Fulan Setembru mak fulan Bíblia nian. Bíblia mak ita sarani sira nia Livru Sagradu ne’ebé kontein Maromak nia Liafuan. Iha lectio ida-ne’e ita sei hateke ba testu Anunsiasaun nian ne’ebé hanorin ita atu oinsá lee Evanjellu, rona Maromak nia Liafuan no husik Liafuan hola isin iha ita, hanesan Na’i-Feto halo.

Fulan Setembru mak fulan Bíblia nian. Bíblia mak ita sarani sira nia Livru Sagradu ne’ebé kontein Maromak nia Liafuan. Iha lectio ida-ne’e ita sei hateke ba testu Anunsiasaun nian ne’ebé hanorin ita atu oinsá lee Evanjellu, rona Maromak nia Liafuan no husik Liafuan hola isin iha ita, hanesan Na’i-Feto halo.

Anunsiasaun (Lc 1,26-38)

Iha testu inisál Evanjellu Lucas nian ita hetan introdusaun ba tema fundamentál sira ba Israel nia istória: Templu, liafuan, orasaun, promesa, realizasaun, no iha tema sira-ne’e nia leet hatama Anunsiasaun.

Iha testu ne’e esplika oinsá liafuan hola isin.

Maria simu proposta nu’udar Kreda nia Inan no iha Evanjellu Lucas nian, to’o inísiu Apóstolu sira nia hahalok, dixípulu nia istória no Maria nian nafatin kruza malu.

Se Maria ita-nia inan, saida mak komún entre inan no oan sira? Iha buat hotu, oan sira hanesan ho inan, tanba ne’e mak propoin nia nu’udar modelu, no nia mak ida uluk atu dehan sin ba Maromak. Husi eternidade Liafuan hein atu hola isin, husi loron dahuluk, bainhira Maromak pasiar ho Adão no Eva no ko’alia ho sira. Iha ne’ebá mak hahú diálogu no husi eternidade Maromak bá buka ema ne’ebé haksumik an tan ta’uk no Maria mak uluk liuhusi ema sira atu hatán sin. Nia mak Eva foun, ema moris sira nia inan, Eva nu’udar sabedouria ne’ebé hahoris ita, nia mak dahuluk atu rona Liafuan.

Testu anunsiasaun mós importante tanba dehan mai ita oinsá lee Evanjellu, kona-ba xave leitura Evanjellu tomak nian nune’e mós kona-ba saida mak akontese bainhira ita lee Evanjellu. Nia aprezenta iha sínteze oinsá ema ida-idak tenke asimila Evanjellu no fó sasin; katak oinsá ita simu evanjelizasaun no oinsá evanjeliza.

Ita hetan iha nia koordenada sira leitura nian, ne’ebé sai indikasaun métodu nian atu oinsá lee Evanjellu. Iha Jezús, Liafuan foti isin, sai hikas Liafuan iha Evanjellu no hein atu sai isin iha ita ida-idak. Ita hetan indikasaun kona-ba tempu, fatin no meiu ne’ebé Maromak uza hodi komunika.

Koordenada sira ba leitura Evanjellu nian

 Tempu mak iha fulan daneen Batista iha nia inan nia knotak, no iha fulan daneen isin-rua nian labarik ida seidauk prontu atu moris. Iha-ne’e ita haree katak sin la akontese bainhira tempu prontu ona, maibé tempu sai tasak bainhira ita dehan sin ba Maromak, selae ita hela nafatin iha “fulan daneen”, ne’ebé fó hanoin loron daneen Kriasaun nian; Maromak kria ema iha loron daneen atu pasa ba loron dahituk, katak loron Maromak nian. Tempu atu rona Evanjellu mak tempu ida-ne’e ne’ebé parese seidauk realiza no realiza bainhira ha’u dehan sin ba Maromak. Ita nafatin hein atu tempu di’ak to’o, tempu tuirmai. Karik ita hanoin tempu loos mak ezersísiu espirituál, hafoin tempu ne’e to’o tiha ita hanoin “depois”, meditasaun tuirmai. Tinan haatnulu-limanulu moris nian liu hodi hanoin de’it saida mak tenke halo no tinan restu sira atu hanoin saida mak la halo molok tinan sira-ne’e.

