«Haksolok iha Na’i nafatin, ha’u dehan tenik, haksolok bá»

Reitór-Mór nia Omelia inísiu tinan daruak triéniu preparasaun nian ba Bisentenáriu
Ez 34:11-12.15-16.23-24.30-31; Flp 4:4-9; Mt 18:1-6.10

 

Maun-alin no bin-alin sira iha Kristu Jezús,

Ita halibur hamutuk iha Becchi, iha Santuáriu Don Bosco nian, atu hahú tinan daruak triéniu preparasaun nian ba bisentenáriu Don Bosco nia moris nian. Depoizde haka’as an iha tinan kotuk atu koñese kle’an liután nia, atu hadomi maka’as liután nia no atu banati tuir liután ho fidelidade iha ninia saran-an absolutu ba Maromak no ninia dedikasaun totál ba foin-sa’e sira, tinan ida-ne’e ita hetan konvite atu kontempla nia nu’udar edukadór no nune’e hakle’an, atualiza no inkultura ninia Sistema Preventivu. Depoizde deskobre tiha oinsá Don Bosco sente Maromak haruka nia ba foin-sa’e sira, ne’ebé sai ba nia razaun ba ninia ezisténsia, ninia misaun, liman-rohan kamurak liu, ita oras ne’e tenke deskobre sá maka nia oferese ba sira: Evanjellu ksolok nian liuhusi pedagojia laran-di’ak/bondade nian. Ida-ne’e maka ninia programa edukativu no ninia métodu pedagójiku!

Maibé atu aprezenta ne’e ba imi, ha’u halo hodi ko’alia iha nia naran, defaktu,  iha ninia hatais rasik, nu’udar Susesór loos Don Bosco nian:

“Ema koñese ha’u iha mundu tomak nu’udar santu ida ne’ebé ho laran-luak kuda ksolok wain. Defaktu, hanesan ema ruma ne’ebé koñese ha’u ho modu pesoál, ha’u halo ksolok sarani nu’udar “ukun-fuan dasanulu-resin-ruak”. Esperiénsia halo ha’u konvensidu katak labelek iha servisu edukativu ida lahó impulsu furak ne’e, marxa ida ekstra katak ksolok. Ha’u ko’alia kona-ba ksolok loos, ida-ne’ebé moris iha fuan ne’ebé husik Na’i mak gia nia. Hamnasa maka’as, tarutu ne’ebé importunu liu lalais de’it; ksolok ne’ebé ha’u ko’alia ba imi mai husi laran, no hela nafatin basá mai husi Jezús, bainhira ita simu nia lahó rezerva. Baibain ha’u ko’alia ida-ne’e: “Haksolok  bá, maibé ó-nia ksolok tenke mai husi konxiénsia moos husi salan”. No atu ha’u-nia foin-sa’e sira bele iha perzuasaun íntima ha’u hatutan tan:. “Se imi hakarak atu imi-nia moris haksolok no hakmatek, imi tenke buka horik iha Maromak nia grasa,basá foin-sa’e nia fuan ne’ebé iha salan nia laran hanesan tasi ne’ebé nakdoko nafatin”. Ne’e maka razaun tanba sá ha’u fó hanoin nafatin ba sira katak “ksolok moris husi fuan ne’ebé iha dame”. Ha’u insiste: “Ha’u lakohi buat seluk husi foin-sa’e sira se la’ós atu sira sai di’ak no haksolok nafatin”. Ha’u hatene katak ema ruma dehan: “Se S. Francisco de Assis sakrifika natureza no pobreza, Don Bosco santifika serbisu no ksolok. Nia maka santu vida sarani badinas no haksolok nian”. Ha’u gosta fraze ida-ne’e  ba motivu rua: ida tanba tau ha’u iha santu simpátiku no atuál nafatin ninia sorin hanesan foin-sa’e maravillozu Assis nian no mós tanba autór fraze ida-ne’e nian kapta ha’u-nia santidade nia segredu: serbisu no ksolok.

Ó hatene: ha’u moris iha tempu difisil sira no riku ho problema boot. Ha’u hateten: “Ami-nia tempu difisil? Sempre nune’e, maibé Maromak nunka kuran iha ninia tulun”. Serteza iha Maromak nia Providénsia esplika ami-nia otimizmu maka’as. Ne’e mak lisaun ida husi lisaun seluk ne’ebé ha’u aprende husi ha’u-nia inan.

“Don Bosco iha nu’udar kilat laran-di’ak”: nune’e maka salezianu ida hakerek kona-ba ha’u, salezianu ida ho laran-manas, matenek, ne’ebé ha’u koñese bainhira nia sei labarik no ha’u dala ruma rona ninia konfisaun. Ksolok mak ha’u-nia billete vizita nian ne’ebé simpátiku liu no konkretu liu, ha’u nia bandeira. La’ós ida husi billete barabarak seluk.

