S. José aman iha ternura

(Papa Francisco nia Katekeze – 19 Janeiru 2022)

Iha Surat Apostólika Patris corde (8 Dezembru 2020) ha’u iha oportunidade atu reflete kona-ba aspetu ternura nian, aspetu ida husi S. José nia personalidade. Defaktu, maski Evanjellu sira la fó mai ita detalle ruma kona-ba oinsá nia hala’o ninia paternidade, ita bele iha serteza katak ninia an nu’udar ema justu verifika mós iha edukasaun ne’ebé nia fó ba Jezús. «José haree Jezús sai boot “iha matenek, iha otas no iha grasa, iha Maromak no ema sira oin” (Lc 2, 52): nune’e mak Evanjellu dehan. Nu’udar Na’i halo ho Israel, nune’e nia hanorin Jezús atu la’o hodi kaer nia liman: nia sai ba Jezús hanesan aman ida foti  sae nia oan ba nia hasan, hakruuk ba Nia atu fó han Nia (kf. Os 11, 3-4)» (Patris corde, 2). Furak definisaun Bíblia nian ida-ne’e ne’ebé hatudu Maromak nia relasaun ho povu Israel. No ita hanoin bá katak ida-ne’e mak relasaun hanesan S. José nian ho Jezús.

Evanjellu sira atesta katak Jezus nafatin uza liafuan “aman” atu ko’alia kona-ba Maromak no ninia domin. Ai-knanoik barak nia protagonista mak figura aman ida nian (kf. Mt 15, 13; 21, 28-30; 22, 2; Lc 15, 11-32; Jo 5, 19-23; 6, 32-40; 14, 2; 15, 1.8).  Ai-knanoik famozu liu mak konserteza ida Aman mizerikordiozu, ne’ebé evanjelista Lucas haktuir (kf. 15, 11-32). Ai-knanoik sira-ne’e subliña la’ós de’it esperiénsia salan no perdaun nian, maibé mós maneira oinsá perdaun  to’o ba ema ne’ebé sala. Testu dehan: «Nia sei dook hela, nia aman haree nia no nakonu ho kompaixaun, bá hasoru nia, hakohak nia no rein nia» (v. 20). Oan hein kastigu ida, justisa ida ne’ebé aas liu mak fó fatin ida iha atan sira nia leet, maibé hia hetan nia an iha aman nia hakohak. Laran-mamar [ternura] mak buat ruma boot liu lójika mundu nian. Ne’e mak maneira atu halo justisa ne’ebé nia la hein. Tanba ne’e mak ita nunka bele haluha katak Maromak la hakfodak ho ita-nia salan sira: ita bele sai konvensidu/a kona-ba ne’e. Maromak la hakfodak ho ita-nia salan sira, nia boot liu ita-nia salan sira: nia mak aman, domin, mamar. Nia la hakfodak ho ita-nia salan sira, ho ita-nia erru sira, ita-nia mamonuk sira, maibé hakfodak ho ita-nia fuan nia taka an – ida-ne’e loos, halo nia terus – nia hakfodak ho ita-nia kuran fiar ba nia domin. Iha laran-mamar boot iha esperiénsia Maromak nia domin nian. No di’ak atu hanoin katak ema dahuluk ne’ebé tranzmite realidade ne’e ba Jezús mak presizamente José. Basá Maromak nia sasán sira sempre to’o mai ita liuhusi mediasaun  esperiénsia umana sira-nian. Tempu ruma liubá – ha’u lahatene se ha’u konta tiha ona – grupu joven sira-nian ne’ebé halo teatru, grupu joven pop, “modernu”, nakonu ho impresaun ba ai-knanoik aman mizerikordiozu nian no deside halo pesa teatru pop ho tema ne’e, ho istória ne’e. No sira halo didi’ak. No, iha finál, tema prinsipál mak belun ida rona katak oan ne’ebé hadook an husi aman hakarak fila ba uma, maibé nia ta’uk nia aman duni sai nia no fó kastigu ba nia. No nia belun dehan ba nia, iha ópera pop ne’e: “Haruka manu-ain ida no dehan ba nia katak ó hakarak fila ba uma, no aman aseita simu ó karik husu nia tau lensu ida iha janela, ida-ne’ebé ó sei haree bainhira ó to’o iha lurón nia parte ikus”. Halo duni nune’e. “Ópera, ho knananuk no dansa sira, kontinua to’o momentu ne’ebé oan tama iha lurón ikus no haree uma. No bainhira nia hateke ba leten, nia haree uma nakonu ho lensu mutin: nakonu. La’ós ida, maibé tolu ka haat ba janela ida-idak. Ne’e mak Maromak nia mizerikórdia. Nia la hakfodak ho ita-nia pasadu, ho ita-nia aspetu negativu sira: nia hakfodak de’it ho taka-an. Ita hotu iha konta atu haloos; maibé haloos konta ho Maromak mak furak liu, tanba ita hahú atu ko’alia no Nia hakohak ita. Laran-mamar!

