Papa Francisco nia lia-meno molok reza Angelus, 27 Fevereiru 2022

Maun no biin-alin doben sira, bondia!

Iha Evanjellu ohin nian Jezús konvida ita atu reflete kona-ba ita-nia hateken no ita-nia ko’alia.

Uluknanai, ita-nia hateken. Risku ne’ebé ita hasoru, Na’i dehan, mak konsentra an atu hateke iha duut lahan iha maluk nia matan hodi la haree ai-kabelak iha matna rasik (kf Lc 6,41). Iha liafuan seluk, sai atentu liu ba ema seluk nia defeitu sira, ida ki’ik liu hanesan duut-lahan, hodi ignora ho hakmatek ita-nian, hodi la fó todan. Buat ne’ebé Jezús dehan ne’e loos: ita nafatin hetan razaun atu fó kulpa ba ema sleuk no jusitifka ita an rasik. No dalabarak ita lamenta ba buat sira ne’ebé la la’o iha sosiedade, iha Kreda, iha mundu, hodi la kuestion auluk an rasik no hodi la empeña an atu muda uluknanai ita an rasik. Mudansa fekunda ida-idak, pozitivu, tenke hahú husi ita rasik. Lae karik, sei la iha mudansa. Maibé – Jezús esplika – hodi halo nune’e ita-nia matan sai delek. No se ita matan delek, ita labele buka atu sai gia no mestre ba ema sira seluk: matan-delek ida, defaktu, labele gia matan-delek seluk (kf v. 39).

Maun no biin-alin doben sira, Na’i konvida ita atu hamoos ita-nia hateken. Hamoos ita-nia hateken. Uluknanai husu ita atu hateke iha ita-nia laran atu rekoñese ita-nia mizéria sira. Basá se ita la  iha kbiit atu haree ita-nia defeitu sira, ita sei nafatin haliis atu haboot ema seluk nian. Maibé se ita rekoñese ita-nia naksalak sira no ita-nia mizéria sira, odamatan mizerikórdia nian nakloke mai ita. No depoizde hateke ba laran, Jezús konvida ita atu hateke ba ema seluk hanesan Nia halo – ne’e mak segredu: hateke ema seluk hanesan Nia halo –, ne’ebé uluknanai la haree buat aat, maibé buat di’ak. Maromak hateke mai ita nune’e: la haree iha ita salan sira ne’ebé labele hadi’ak, maibé haree oan sira ne’ebé halo sala. Muda ótika: la konsentra iha erru sira, maibé iha oan sira, maibé iha oan sira ne’ebé sala. Maromka distinge nafatin ema husi nia erru sira. Nia nafatin salva ema. Nia fiar nafatin fiar iha ema no protu nafatin atu perdua salan sira. Ita hatene katak Maromak nafatin perdua, No konvida ita atu halo hanesan: atu keta buka buat aat iha ema seluk, maibé di’ak.

Depoizde hateken, Jezús, konvida ita atu reflete kona-ba ita-nia ko’alia.Na’i esplika katak ibun «esprime buat ne’ebé naresin husi fuan» (v. 45). Loos, husi oinsá  ema ida ko’alia bele nota kedas saida mak iha nia fuan laran. Liafuan ne’ebé ita uza dehan sé mak ita. Maibé, dalaruma, ita ladún fó atensaun ba ita-nia liafuan sira no ita uza ho modu superfisiál. Maibé liafuan sira iha todan: sira permite atu ita esprime hanoin no sentimentu sira, atu fó lian ba ta’uk sira ne’ebé ita iha no projetu sira ne’ebé ita iha intensaun atu realiza, atu fó bensa ba Maromak no ema seluk. Maibé, infelizmente, ho nanál ira bele haboot prejuizu sira, harii barreira sira, ataka no até estraga; ho nanál ita bele harahu maun no biin-alin sira: gossip hakanek no defamasaun bele sai kroat liu fali tudik ida! Ohin loron, liuliu iha mundu dijitál, liafuan sira halai lalais; maibé dalabarak sira lori hirus no agressividade, haboot notísia falsa sira no aproveita ta’uk koletivu atu habelar ideia kleuk sira. Diplomata ida, ne’ebé sai Sekretáriu Jerál Klibur Nasaun sira nian (ONU) no manán Nobel Pás nian, dehan karak «abuza liafuan hanesan ho despreza ser umanu» (D. Hammarskjöld, Tracce di cammino, Magnano BI 1992, 131).

Ne’e duni ia husu ba an rasik tipu liafuan saida mak ita uza: liafuan ne’ebé esprime atensaun, respeitu, komprensaun, prosimidade, kompaixaun, ka liafuan ne’ebé iha finalidade liuliu atu halo ita furak iha ema seluk nia oin? No hafoin, ita ko’alia ho laran-maus ka ita hafoer mundu hodi kari venenu: hodi kritika, lamenta, haboot agresividade ne’ebé habelar?

Atu Na’i-Feto, Maria, ne’ebé Maromak haree ba ninia haraik-an, Virjen silénsiu nian ne’ebé oras ne’e ihta harohan bá, tulun ita purifika ita-nia hateken no ita-nia ko’alia.