñesida, área, delek no área sekreta/haksumik. Depende bá janela ida-ne’ebé mak domina iha ita mak sei influensia ita iha ita-nia kapasidade ba “espozisaun” no simu “feedback”. Importante liu hamenus área inkonxente no área sekreta atu bele sai ema ne’ebé konxiente ba beibeik kona-ba nia an rasik no kona-ba ema seluk.

Atu halo komunikasaun presiza iha :

• Emissor : ida ne’ebé haruka mensajen
• Receptor : destinatariu / ida ne’ebé simu
• Código : konjuntu signu no regras sira
• Canal : meiu atu mensajen bele ba
• Mensajen: buat ne’ebé emissor  tau iha komun ho receptor ho ka la ho intensaun.

Iha komunikasaun mós iha barreira sira ne’ebé la tulun atu komunikasaun sai di’ak:

• Filtrajen : manipula relaidade husi emissor ba receptor
• Sobrecarga informasaun nian: bainhira kuantidade informasaaun barak liu halo ema nia komprensaun lakon  no halo komunikasaun lakon nia efikás
• Defeza : bainhira hetan ameasa ba auto estima
• Linguajen : diferensa idade, formasaun, profissaun, kultura nst.
• Pozisaun jerarkia nian: sira ne’ebé okupa kargu a’as liu mak simu informasaun barak liu no iha liña ka fileira nia rohan dala barak komunikasaun la to’o.
• Parede de silêncio: laiha komunikasaun di’ak ba malu iha nivel orizontál ka inter-ámbitu.

Atu komunika di’ak presiza haburas iha atensaun no rona didi’ak saida mak emisssór hato’o.

(Libanha-Josefa-Olviana-Cherly)