Ne’e duni, ita bele husu se ita esperimenta ternura [laran-mamar] ne’e, no se ita sai nia sasin sira. Basá laran-mamar la’ós uluknanai kestaun emosionál ka sentimentál ida: ne’e mak esperiénsia ida ita sente Maromak hadomi no simu ita maski iiha ita-nia pobreza no mizéria, no, hodi nune’e, ita sai nakfilak ho Maromak nia domin.

Maromak la sura de’it ita-nia talentu sira, maibé mós ita-nia frakeza ne’ebé nia kasu. Ida-ne’e, porezemplu, halo atu S. Paulo hateten katak Maromak iha projetu kona-ba ninia frajilidade. Defaktu nia hakerek ba komunidade Korintu nian: «Atu ha’u la hakonu an ho orgullu, Satanás nia anju ida hakanek ha’u ho tarak ida iha ha’u isin, atu ha’u keta foti an. Kona-ba ne’e, dala tolu ha’u husu Na’i atu hasai husi ha’u. Maibé Nia hatán mai ha’u: “Ha’u-nia grasa natón ba ó, basá iha frakeza mak hatudu forsa”» (2 Cor 12, 7-9). Na’i la hasai frajilidade sira hotu, maibé tulun ita atu la’o ho frajilidade sira no  Nia besik mai ita. Ne’e mak laran-mamar. Esperiénsia laran-mamar nian konsiste iha haree Maromak nia podér liu husi buat ne’ebé halo ita fraku liu, maibé iha kondisaun atu konverte husi hateken Malignu ne’ebé halo ita «hateke ba ita-nia frajilidade ho juízu negativu, enkuantu Espíritu lori ba roman ho laran-mamar» (Patris corde, 2). «Laran-mamar mak forma di’ak liu atu kona buat ne’ebé frajil liu iha ita» (ibid.). Imi observa oinsá enfermeira, ka enfermeiru sira, kona ema moras sira nia kanek: ho laran-mamar, atu la hakanek liután. No nune’e mak Na’i kona ita-nia kanek sira, ho laran-mamar hanesan. «Tanba ne’e, importante hasoru Maromak nia Mizerikórdia, liuliu iha sakramentu Rekonsiliasaun nian», iha orasaun pesoál ho Maromak, «hodi halo esperiénsia lia-loos no laran-mamar nian. Paradoksalmente, Malignu mós bele dehan lia-loos mai ita – nia bosok-teen, maibé buka atu dehan lia-loos mai ita atu lori ita ba lia-bosok –;  maibé, nia halo karik, ne’e atu kondena ita». Iha kontráriu, Na’i dehan lia-loos mai ita no lolo liman mai ita atu salva ita.  «Ita hatene katak Lia-loos ne’ebé mai husi Maromak la kondena ita, maibé simu ita, hakohak ita, konsola ita, perdua ita» (kf. ibid.). Maromak perdua nafatin: tau buat ne’e iha ulun no iha fuan. Maromak perdua nafatin. Ita mak kole atu husu perdaun. Maibé Nia perdua nafatin, inkluzive buat ne’ebé aat liu.

Nune’e, halo di’ak mai ita atu hateke ba José nia paternidade ne’ebé sai lalenok Maromak nia paternidade nian, no husu se ita husik Na’i hadomi ita ho laran-mamar, hodi nakfilak ita ida-idak iha mane no feto sira ho kapasidade atu hadomi ho modu ne’e. Lahó “revolusaun laran-mamar nian ida-ne’e” – presiza revolusaun ida laran-mamar nian!  – ita iha risku atu hela dadur metin iha justisa ida ne’ebé la permite atu ita hamriik ho fasil no konfunde redensaun ho kastigu. Tan razaun ida-ne’e, ohin ha’u hakarak hanoin ho modu espesiál ita-nia maun no biin-alin sira iha prizaun. Justu atu ema ne’ebé sala selu nia sala, maibé justu mós atu ema sira ne’ebé sala bele kasu sira an husi sira salan. Labele iha kondenasaun lahó janela sira esperansa nian. Kondenasaun naran de’it sempre iha janela ida esperansa nian. Ita hanoin ba ita-nia maun no biin-alin sira ne’ebé iha dadur laran, no ita hanoin ba Maromak nia laran-mamar ba sira, atu sira hetan iha janela esperansa ida-ne’e, dalan ida saida nian ba moris ida di’ak liután.

No ita remata ho orasaun ne’e:

S. José, aman iha laran-mamar,
hanorin ami atu aseita katak Maromak hadomi ami liuliu iha buat ne’ebé frajil liu iha ami.
Haraik atu ami la tau obstákulu ida
entre ami-nia pobreza no Maromak nia domin nia grandeza.
Hamosu iha ami hakaran atu hakbesik ba Sakramentu Rekonsiliasaun,
atu ami bele hetan perdaun no mós iha kapasidade atu hadomi ho laran-mamar
ami-nia maun no biin-alin sira iha sira-nia pobreza.
Besik ba ema sira ne’ebé selu sira-nia salan;
tulun sira hetan, hamutuk ho justisa, laran-mamar atu hahú hikasfali.
No hanorin sira katak maneira dahuluk atu hahú hikasfali
mak husu perdaun ho sinseridade, atu sente Aman nia hamaus.