Evanjelista Mateus haktuir katak, Jezús moris tiha iha Belém, Matenek-na’in [Magu] ruma aprezenta an ba liurai Erodes atu husu iha-ne’ebé kosok-oan – Judeu sira-nia liurai – atu sira bele adora. Liurai Erodes, tan ta’uk atu lakon tronu, hakarak hatene liután ho intensaun atu oho nia. Nia konsulta eskriba sira no hafoin husu Magu sira atu bá buka nia no fila fali atu fó hatene ba nia iha fatin ne’ebé mak nia iha bá. Maibé Magu sira, Evanjellu haktuir, “hatene liuhusi mehi atu keta fila ba Erodes, sira fila ba sira Rain liuhusi dalan seluk”. No bainhira Erodes haree katak Magu sira bosok nia, nia laran nakali no – ita lee tan – “nia haruka oho labarik sira hotu iha Belém no iha ninia territóriu hotu husi tinn 2 ba kraik”.

Fileira ki’ik-oan sira-nian

Kreda venera Inosente sira-ne’e nu’udar mártir husi sékulu dahuluk no, tanba ema hasai sira-nia moris depoizde Kristu nia hiit an mai mundu, Kreda halo memória ne’e iha tempu Natál. Hodi Pio V nia hakaran, selebrasaun ne’e foti ba festa. Prudentius, poeta moris iha sékulu IV, iha knananuk Epifania nian ‘Liber cathemerinòn’ define sira nu’udar “flores martyrum”, ai-funan mártir sira-nian, ne’ebé “Jezús Kristu nia persegidór sira fokit, nu’udar tubun wain sei nurak hela”. “Labarik sira, maski la hatene, sira mate ba Kristu, enknnatu sira-nia inan-aman tanis ba mártir sira ne’ebé mate. Kristu halo sai ninia sasin-na’in sira ne’ebé seidauk hatene ko’alia”, bispu Saun Quodvultdeus esplika iha ninia sermaun ida. No kontinua: “Oh don grasa kmanek ida! Méritu sá loos mak labarik sira-ne’e hetan atu manán ho modu ne’e? Sira seidauk ko’alia no sira konfesa ona Kristu! Sira seidauk hatene enfrenta luta tanba sira seidauk book sira-nia liman sira, maibé sira lori ona ho triunfu ramus vitória nian”. Atu habadak, Santu Inosente sira mak fileira ki’ik-oan ezérsitu mártir sira-nian ne’ebé fó sasin tiha ona no kontinua fó sasin ho raan sira-nia hola-parte ba Kristu, kriatura moos sira ne’ebé hakerek pájina dahuluk lista naruk mártir sarani sira-nian.

Vitima inosente uluk no ohin nian

Ba tradisaun sarani osidentál epizódiu evanjéliku Santu Mártir sura-nian mak ezemplu típiku kona-ba oinsá ema sira ne’ebé hamrook ba podér nian bele to’o atu halo krime haterus maka’as liu. Defajtu, labarik sira Belém nian mak vítima husi Erodes nia ódiu maka’as hasoru sira ne’ebé bele tau obstákulu ba ninia planu podér no dominasaun nian. Kona-ba tema ida-ne’e, no kona-ba istória labarik sira Belém nian, iha sékulu liubá ema realiza obra barak arte nian.

Iha 2016, iha loron Santu Máritir Inosente sira-nian, Papa Francisco haruka surat ida ba bispu sira hodi husu sira atu “rona halerik no tanis husi inan barak, husi família barak, ba sira-nia oan sira nia mate, sira-nia oan inosente sira” ne’ebé hanesan ho “halerik terus nian husi inan sira ne’ebé tanis sira-nia oan inosente sira nia mate hasoru Erodes nia tirania no ninia kaan-teen ba podér lahó kontrolu: “Halerik ida – Papa Francisco hakerek – ne’ebé ohin mós ita bele kontinua rona, ne’ebé kona ita-nia klamar no ita lablele no lakohi ignora ka halo nonok”.

Husi liafuan sira-ne’e, Papa Francisco halo mosu konvite ida ba bispu sira mundu tomak nian atu proteje ki’ik-oan sira nia inosénsia “husi Erodes foun sira ita-nia tempu nian”, ne’ebé tolan no harahun sira “iha serbisu klandestinu no moris-atan nia todan, iha prostituisaun no esplorasaun nia todan. Inosénsia ne’ebé funu no emigrasaun forsada harahun”. Tempu hanesan, Amu-Papa hameno mós atu rona Kreda nia tanis no halerik ne’ebé husu perdaun no “tanis la’ós de’it ba terus halo ba ninia oan ki’ik-oan sira, maibé mós tanba hatene salan husi nia membru balun: sofrimentu, istória no  terus menoridade sira nian ne’ebé hetan abuzu seksualmente husi saserdote sira”.