Tempu ida mesak ita iha mak tempu prezente no Maromak mak nafatin no prezente de’it. Prezente nafatin nakonu ho eternidade, no tempu ida mesak ita iha, molok la iha, depois seidauk iha. Ita fali hela iha ida uluk, hodi tanis ba pasadu, eh iha ida depois, hodi mehi kona-ba futuru; momentu ida mesak ita iha mak prezente, iha-ne’ebé ha’u bele fó sentidu foun ba pasadu tomak, maski nia oinsá karik bá, no dehan sin espesífiku ne’ebé iha momentu ne’e halo ha’u esperimenta moris foun ho futuru ida oinseluk. Aleinde ne’e moris iha prezente sinál ida saude mentál nian, tempu prezente mak tempu desizivu.

Bainhira mak ita tenke rona Maromak nia Liafuan? Agora! La’ós molok, la’ós depois, agora mak nafatin momentu loos, basá ita la rona karik Maromak nia Liafuan ne’ebé lori ita atu kumpre, ita rona fali liafuan ne’ebé la halo atu Maromak nia Reinu to’o mai, katak, liafuan kontráriu ba Maromak nia Reinu.

Agora mak tempu rona, basá momentu ida-idak moris nian ita rona Maromak selae ita rona inimigu Maromak nian.

Fatin mak sidade ida Galilea nian naran Nazaré, fatin moris loroloron nian. La’ós iha templu Jerusalém nian, la’ós buat ruma limitadu iha Kreda, maibé iha moris loroloron nian mak ita rona Na’i. Nune’e, koordenada dahuluk mak tempu no fatin, iha-ne’ebé tempu hanesan ba hotu, basá iha mundu tomak iha momentu ne’e mak ita moris, tempu ne’e nesesáriu, ita labele muda tanba nia muda mesak, hasai husi ita liberdade, husi bainhira ita moris  nune’e mós baihnira ita mate.

Tempu la depende mai ita; hanesan moris, don ida no  suli; maibé fatin depende mai ita.

Pergunta dahuluk Maromak halo ba ema mak: “Ó iha ne’ebé?”, basá nia la horik iha nia fatin, ema nia fatin mak Maromak, ita Maromak nia ilas no lalatak, iha Nia Oin, ita mak ita.

Ema buka nafatin fatin, tanba ne’e mak nia peregrinu ida, buka ninia uma. Iha-ne’ebé mak ita-nia uma? Ita sente horik iha uma iha-ne’ebé ita simu domin, iha fatin seluk ita labele moris, tanba ne’e mak ita-nia fatin mak Maromak.

Ema ne’ebé la mai husi uma no la bá uma mak vadiu-na’in ida. Interiormente ita hotu vadiu-na’in, basá la iha ema ida hetene katak nia mai husi Maromak no fila fali ba Maromak.

Meiu: Maromak komunika ho ema liuhusi anju, no anju signifika haklaken-na’in, ida-ne’ebé dehan sai Liafuan. Apóstolu sira ema hanaran anju, haklaken-na’in (kf. Lc 9,51). Anju ne’e iha naran ida, Gabriel, ne’ebé signifka “Maromak nia kbiit”. Maromak nia kbiit mak Liafuan de’it, Liafuan mak halo mundu tomak, halo buat hotu. Mai ita liafuan buat ki’ik ida, maibé importante. Uluknanai, se ema ne’ebé ko’alia dehan lialoos, nia esprime an rasik, liuhusi liafuan nia tama iha komuñaun no fó nia an rasik.

Husi parte seluk liafuan estrutura ema ne’ebé rona ninia hanoin; buat hotu ne’ebé ita hatene, ita komprende, tanba nia tama liu husi tilun. Liafuan husik ita livre atu avalia, husi tilun bele tuun ba fuan no bele prodús reasaun atrasaun nian eh repulsaun (hakribi) nian.

