Papa Francisco nia katekeze kona-ba Jezús nia moris

(22 Dezembru 2021)

 

«Maun no biin-alin doben sira, bondia!

Ohin, loron ruma molok Natál, ha’u hakarak hanoin ho imi eventu ne’ebé ita istória labele husik: Jezús nia moris.

Atu kumpre imperadór César Augusto nia dekretu, ne’ebé fó orden ba hotu atu arrola iha sidade orijen rasik, José no Maria tun ba husi Nazaré ba Belém. To’o tiha, sira buka kedas ospedaria ida, tanba tur-ahi besik daudaun; maibé infelizmente sira la hetan, no tanba ne’e Maria tenke tur ahi iha balada han-fatin ida (kf Lc 2,1-7).

Mai ita hanoin: Kriadór lalehan no rai nian… ba Nia ema la fó fatin ida atu nia moris! Karik ida-ne’e mak antisipasaun ida kona-ba buat ne’ebé evanjelista João dehan: «Nia mai iha ninia ema sira leet, no nia ema sira la simu nia» (1,11); no kona-ba buat ne’ebé Jezús rasik dehan: «Laku sira iha sira-nia fatuk-kuak no manu sira laehan nian iha sira-nia knuuk, maibé Mane nia Oan la iha fatin ida atu tau nia ulun» (Lc 9,58).

Anju ida mak ba haklaken Jezús nia moris, no nia halo ba bibi-atan kiak sira. No fitun ida mak hatudu ba Magu sira dalan atu to’o ba Belém (kf Mt 2,1.9-10). Anju mak Maromak nia manu-ain. Fitun fó hanoin katak Maromak kria naroman (Gen 1,3) no Kosok-Oan ne’e mak sei sai “mundu nia naroman”, hanesan Nia rasik sei define nia an (kf Jo 8,12.46), «roman loos […] ne’ebé leno ema ida-idak» (Jo 1,9), ne’ebé «nabilan iha nakukun no nakukun la manán nia» (v. 5).

Bibi-atan sira personifika ema kiak Israel nian, ema haraik-an sira neebé interiormente moris ho konxiénsia sira nia moris-mukit rasik, no tanba ne’e sira mak laran metin liu ba Maromak duké ema sira seluk. Sira mak haree uluk Maromak nia Oan halo an ba ema, no enkontru ida-ne’e muda sira profundamente. Evanjellu hakerek katak sira fila «hodi fó glória no hahí Maromak ba buat hotu ne’ebé sira rona no haree» (Lc 2,20).

Hale’u Jezús ne’ebé foin moris iha mós Magu sira (kf Mt 2,1-12). Evanjellu la dehan mai ita katak sira liurai, la dehan na’in hira no la dehan sira-nia naran. Konserteza sira mai husi rai dook ida iha Loro-Sa’e (bele hanoin ba Babilónia, Arábia ka Pérsia tempu ne’ebá nian), sira halo viajen atu buka Judeu sira-nia Liurai, ne’ebé iha sira-nia fuan sira identifika nu’udar Maromak, basá sira hakarak adora Nia. Magu sira reprezenta povu jentiu sira, ho modu partikulár sira hotu ne’ebé durante sékulu barak buka Maromak no halo dalan atu hetan Nia. Sira reprezenta mós ema riku no kbiit-na’in sira, maibé sira ne’ebé la’ós atan ba rikusoin sira de’it, sira ne’ebé la husik sasán sira ne’ebé sira hanoin sira soi “posui” sira.

Mensajen Evanjellu nian klaru liu: Jezús nia moris mak eventu universál ne’ebé kona ema hotu.

Maun no biin-alin sira, haraik-an de’it mak dalan ne’ebé lori ita ba Maromak no, tempu hanesan, tanba lori ba Maromak, lori mós ita ba esensiál morid nian, ba ninia signifikadu loloos, ba razaun loloos ne’ebé halo atu ita merese atu moris.

Haraik-an de’it mak loke ita ba esperiénsia lia-loos nian, ba ksolok auténtiku, ba koñesimentu ne’ebé iha folin. Lahó haraik-an “tesi kotu ita”, tesi kotu ita husi komprensaun Maromak nian, husi komprensaun an rasik nian. Magu sira bele mós ema bot tuir lójika mundu nian, maibé sira halo an ki’ik, haraik-an, no tanba ne’e mak sira konsege hetan Jezús no rekoñese Nia. Sira aseita haraik-an atu buka, atu halo viajen, atu husu, atu hasoru perigu, atu sala…

Ema ida-idak, iha nia fuan nia laran, simu bolun atu buka Maromak: ita hotu, iha laran lahakamtek no ita-nia knaar mak la hamate laran lahakmatek ida-ne’e, maibé husik nia sai boot basá ida-ne’e mak laran lahakmatek atu buka Maromak; no, ho Ninia grasa rasik, ita bele hetan Nia. Mai ita halo sai ita-nian Santu Anselmo (1033-1109) nia orasaun: «Na’i, hanorin ha’u atu buka Ita. Hatudu Ita an, bainhira ha’u buka. Ha’u labele buka Ita, se ita la hanorin ha’u; ha’u labele mós hetan Ita, se Ita la hatudu an. Atu ha’u buka Ita hodi hakarak Ita ! Atu ha’u hetan Ita hodi buka Ita no hadomi Ita hodi hetan Ita!» (Proslogion, 1).

