Dili – Iha loron 6-13 Setembru 2021 mak momentu furak no prevelijiadu ba Irmán FMA na’in 28 ne’ebé hala’o sira-nia retiru Annual ba tinan ida ne’e. Irmán sira na’in 13 ne’ebé hela iha Dili mak partesipa Retiru ne’e hodi rona Pregador Pe. Mario De Sousa SDB ho direitamente. Irmán sira komunidade Venilale, Laga no Kailaku partesipa retiru ne’e virtual deit tan situasaun pandemia covid-19  ne’ebé ita hasoru dadaun.

Retiru mak momentu atu hare ba verdade sira ne’ebe ita hakarak domina katak verdade ne’e mak iha Kristu deit no husik Kristu moris iha ita. Retiru mak sai ba rai fuik maran, sae ba foho, lao ba solitude-silensio-hakmatek. Hodi reflete kona ba sasan spiritual sira, buat hirak ne’ebe pretense ba ita nia-an nu’udar relijioza; buka buat hirak ne’ebe bo’ok ita to’o pontu ida ne’ebe ita entrega ita nia-an totalmemte ba Nia; buka Kristu ne’ebe mak dalan, lialos no moris, Nia mak buat hotu ba ita; ita hola ida ne’e ho Nia Liafuan ne’ebe gia ita ho forsa Espiritu Santu nian. retiru tem que iha motivasaun ne’ebe sinseru no real, ne’e mak dezeju atu hakbesik ba Maromak, atu buras espiritualmente, nu’udar resposta ne’ebe onestu ba Na’i Nia konvite, ‘mai no hare’. Iha retiru Maromak koalia ba ita liu husi konferensia, reflesaun, sharing no seluk tan. Maibe Nia koalia frekuentamente no urgensia bo’ot no intimo tebes, liuliu iha silensio ita nia fuan laran nian.

Retiru ne’e sei koalia liu-liu kona ba Orasaun. Orasaun mak ita nia relasaun domin nian ho Maromak. Maromak satisfeito wainhira ita fo tempo qualidade, prezente no fo an ba Nia iha orasaun. Fidelidade iha orasaun kria memoria ho Na’I Maromak. Fidelidade iha orasaun halo Maromak hanorin ita iha verdade sira seluk. Dispozisaun interior ita nia fuan laran importante tebes iha orasaun. Buka fatin no tempo ba orasaun. Labele ansi wainhira halo orasaun. Halo selesaun ba pontos sira orasaun nian importante tebes. Ita presiza reza liuliu ho ita nia laran liu fali ho ita nia hanoin. Iha orasaun ita sai ida ne’ebe ita kontempla. Orasaun tuir lolos hamoris domin iha ita domin tuir lolos hamoris ita nia orasaun. Nune’e ita hare ba fuan /coração sira ne’ebe nakonu ho orasaun. Sagrado Coração de Jesus, Imaculado Coração de Maria no relijiozu/a ida nia coração. Se iha Fuan ida ne’ebe bele liga intimamente ho Aman Maromak ne’e mak Maria nia Futar Fuan mak ema nia fuan, hodi kontempla Maria nia Fuan tau hamutuk ema nia fuan ho Jezús no Aman Maromak. Se nune’e aliansa la’ós deit entre Fuan rua, maibe entre Fuan ha’at: Fuan domin Aman nian; Jezús Futar Fuan Santu; Fuan sala laek Maria nian no ita ema nia fuan. Mensajen aliansa Fuan Jesus no Maria nian ba Relijiozu/a iha tempo kotemporaneo. Iha mundo ne’ebe falun ho sekularismo, relijiozu/a ida iha fuan ne’ebe brani atu puro no santu. Fuan ka HEART ne’e tem que: Humility; Empathy; Availability; Responsabillity and Thankful. Fuan ida hanesan ne’e ita bele aprende mos husi Saun José ne’ebe iha figura ema baibain nian ne’ebé la hetan atensaun barak, prezente silensio, ema ho vida normal maibe iha papel extraordinario iha istoria salvasaun nian. tuir Amo Papa Francisco Saun José mak aman ida ne’ebe; Amado, ternura, obediente, acolhemento,coragem creative, trabalhador no sombra. Ita labele hanoin katak fiar sei fo mai ita solusaun sira ne’ebe lalais, facil no kedas. Fiar ne’ebe Kristu hanorin ba ita mak fiar ida ne’ebe ita hare iha Saun José, ne’ebe la buka dalan korta, maibe hasoru realidade ho matan mos no ho resposabilidade pesoal. Husi José, Jesus aprende kona ba valor, dignidade no ksolok han husi kosar-ben rasik. Servisu nu’udar partesipasaun iha obra salvasaun, servisu nu’udar oprtunidade realiza familia, ema ne’ebe servisu, servisu saida deit mak justo nu’udar kolaborador ida ho Maromak rasik, sai kriador ki’ik oan sira iha mundo ne’ebe nia hela ba. Nu’udar relijiozu/a halao servisu ka moris relijiozu/a nian iha moris nu’udar celibato. Laiha esperansa atu to’o ba moris celibate sem base ne’ebe forte no relasaun distintivu ho Maromak iha orasaun. Celibato katak hamrik mesak ho Maromak absolutamente kritiku iha moris, laos katak husik lakon buat ruma maibe ita hetan ema ida ne’ebe atrae no incridivel. Fiar no moris ne’ebe fahe iha komunidade relijioza ida, fornese equilibro no suporta iha dezafiu sira. Iha vida konsagrada, regra suprema vida relijioza mak tuir Kristu, nu’udar hatudu iha Evanjellu. Atu bele moris didiak presiza medita hamutuk no lori no fahe ksolok ne’ebe kuru husi Maromak Nia liafuan no hetan tulun iha progresu vida spiritual. Eukaristia mak sentru vida Konsagrada nian, husi Eukaristia konsagradu hotu hetan bolu atu moris Misterio Paskal Kristu nian. fo sira a’an hamutuk ho Kristu hodi oferese sira nia moris rasik ba Aman Maromak liu husi Espiritu Santu. Adorasaun Eukaristika ne’ebe frekuente no prolongadu mak hamoris fali Pedro nia esperiensia iha momentu teransfigurasaun; “furak tebes ita iha ne’e”. liturjia das horas, diresaun Espiritual, sakramentu rekonsiliasaun no uniaun spiritual mak elementu importante sira ne’ebe suporta iha vida konsagrada. Tuir S. Francisco de Sales nia reflesaun no hanorin kona ba Orasaun mak chave ba vida devoto. Orasaun util no nesesaria tebes tan ne’e, la ho nia ita sei la to’o buat diak ida, nune’e orasaun bele hatudu ba ita oinsa atu halo asaun hotu ho diak. “Ema aprende reza hodi reza”. Hadomi Maromak iha orasaun, orasaun iha resposta ba Maromak nia domin. orasaun ne’ebe monu iha Maromak nia laran mak Eukaristia. Eukaristia foti, haraik bensaun, silu no fahe. Eukaristia mak domin no karidade no eskola domin nian, ne’ebe iha ne’eba ita hare no esperiensia kona ba oinsa servi. Ita simu Eukaristia ne’e transforma ita atu sai ema Eukaristia nian, ita sai pessoa Eucaristica.