Husi fuan liafuan tuun ba ha’u-nia liman sira no ha’u-nia ain sira no sai ita-nia moris, ema sai liafuan ne’ebé nia rona. Tanba ne’e meiu apostóliku ida mesak ne’ebé ita iha mak liafuan lialoos nian, maibé tan ne’e, liafuan bosok mós bele halo mundu rungu-ranga.

Imi hanoin ba lia-bosok orijinál, ne’ebé aprezenta Maromak nu’udar ema nia funu-baluk (antagonista), nu’udar ukun-na’in ne’ebé iha buat hotu iha liman no, atu sai hanesan nia ita tenke sai buat hotu nia na’in, maibé Maromak ida hanesan ne’e nia naran Satanás.

Tanba ne’e, Evanjellu tomak mak ezorsizmu ida, ne’ebé hasai diabu husi Maromak nia ilas iha ema no fó hikas ita-nia liberdade no lialoos oan nian, liuhusi liafuan.

Maromak mak Liafuan ho kbiit atu hahoris nia oan sira

Liafuan importante tebes to’o halo Frederico II, imperadór boot, matenek liu no hatene lian barak, hakarak hatene sá loos mak ema nia lian orijinál. Nia foti labarik na’in hitu, hasai husi sira-nia inan, no entrega ba kriada sira ne’ebé hatene didi’ak tau matan ba sira, maibé hodi la dirije liafuan ida ba sira. Halo nune’e nia seguru katak labarik sira sei ko’alia lian orijinál ema nian. Nia rezultadu labarik sira mate hotu, tanba ema moris husi liafuan ne’ebé ema seluk dirije ba nia, moris husi komuñaun, husi komunikasaun. Ema lahó ida-ne’e nia mate, tama iha depresaun no mate.

Maromak komunika ho liafuan, nia mak Liafuan. Nia mak liafuan ne’ebé iha kbiit atu hahoris Maromak nia oan sira, basá ema moris husi liafuan ne’ebé nia rona. Liafuan implika intelijénsia, liberdade, vontade, domin; nia mak komunikasaun, komuñaun, don an rasik nian ne’ebé tau ema na’in rua iha diálogu.

Buat ne’ebé João dehan kona-ba liafuan iha prólogu, Lucas dehan ho maneira seluk, oinsá akontese iha asaun. Liafuan ne’e tama iha Maria. Uluknanai nia dirije ba feto-raan ida, no molok ne’e Gabriel dirije ba kaben-na’in ne’ebé  laiha oan, Zacarias no Isabel. Inan sira Testamentu Tuan nian esteril no sai fekunda liuhusi Maromak nia promesa.

Ne’e katak sá? Oan mak futuru, ita-nia futuru mak Maromak iha loron dahituk, ida-ne’e ita labele prodús basá iha ona, ita bele de’it simu, tanba ne’e mak Maria nia virjindade mak sinál aseitasaun pura iha fiar,  nune’e bainhira ha’u rona ema seluk, la’ós katak ha’u bele halo eh sobu, ha’u labele hanoin ba ha’u-nia sasán sira, hanoin ba saida mak ha’u tenke hatán, ha’u tenke rona ho tilun vijen, selae ha’u la rona. Defaktu, dalabarak ita la rona ema seluk, ita ezije atu ema seluk tuir nafatin ita-nia sasukat, no nia la’ós ha’u-nia sasukat, tanba, maski nia hanoin hanesan ha’u, ha’u tenke hetan diferensa, atu la simu nia! Se ó rona ema seluk ó ko’us nia, nia tama iha ó.

Molok sai inan iha knotak, Maria sai inan iha tilun, basá nia rona. No buat ne’ebé ó rona sai konseitu, ó ko’us duni, ida seluk moris iha ó. Sai virjen indika aseitasaun pura, fiar, no anju tama no ida-ne’e signifika katak buat ne’ebé akontese ba ó la mai husi ó-nia hanoin sira, tanba ne’e mak, bainhira ita harohan ita la halo ita-nia rasiosíniu sira. Basá se nia loos ema seluk halo ona no ita bele hetan iha livru sira, se sala la serve buat ida.