Ha’u hein ha’u-nia foin-sa’e sira domingu dadeer iha Valdocco; ne’e maka festa ida mai ha’u! Bainhira lubuk boot foin-sa’e sira ne’ebé hamoos xaminé nian, aprendís pedreiru nian, traballadór serbisu oioin nian, mai hasoru ha’u – loos duni – tanba jogu sira, tanba paun ida no salame pedasu ida, atu pasa loron ida oinseluk, maibé, liuliu, no ha’u hatene ida-ne’e, tanba  iha amlulik ida ne’ebé hadomi sira no hatene lakon oras no oras atu halo sira haksolok.

Ha’u hakarak revea ba ó segredu ida: ha’u nunka konsidera ha’u-nia an edukadór ida ne’ebé mós amlulik: ha’u amlulik ida (no ha’u to’o iha objetivu ida-ne’e liutiha tinan barak taterus nian, privasaun nian no paixaun nian!) ne’ebé ezerse, moris no fó sasin kona-ba ninia saserdósiu liuhusi edukasaun. Di’ak liután, ha’u sai edukadór foin-sa’e sira nian tanba ha’u amlulik ba sira.

Ha’u hatene: ema ruma aprezenta ha’u nu’udar akrobata ida ba nafatin husi Becchi no hanoin nia halo favór boot mai ha’u. Maibé ida-ne’e imajen ida redutiva liu kona-ba ha’u-nia ideál. Jogu sira, paseiu sira, banda múzika nian, aprezentasaun teatru nian, festa sira mak meiu ida, la’ós finalidade ida. Ha’u nia hanoin maka buat ne’ebé ha’u hakerek momoos ba ha’u-nia foin-sa’e sira: “Ha’u nia hakaran ida de’it: atu haree imi haksolok iha tempu no iha eternidade”.

Iha pontu ida-ne’e ó sei komprende tanba sá maka ba labarik maravillozu naran Domenico Savio ha’u hatudu ksolok nu’udar dalan auténtiku santidade nian. No nia komprende, bainhira nia esplika ba belun ida ne’ebé foin to’o iha Valdocco no sente la’ós iha fatin loos “Hatene bá katak iha ne’e ami halo santidade nu’udar moris nafatin iha ksolok laran. Ami buka de’it atu evita salan, hanesan inimigu boot ida ne’eb’e na’ok Maromak nia grasa no fuan nia dame no kumpre didi’ak ami-nia devér”. Adolexente ida-ne’e, riku iha grasa no laran-di’ak, la halo buat seluk se lae aprezenta ba ninia belun foun Camillo Gavio dalan hanesan ba santidade juveníl ne’ebé ha’u propoin ba nia fulan ruma molok.

Husi kedas labarik maka jogu no ksolok sai forma ida apostoladu sériu nian, ne’ebé ha’u konvensidu tebes. Ba ha’u ksolok maka elementu ida haketak-laek husi estudu, serbisu no piedade. Ba Francesco Besucco, foin-sa’e maravillozu seluk ne’ebé ha’u hakerek ninia biografia, ha’u sujere: “Se ó hakarak sai di’ak, pratika buat tolu no buat hotu sei la’o di’ak. Maka ne’e: Ksolok, Estudu, Piedade”. Bainhira ha’u hahú iha Valdocco, ha’u iha mehi ida iha fuan: kria klima ida família nian ba foin-sa’e barak ne’ebé dook husi uma tanba serbisu eh karik nunka koko jestu ida domin loos nian. Ksolok tulun atu kria ambiente ida-ne’e. Nia halo atu supera moris susar barak tanba kakiak no haraik fali hakamatek ba fuan barak. Ha’u hatene katak foin-sa’e ida husi tinan dahuluk sira (tuirmai sai amlulik di’ak liu ida Kreda Torino nian, ida husi maluk rihun-rihun sai husi uma saleziana dahuluk ida-ne’e!) hodi hanoin tinan “eroiku sira” nia deskreve nune’e: “Hanoin filafali oinsá ami han no toba, oras-ne’e ami hakfodak bele konsege hakat liu, la hodi terus no lamenta. Maibé ami haksolok, ami moris ho domin”. Moris no transmite ksolok maka forma ida moris nian, hilin konstante ida pedagojia nian iha konkretu. Ba ha’u, foin-sa’e ida sempre foin-sa’e, ninia ezijénsia kle’an maka ksolok, liberdade, jogu. Ha’u sente naturál atu ha’u, amlulik ida ba foin-sa’e sira, transmite ba sira lia-foun di’ak no ksolok nian ne’ebé kontein iha Evanjellu. Sé maka soi Jezús moris iha ksolok. No ha’u labele halo ho oin triste no ho modu la konstante no si’ak nian. Foin-sa’e sira presiza komprende katak ba ha’u ksolok maka buat ida sériu tebes! Katak pátiu mak ha’u-nia biblioteka, ha’u-nia kátedra/kadeira iha-ne’ebé ha’u maka mestre no alunu tempu hanesan. Katak ksolok maka ukun-fuan fundamentál juventude nian. Agora ó bele komprende importánsia ne’ebé ha’u fó ba selebrasaun sira festa nian, sagrada ka profana: sira iha signifikadu pedagójiku boot no lori atu ko’alia ba fuan. Ha’u valoriza teatru, múzika, knananuk. Ha’u organiza to’o detallu hotu paseiu famozu sira autunu nian. Ha’u hanoin paseiu sira-ne’e hanesan foin maka akontese: ami tama iha aldeia sira ho banda iha ulun, pároku sira, señór sira fatin nian  maka simu ami no asegura ba ami alojamentu kapás no hahán loroloron nian. Loron sira intensu liu: vizita ba ema importante, selebrasaun dadeer no kalan, aprezentasaun banda muzikál, espetákulu teatru nian iha palku ne’ebé prepara ba momentu ne’e iha prasa prinsipál fatin nian. No hamnasa ne’ebé la hotu nian. Hamnasa ne’ebé husik lembransa ida ksolok hakmatek nian. Ha’u hatudu ba foin-sa’e sira, no tempu hanesan ba ema dia’k sira fatin nian  katak, serví Maromak bele la’o hamutuk ho ksolok onestu”.

