Komunikasaun mak tempu hanesan verbál no non-verbál, katak husi buat ne’ebé ita dehan – nune’e hahalok konxiente no mai husi hakarak rasik – no ida esprime ho isin no ho oin, dalabarak inkonxiente.

Linguajen isin nian: katak sá?

Linguajen isin nian mak forma ida komunikasaun nian. Nia halo parte íntegra komunikasaun nian, akompaña no dalabarak kontradís komunikasaun verbál. Ita ko’alia ho liafuan sira no ho jestu sira, ho ton lian nian no ho espresaun oin nian, ho movimentu sira no ho modu ita jere ita-nia espasu pesoál iha relasaun ho objetu sira ne’ebé haleu ita (prosémika).

Iha ita-nia relasaun ita la duvida katak komunikasaun non-verbál predomina tebes. Espresaun no jestu sira konta liufali liafuan sira.

Komprende linguajen isin nian bele tulun ita komprende di’ak liután estadu ánimu no intensaun reál sira ita-nia interlokutór nian, hodi tulun iha moris loroloron nian.

Interpreta non-verbál: mehi ka realidade?

Posivel interpreta non-verbál? Bainhira mak linguajen isin nian bele “trai” intensaun loloos sira ita-nia interlokutór nian? Kapasidade atu komprende intensaun sira, motivasaun sira eh personalidade ida liuhusi oinsá nia tur, hateke eh tau matan ba nia fuk, ninia an… jestu no mímika sira ne’e ita bele komprende de’it iha relasaun ho kontestu iha-ne’ebé nia akontese.

Joseph Luft no Harry Ingham, inventór sira “Johari Window” nian, subliña oinsá ita ida-idak relasiona ho ema seluk hodi hatudu intensionalmente aspetu ruma ita-nia an rasik nian (área públika/nakloke) no subar ho modu konxiente aspetu sira seluk (área segreda), mantein mós ho modu inevitavel área delek ida forma husi aspetu sira ne’ebé ema ne’e rasik la konxiente kona-ba nia an  maibé, evidente ba interlokutór sira. Komunikasaun non-verbál okupa espasu ida-ne’e “pontu delek” komunikasaun nian ne’ebé ita hakarak bele kontrola iha ita-nia an no iha ema seluk.

Linguajen non-verbál: husi jestu ba hatais

Non-verbál mak kanál komunikativu korpóreu ne’ebé liuhusi jestu, mimetizmu, hateken, pozisaun no aspetu para-linguistíku sira linguajen nian (inflesaun lian nian no ritmu komunikasaun verbál) apoia no kompleta komunikasaun verbál iha ninia idmensaun emotivu-afetivu sira. Halo mós parte ba komunikasaun non-verbál objetu sira ne’ebé ita hatudu eh perlenta ho modu intensionál (kareta luxu nian, emblema ida, instrumentu ida serbisu nian) eh hatais. Buat ne’e hotu la ko’alia kona-ba ita “tout court” maibé kona-ba oinsá ita tau ita-nia an iha situasaun komunikativa espesífika eh partikulár ida.

Interpreta espresaun non-verbál emosaun sira-nian

Tanba ladún fasil kontrola komportamentu verbál, non-verbál bele hatudu sai konteúdu ne’ebé kompleta eh kontradís verbál; mask nune’e la posivel interpreta sinál non-verbál sira se hasai husi kontestu komunikativu. Teoria psikolójika hotu kona-ba ne’e, defaktu, subliña importánsia kontestualizasaun sinál non-verbál sira-nian: la iha buat ida mak ita bele interpreta husi komportamentu abstratu (la konkretu). Paul Ekman rasik, porezemplu, hodi evidensia espresaun univerál emosaun sira-nian hatudu iha ema nia oin subliña mós katak kapasidade atu rekoñese no esprime sira nafatin komponente ne’ebé kultura mak determina, bazeia ba norma kulturál sira ne’ebé informa ema nia komunikasaun ba malu.

Non-verbál no distánsia interpesoál

Kona-ba kontestu sosiál, Edward T. Hall iha ninia estudu kona-ba prosémika (espasu besik eh dook) evidensia oinsá konvensaun sosiál sira regula distánsia sira maski ema la konxiente kona-ba distánsia ne’ebé interlokutór sira mantein entre sira iha situasaun komunikativa: husi distánsia íntima rezerva ba relasinamentu afetivu sira ne’ebé fornese interkámbiu no kontaktu fíziku ba distánsia sosiál (husi metru 1-3) ne’ebé mantein iha relasionamentu formál no serbisu nian: ita la konxiente maibé se ita-nia interlokutór viola buat ne’ebé ita hanaran espasu pesoál ne’bé konvensaun sosiál sira konkorda eh tuir natureza relasionamentu nian  ne’ebé iha, ita sente deskonfortu.

Interlokutór ne’ebé taka liman sira eh matan loke uitoan de’it manifesta dúvida eh preokupasaun? Kona fuk ho liman hatudu sinál nervozizmu? Se nia dobra liman ne’e katak taka an mai ita eh kolen de’it ? Sé mak hatene tan ita fihir ninia jestu ki’ik liu ida, iha intensaun atu lee ninia non-verbál, ita halo sente deskonfortu uitoan karik…