Presiza aseitasaun ne’ebé la’ós rasiosíniu, ne’e buat seluk ida. Ne’e katak sente ema seluk no haree buat ne’ebé ema seluk dehan mai ha’u. Saida mak book iha ha’u bainhira rona liafuan ne’e, nu’udar fini ida ne’ebé natubu.

Hafoin iha versíkulu ne’ebé sai sínteze ba Bíblia tomak, liafuan “haksolok bá”, iha gregu “Kaire”, husi abut kar ne’ebé signifika ksolok, beleza, grasa, laran-di’ak, gratuidade, don, domin. Grasa mak konseitu fundamentál ida iha Testamentu Foun. Liafuan sira-ne’e hotu define kampu semántiku Maromak nian. Maromak mak, defaktu, beleza, don, gratuidade, domin. Tanba verbu ne’e iha imperativu, sá loos komandu ne’ebé Maromak fó?

Komandu ida mesak ne’ebé Maromak fó mak atu ita kontente, buat ida mesak nia hakarak husi ita mak ksolok. Ksolok mak sinál Maromak nia prezensa, se la iha ksolok la iha Maromak, la iha di’ak mós, ne’e katak ha’u preokupa ho ha’u nia sasán sira.

Maromak hakarak atu ó haksolok! Ksolok ne’ebé la’ós falsu, basá se ksolok ne’e falsu ó konxiente kedas, la dura. Maromak halo ita ba ksolok no ita hetan nia se ita rona Maromak, ne’ebé iha ona iha ita-nia laran.

Maromak nia identidade no ha’u-nia identidade: domin

Maromak mak domin no horik iha-ne’ebé iha domin. No iha-ne’ebé hadomi domin iha ksolok, iha tua. Ne’e mak kór ba leitura ida-idak Evanjellu nian no komandu ida mesak Maromak nian, halo rezumu ba komandu hotu no korresponde ho: “Imi hadomi malu hanesan ha’u hadomi imi”, maibé rezultadu sintétiku liu mak ksolok. Ne’e estilu ida! Se imi lee regra dixernimentu S. Inácio nian imi haree oinsá nia ko’alia kona-ba ksolok.

Prazér kontráriu ba ksolok, basá koslok mak relasaun, prazér mak autoreferensiál. Hafoin uza liafuan hanesan, envezde dehan Maria nia naran, evanjelista uza kekaritomene, liafuan hanesan, Χαιρε κεκαριτωμενη ne’ebé signifika “haksolok eh simu grasa”, maibé tanba liafuan kaire refere ba ksolok, ba grasa, maibé mós ba domin, Maria nia naran, ita ida-idak nia naran, mak domin, ksolok ne’ebé Mromak iha mai ita.

Sá loos ha’u-nia naran? Ha’u-nia identidade? Iha mundu osidentál ita selu euro 100 oras ida ba psikólogu ida atu deskobre sá loos ita-nia identidade. Liafuan ne’ebé dehan katak ha’u mak domin ne’ebé Maromak iha mai ha’u, ne’ebé íntimu liu ho ha’u duké ha’u ho ha’u-nia an rasik.

Bíblia tomak hatudu mai ha’u domin ne’ebé Maromak iha mai ha’u, husi Kriasaun to’o Apokalipse. Evanjellu estrutura ha’u-nia identidade oan nian liuhusi buat sira ne’ebé Jezús halo no dehan, to’o fó moris mai ha’u atu dehan oinsá ha’u folin liu no merese estima iha Maromak nia matan, ne’ebé hadomi ha’u liu nia an rasik.

“Ha’u agradese ita: ita halo ha’u maravilla furak liu; ita-nia liman-fatin hotu furak tebes, ha’u-nia klamar tomak rekoñese nia” (Sal 139).

Iha Cântico dos Cânticos noivu dehan ba noiva: “Hadook ó-nia matan husi ha’u basá nia halo ha’u-nia fuan tuku-tuku” (Ct 6,5).