Maun no biin-alin doben sira, ha’u hakarak konvida mane no feto hotu iha gruta Belém nian atu adora Maromak Oan halo an ba ema. Ita ida-idak hakbesik an ba prezépiu ne’ebé iha nia uma ka iha nia uma-kreda ka iha fatin seluk, no buka halo hahalok adorasaun nian ida, iha nia laran: “Ha’u fiar katak Ita mak Maromak, katak kosok-oan ne’e Maromak. Halo favór, haraik mai ha’u grasa haraik-an nian atu bele komprende”.

Iha fileira uluk nian, bainhira hakbesik ba prezépiu no harohan, ha’u hakarak tau ema kiak sira, ne’ebé – hanesan Saun Paulo VI husu – «ita tenke hadomi, basá sira mak, iha forma ida, Kristu nia sakramentu; iha sira – ne’ebé hamlaha, ne’ebé hamrook, ne’ebé la’o rai, ne’ebé isin tanan, ne’ebé moras no ne’ebé dadur – Nia hakarak ho modu místiku identifika an ho sira. Ita tenke tulun sira, terus ho sira, no mós banati tuir sira, tanba pobreza mak dalan seguru liu atu bele hetan posesu Maromak nia Reinu nian ho modu nakonu» (Omilia, 1° Maio 1969). Tanba ne’e ita tenke husu haraik-an nu’udar grasa ida: “Na’i halo atu ha’u la foti an, atu la sai autosufisiente, atu la hanoin katak ha’u mak sentru lalehan no rai nian. Ha’o ha’u haraik an. Haraik mai ha’u grasa haraik-an nian. No ho haraik-an ne’e ha’u bele hetan Ita! Ne’e mak dalan ida mesak, lahó haraik-an ita sei nunka hetan Maromak: ita sei hetan ita-nia an de’it. Tanba ema ne’ebé la iha haraik-an la iha orizonte iha nia oin, iha de’it mak lalenok ida: hateke ba an rasik. Ita husu Na’i atu harahun lalenok no ita bele hateke luan, ba orizonte, iha-ne’ebé Nia horik bá. Maibé ida-ne’e Nia mak tenke halo: haraik mai ita grasa haraik-an nian atu halo dalan ida-ne’e.

Hafoin, maun no biin-alin sira, ha’u hakarak akompaña ba Belém, hanesan fitun halo ho Magu sira, ema hotu ne’ebé la iha laran lahakmatek relijioza, sira ne’ebé la kuestiona problema Maromak nian, eh até hafunu hasoru relijiaun, sira hotu ne’ebé ho modu la apropriadu hanaran an nu’udar ateu. Ha’u hakarak repete ba sira Konsíliu Vaticano II nia mensajen: «Kreda defende katak rekoñesimentu Maromak nian la ba kontra ema nia dignidade, basá dignidade ida-ne’e hetan ninia fundamentu no perfeisaun iha Maromak. […] Kreda hatene didi’ak katak ninia mensajen la’o iha armonia ho aspirasaun sira segredu liu ema nia fuan nian» (Gaudium et spes, 21).

Ita fila ba uma ho anju sira nia saudasaun: «Dame iha rai ba ema sira ne’ebé hadomi». No ita hanoin beibeik: «La’ós ita mak hadomi Maromak, maibé Nia mak hadomi ita […]. Nia mak hadomi uluk ita» (1 Jo 4,10.19), buka ita. Ita keta haluha ida-ne’e.

Ida-ne’e mak razaun ba ita-nia ksolok: Na’i hadomi ita, buka ita, atu hadomi ita liután. Ida-ne’e mak razaun ba ita-nia ksolok: hatene katak Na’i hadomi ita lahó ita-nia méritu ida, Maromak uluk ba ita iha domin, domin ida  konkretu hodi halo an ba isin no mai horik iha ita leet, iha Kosok-Oan ne’ebé ita haree iha prezépiu. Domin ida-ne’e iha naran ida no knesan ida: Jezús mak nia naran no knesan domin nian fundamentu ba ita-nia ksolok. Maun no biin-alin sira, ha’u dezeja ba imi Natál di’ak, Natál di’ak no santu. No ha’u hakarak atu – loos duni, sei iha saudasaun sira, reuniaun sira família nian, ida-ne’e furak liu, sempre – maibé iha mós konxiénsia katak Maromak hiit an “mai ha’u”. Ema ida-idak dehan ida-ne’e: Maromak hiit an mai ha’u. Konxiénsia katak atu buka Maromak, hetan Maromak, aseita Maromak presiza haraik-an: hateke ho haraik-an ba  grasa atu harahun lalenok loko-an nian, foti-an nian, atu hateke an rasik. Hateke ba Jezús, hateke orizonte, hateke Maromak ne’ebé hiit an mai ita no kona fuan ho laran lahakmatek ne’ebé lori ita ba esperansa. Natál di’ak no santu!»