Iha 1847 ha’u publika livru ida formasaun sarani nian,  Il Giovane Provveduto. Ha’u hakerek nia hodi na’ok oras barak toba nian. Liafuan dahuluk ne’ebé ha’u-nia foin-sa’e sira lee maka sira-ne’e: “Lia-bosok dahuluk no mahuluk ne’ebé diabu uza atu hadook foin-sa’e sira husi virtude maka halo sira hanoin katak serví Na’i halo moris sai triste no dook husi divertimentu no ksolok hotu. La’ós nune’e, foin-sa’e doben sira. Ha’u hakarak hanorin ba imi métodu ida moris sarani nian, ne’ebé bele halo imi haksolok no kontente, hodi hatudu ba imi divertimentu no ksolok loos sira… Ida-ne’e mak, defaktu, finalidade livru ne’e nian, serví Na’i no moris haksolok”.

Hanesan ó haree, ba ha’u ksolok asume signifikadu relijiozu kle’an. Iha ha’u-nia estilu edukativu, iha kombinasaun ho ekilíbriu entre sagradu no profanu, natureza no grasa. Rezultadu sira lakleur ida atu hatudu an. Iha nota biográfika ruma ne’ebé ha’u sente hanesan obrigasaun ida atu hakerek ha’u bele konfirma katak: “Hodi hadomi devosaun ida kahur hanesan ne’e, rekreiu nian, paseiu nian, ida-idak hadomi liu ha’u no ba sinál ida husi ha’u, sira obedese kedas ba orden hotu ha’u-nian, maibé sira hein maka’as atu ha’u fó ba sira knaar ruma atu sira halo”.

Esperiénsia halo ha’u konvensidu katak “santu triste ida la dada, la konvinse” Ha’u ko’alia kona-ba ksolok, la’ós konxiénsia-laek ka superfisialidade. Ksolok, ba ha’u, esprime nu’udar otimizmu, iha konfiansa domin nian no oan nian ba Maromak ida ne’ebé providente;  ne’e maka resposta konkreta ida ba Maromak nia domin ne’ebé besik ita no hakohak ita; nia mós maka rezultadu husi aseitasaun korajoza ba ezijénsia maka’as sira moris nian.”Atu ku’u roza, ita hatene, sei hetan ai-tarak sira; maibé ho ai-tarak sira iha nafatin roza”.
Ba ha’u la to’o atu foin-sa’e sira haksolok; ha’u hakarak atu sira habelar  iha sira nia sorisorin klima festa nian ida-ne’e, entuziaznu nian, domin nian ba moris. Ha’u hakarak sira sai konstrutór dame no ksolok nian. Sai misionáriu foin-sa’e seluk nian liuhusi apostoladu ksolok nian. Apostoladu ida ne’ebé daet.

Ha’u insite: “Lalehan pedasuk ida hadi’ak buat hotu”. No espresaun ida-ne’e, ne’ebé dala barak ha’u rona ha’u-nia inan hateten, hatudu perspetiva ida ne’ebé hakat liu ema nia frajilidade no kontinjénsia sira; ha’u loke janela-oan ida futuru nian, eternidade nian, ha’u hanorin sira katak “ ai-tarak sira moris nian sai ai-funan eternidade nian”.

Ne’e maka, maun-alin no bin-alin sira, buat ne’ebé ha’u rai iha ha’u-nia fuan no hakarak fahe ho imi atu estimula imi-nia empeñu no dedikasaun atu kontempla Don Bosco edukadór no oferese ba foin-sa’e sira Evanjellu Ksolok nian liuhusi Pedagojia Laran-di’ak nian.

PadrePascual Chávez V., SDB
Colle Don Bosco – 16 Agostu 2012