Maromak nia fuan tuku-tuku tan domin mai ita. Evanjellu hatudu nune’e duni, Maromak nia paixaun ba ema haktuir iha Bíblia tomak. Hafoin dehan mai ita Maromak nia naran, Kurios, ne’ebé tradús ho Yhaweh. Nia define Maromak ho komplementu kompañia nian no ho pronome ida, “ho ó”. Ne’e mak definisaun furak liu Maromak nian! Evanjelu tomak hatudu mai ha’u oinsá Maromak horik ho ha’u, to’o iha krús, to’o iha infernu, to’o iha rate. Ita halai husi Nia no Nia mai atu horik ho ita atu nune’e: “Ohin ó sei hamutuk ho ha’u iha lalehan, iha ha’u-nia reinu”. Furak tebes, Maromak nia definisaun ida-ne’e nu’udar komplementu kompañia nian. Maromak ho ó ne’ebé rona! Evanjellu Lucas nian foti Maria nu’udar modelu, no ida-ne’e tebes duni basá nia hateten:

“Sira dehan ba nia: Ó-nia inan no maun-alin sira iha li’ur no hakarak haree ó”. Maibé nia hatán ba sira: “Ha’u-nia inan no ha’u-nia maun-alin sira mak sira-ne’e: sira ne’ebé rona Maromak nia liafuan no tau iha prátika”. (Lc 8,20-21).

No kontinua:

“Nia ko’alia daudaun, feto ida husi ema lubun boot foti lia no dehan ba nia: Rahun-di’ak knotak ne’ebé ko’us ó no hirus-matan ne’ebé fó susu-been ba ó! Maibé nia dehan: Rahun-di’ak liufali ba sira ne’ebé rona Maromak nia liafuan no moris tuir!”. (Lc 11,27-28).

No Isabel dehan ba nia iha Lc 1,45:

“No rahun-di’ak ba ida ne’ebé fiar katak lia Na’i hateten sei sai tuir loos duni”.

Rahun-di’ak fiar nian

Versíkulu ne’ebé ita foin haree mak sínteze Bíblia tomak nian: komandu “haksolok bá”, ó-nia naran, ó-nia identidade, no Na’i mak Ida ne’ebé horik ho ó. Evanjellu tomak hatudu mai ita, ninia dalan atu horik ho ita. Husi inísiu to’o rohan no hakat liu rohan no rohan-laek.

“Ho liafuan sira-ne’e nia laran taridu tebes no husu ba nia an rasik kumprimentu nia signifikadu sá loos” (Lc 1,29).

Bainhira ita rona tebes Maromak nia Liafuan, ita sente laran-taridu basá iha buat ruma ne’ebé naresin. Imi hanoin tok se anju halo proposta ne’e mai ita, sá loos ita-nia reasaun. Maria bele hateten: maibé anju sala, nia tenke ba Maria ida fali. Konserteza nia inkomoda ha’u, perturba ha’u-nia ekilíbriu. Se la inkomoda ha’u ne’e katak ha’u la komprende buat ida, “se la halo ó hakfodak, ó la komprende”; Maromak nia Liafuan la’ós buat ruma ha’u hatene ona, maski ha’u lee filafali depoizde minutu lima. Maria husu ba an rasik sá loos kumprimentu ne’e nia signifikadu. Nia husu, la’ós hatán; ita fali dalabarak hatán mesak ba ita-nia pergunta sira. Anju hatán, Maromak nia liafuan mak hatán no esplika mai ha’u oinsá Maromak hadomi ha’u, oinsá nia horik ho ha’u. Anju halo rezumu narrativu ida istória promesa no salvasaun nian (Lc 1,30-33).

“Anju dehan ba nia: Keta ta’uk, Maria, basá ó hetan grasa iha Maromak oin. Ó sei ko’us ona-mane ida, ó sei tuur ahi nia no hanaran nia Jezús. Nia sei sai boot no ema sei hanaran nia Maromak Leten-Aas nia Oan; Na’i Maromak sei haraik ba nia, nia aman David nia tronu no nia sei ukun Jacob nia uma ba nafatin no nia ukun sei la iha rohan”.

Fraze dahuluk “Keta ta’uk”, basá resposta dahuluk ema fó ba Maromak mak: “Ha’u haksumik an tanba ha’u ta’uk”. Husi loron dahuluk kriasaun nian Maromak dehan: ‘Keta ta’uk!’ ‘Keta ta’uk!’