Iha Me. Alma nia buona note sira, Madre dehan: “Retiru atu hamoris ahi iha ita nia fuan, halakan ahi atu sai misionaria. Ita husik ita nia-an ba Espiritu Santu, atu Espiritu Santu mak hamanas dezeju ne’ebe iha ita nia fuan. Retiru atu hamanas-an iha Maromak liu husi silensiu interior. Durante tempo retiru Madre lori ami atu reflete kona Nain Feto nia papel nu’udar inan ka hare kona ba Nain Feto nia ‘maternidade’. Iha Kaná ita aprende kona ba Matan moris atu fo tulun ba festa nain ne’ebe presiza tua; iha Nain Feto nia vizita ba Santa Isabel, hatudu nia relasaun ho Isabel. Domin sai hodi komunika ho ema seluk liu-liu foinsae no labarik sira ne’ebe presiza domin. Penitensia no maternidade, iha penitensia ita husik buat ne’ebe la halo ita buras no iha maternidade, hare ba esperiensia inan isin rua sira nian, sira mos husik buat barak iha sira nia-an tamba sira nia oan, sira tauk ba lakon sira nia vida, lakon sira nia identidade no seluk tan, maibé ho lakon sira ne’e mak bele fo moris ba sira nia oan. Ita mos hodi hateke ba Eukaristia ita tenke sai aihan ba foinsae sira. Hare ba istoria Jezús no Nain Feto nian ne’ebe halo dalan iha sira nia vokasaun, sira tulun malu atu deskobre Maromak Nia hakarak iha moris loron-loron tulun ita atu buka dalan hodi hatan iha ita nia moris. Iha aspetu maternidade nian ita simu bolu atu inan ba foinsae sira”.

Ami hato’o agradese wain ba Maromak ne’ebe fo mai ami oportunidade atu haburas fali ami nia moris Espiritual, ba Madre Ispetora, ba Pe. Mario de Sousa, SDB ne’ebe ho disponibilidade tomak hakarak mai prega ona retiru ba ami, ba Irmán no foinsa’e sira ne’ebe prepara hahan no fatin ba ami no ba Irmán sira hotu iha ami nia komunidade ida-idak ne’ebe ho laran luak subtitui ami nia knar sira iha komunidade atu bele tuir retiru ho hakmatek. Ami fiar katak Maromak sei rekompensa diak hotu ne’ebe ita bo’ot sira halo on aba ami. Obrigada wain.

(Noémia de Deus, FMA)