Liafuan ne’e ita hetan dala 365 iha Bíblia, ida ba loron ida-idak tinan nian! Ta’uk Maromak mak kontráriu ba hamta’uk Maromak, ne’e salan! La konfia iha nia! Sá loos mak Maromak hakarak husi ha’u? Maromak hakarak ita-nia ksolok! Deskonfiansa mak abut ba buat aat hotu. Hafoin nia esplika: ó hetan grasa iha Maromak oin, espresaun ida ne’ebé hakarak dehan katak ema ida apaixonadu ho ó. Buat hotu nia razaun mak Maromak apaixonadu ho ita ida-idak. Maromak mak nune’e duni, basá nia mak domin no labele la apaixona ho ita ida-idak no la despreza ninia kriatura ida no estima sira hotu liu nia an rasik, basá domin mak estima ema seluk, to’o fó moris rasik ba ema seluk. Anju kontinua: “ó sei ko’us oan-mane ida”. Ita simu bolu atu ko’us buat ne’ebé labele ko’us. Liuhusi raronak ita ko’us Maromak, nia moris tama iha ita. No ita tuur ahi nia hanesan ita-nia oan, ita-nia futuru – Maromak rasik –, defaktu Liafuan mak hahoris ita nu’udar Maromak oan sira, hanesan, Jo 1,12: “Ba sira ne’ebé  simu nia, nia fó kbiit atu sai Maromak nia oan sira: sira ne’ebé fiar iha nia naran”.

Liafuan ne’ebé ha’u rona no ko’us, hahoris Maromak nia oan sira, Maromak nia oan ne’e mak ha’u, ne’ebé moris  la’ós husi fini dodok ida, maibé  la dodok, katak Maromak nia Liafuan. Nia naran mak Jezús, ne’ebé signifika “Maromak salva”, iha ne’ebá mak ha’u hetan ha’u-nia salvasaun no  ha’u-nia identidade Maromak nia oan nian, ha’u hetan ha’u-nia an rasik no iha ne’ebá mak kumpre promesa ne’ebé Maromak halo ba David, ba Abraão, iha ne’ebá mak hahú Reinu ne’ebé la iha rohan; hakohak Maromak nia promesa hotu iha Testamentu Tuan no futuru tomak, ne’ebé depende ba ha’u-nia sin ohin nian.

“Nune’e Maria dehan ba anju: Oinsá ne’e sei sai, basá ha’u la hatene mane?”

Tradisaun tuan hakuir: «Oinsá posivel?», maibé sala. Maromak bele halo buat hotu, ninia serbisu mak halo buat imposivel, buat ne’ebé bele/posivel nia husik atu ita halo, no nia hakarak haraik mai ita imposivel, katak nia an rasik.

Maria nia resposta hakarak dehan: saida mak ha’u tenke halo? Pergunta ne’ebé ita mós halo, bainhira ha’u rona Liafuan saida mak ha’u tenke halo? Uluknanai ita la halo Liafuan, nia iha ona, ita tenke rona nia, no Liafuan mak halo ita, tanba Liafuan ne’e Espíritu no vida, komunika mai ita nia vida, ninia modu komprende nian, hadomi nian no atua nian, halo ita Maromak oan. Liafuan mak halo ó no transforma ó; nia halo ó muda ó-nia modu hanoin nian, sente nian, hadomi nian no modu moris no la’o nian. Saida mak ha’u tenke halo, basá ha’u la hatene mane? Katak, ha’u tenke ba hamutuk ho José atu halo oan? Saida mak ha’u tenke halo? Lae! Rona nia! Tanba: “Espíritu Santu sei tuun ba ó no Na’i Leten Aas nia kbiit sei hamahan ó ho ninia lalatak”.

Liafuan ne’e mak Espíritu, Maromak rasik nia domin, no se ha’u rona Maromak nia domin, domin ne’e hasai iha ha’u  Maromak rasik nia kbiit.

Rona loloos Liafuan, iha Espíritu no iha domin, transforma ha’u-nia moris, tanba ne’e mak buat ne’ebé ita halo uluk liu mak la rona nia, la lakon tempu ho Maromak nia Liafuan, tanba ita iha buat barak importante liután atu halo. Hakmatek bá! Ita la salva ema ida. Maromak salva hotu tiha ona! Ita bele de’it fó sasin katak ita ema ne’ebé Maromak salva ona no hatutan ba ema seluk esperiénsia ne’ebé ita iha. Maibé, se ita la iha, ita la tranzmite buat ida!

“Isabel, ó-nia maluk, nia mós ko’us oan-mane ida, maski nia ferik no oras-ne’e mak fulan daneen ba nia, nia ne’ebé ema hanaran esteril: ba Maromak la iha buat ida ne’ebé imposivel”.

Antigu Testamentu tomak liuhusi inan esteril sira hakarak dehan buat ida de’it, katak la’ós ita mak realiza Maromak nia promesa, maibé Liafuan rasik mak realiza nia.

Maromak hadomi ita no la iha ema ida hadomi nia husi inísiu kedas! Maromak respeita ita-nia liberdade no hori uluk kedas hein nafatin ita-nia sin.

Maromak manán buat aat ho krús, basá iha krús mak itaa hree katak Maromak hadomi ita ho domin ida forte liu mate no buat aat hotu ne’ebé ita bele halo.

Maria hatán:

“Na’i nia atan mak ne’e: halo iha ha’u tuir ita-nia liafuan bá”.

Atan pertense ba na’i, nia patraun ninian. Moris-atan tanba domin mak signifikadu ba domin ne’e rasik, katak ha’u pertense ba ó no ó pertense mai ha’u, ida-ne’e mak haktuir iha Cântico dos Cânticos:

“Ha’u-nia doben ha’u-nian no ha’u ninian” (Ct 2,16), iha pertensa resíproka ho Maromak ida-ne’e, Maria mak Maromak nia espoza, no ema ne’ebé realiza nia an tomak mak Maromak nia parte seluk.

“Na’i nia atan mak ne’e: halo iha ha’u tuir ita-nia liafuan bá”.

 

Kadavés ita lee pasajen ida Evanjellu nian ita tenke halo dalan ida-ne’e: rona, husik nia  tama, sente Ninia proposta, dehan sai ita-nia dúvida sira, ita-nia pergunta sira, rona resposta. Testu ida-idak lahanesan ho testu seluk no, loron ba loron, pasajen ida ba pasajen seluk, mak forma iha ita Oan nia oin tomak.

Katesizmu sira mak didin-lolon harii ho fatuk imajináriu sira, basá sira mak ideia sira; Evanjellu mak istória, no sira mak faktu sira ne’ebé salva ita no envolve ita iha istória ne’e. Istória ne’e ko’alia kona-ba ita atu ita mós bele esperimenta nia. Tanba ne’e mak se hakarak halo katekeze séria presiza hahú husi Evanjellu, ida-ne’e mak Kreda, intuitivamente, halo iha misa.

Nune’e ita sai sasin no Maria mak sasin dahuluk. Hafoin “Anju hadook an husi nia”, anju ida-ne’e tama, sai, bá iha-ne’ebé, iha-ne’ebé mak hetan nia? Nia iha ne’e no dehan liafuan hanesan mai ita.

Maria rasik mak haktuir ba Lucas ninia esperiénsia ho anju, tanba Lucas labele hatene se la’ós husi Maria rasik. Lucas, rona tiha Maria nia esperiénsia, nia rasik halo esperiénsia ne’e, rona proposta Evanjellu nian, husu ba an rasik, sai sasin Evanjellu nian. Apóstolu sira nia naran seluk mak anju tanba sira mak, hanesan Maria, dehan sin ba Liafuan, hafoin halo nia sai parte sira-nia moris nian, basá sira mak sasin Liafuan ne’e nian. Nune’e, Na’i iha-ne’ebé? Nia prezente iha ninia sasin; Maromak nia Reinu iha-ne’ebé? Iha ida-ne’ebé rona no halo Liafuan.

(Mons. Ionut Paul Sterjac)