15 Agostu 2021

Papa Francisco nia lia-menon ba Loron Asunsaun

Maun no biin-alin sira, bondia,’ buona Festa’!

«Ohin, Solenidade Asunsaun Beata Virjen Maria iha Lalehan, iha liturjia nalian Magnificat. Knanank hahí nian ida-ne’e nu’udar Maromak nia Inan nia “fotografia” ida. Maria “haksolok iha Maromak, basá Nia hamatan ba nia atan nia haraik-an” (kf Lc 1,47-48).

Haraik-an mak Maria nia segredu. Haraik-an mak atrai Maromak nia hateken ba nia. Ema nia matan buka nafatin mak sai boot no husik atu buat ne’ebé nabilan halo hakfodak. Maromak fali, la hateke ba aparénsia, Maromak hateke ba fuan (kf 1 Sam 16,7) no nia hakfodak ho haraik-an: haraik-an mak dalan ne’ebé lori ba Lalehan. Liafuan “haraik-an” mai husi liafuan latin humus, ne’ebé signifika “rai”. Paradoksál: atu to’o iha leten aas bá, iha Lalehan, presiza hela iha kraik, hanesan iha rai! Jezús hanorin nune’e: «ema ne’ebé haraik an sei hasae nia» (Lc 14,11). Maromak la hasae ita tan ita-nia talentu sira, ita-nia rikusoin sira, ita-nia kapasidade sira, maibé tan haraik-an; Maromak apaixonadu ho haraik-an. Maromak hasae ema ne’ebé hatún nia an, ne’ebé serví. Maria, defaktu, la atribui ba nia an rasik “títulu” seluk maibé atan nian: nia mak «Na’i nia atan» (Lc 1,38). Nia la dehan buat seluk kona ba an rasik, la buka buat seluk ba an rasik.

Ohin ita bele husu ba an rasik, ita ida-idak, iha ita-nia fuan: oinsá ha’u-nia haraik-an? Ha’u buka atu ema seluk rekoñese ha’u, afirma ha’u no hetan hahí ka ha’u hanoin atu serví? Ha’u hatene rona, hanesan Maria, ka ha’u hakarak de’it ko’alia no simu atensaun? Ha’u hatene halo silénsiu, hanesan Maria, ka ha’i nafatin ko’alia hela de’it? Ha’u hatene halo ain-hakat ida ba kotuk, neutraliza haksesuk-malu no istori-malu sira ka h’u buka nafatin atu manán? Mai ita hanoin kona-ba pergunta sira-ne’e: oinsá ha’u-nia haraik-an?

Maria, iha ninia sai ki’ik, sai ida ne’ebé uluk liu atu manán lalehan. Segredu ninia susesu nian mak iha rekoñese an ki’ik, rekoñese an nu’udar ema ne’ebé presiza. Ho Maromak, ema ne’ebé rekoñese nia folin  laek de’it mak bele simu buat hotu. Ema ne’ebé hamamuk an de’it mak Nia bele hakonu. No Maria mak ida-ne’ebé «nakonu ho grasa» (v. 28) tanba ninia haraik-an. Mai ita mós, haraik-an mak nafatin pontu hahú nian, inísiu ba ita-nia iha fiar. Fundamentál sai kiak iha espíritu, katak presiza Maromak. Ema ne’ebé nakonu ho an rasik la fó fatin ba Maromak – no ita dalabarak nakonu ho an rasik – maibé ema ne’ebé haraik-an permite atu Na’i halo buat booot (kf v.49).

Poeta Dante define Virjen Maria «kriatura haraik an no aas liu» (Paradiso XXXIII, 2). Furak atu hanoin katak kriatura haraik-an liu no aas liu iha istória, ida uluk liu atu manán lalehan ho nia an tomak, iha klamar no isin, hala’o nia moris iha nia uma-laran, iha moris baibabin, iha haraik-an. Moris loroloron Nakonu ho grasa nian laiha buat ruma ne’ebé impresionante liu, Nia loron sira dalabarak hanesan de’it, iha silénsiu: iha li’ur, laiha buat ida estraordináriu. Maibé Maromak nia matan nafatin iha Nia, admira ninia haraik-an, ninia disponibilidade, ninia fuan nia fafurak ne’ebé salan nunka hafoer.

Ne’e mak mensajen boot ida esperansa nian mai ita ida-idak; ba ó, ne’ebé moris loron ba loron hanesan de’it, ne’ebé hakolen no dalabarak difisil. Maria fó hanoin ba ó ohin katak Maromak bolu mós ó ba destinu glória nian ida-ne’e. Buat sira-ne’e hotu la’ós fiafuan furak, ne’e mak lia-loos. La’ós finál ksolok ne’ebé kria ho arte, iluzaun piedoza ida ka konsolasaun falsa ida. La’e, ne’e mak lia-loos puru, moris nian no loos nian hanesan Na’i-feto ne’ebé foti sa’e tiha ba Lalehan. Mai ita halo festa ohin ho domin oan sira-nian, mai ita halo festa ho ksolok maibé iha haraik-an, ho kbiit mai husi esperansa atu loron ida sai hanesan nia, iha Lalehan!

No oras-ne’e ita harohan ba nia, atu nia akompaña ita iha dalan ne’ebé husi Rai lori ba Lalehan. Nia fó hanoin mai ita dalan nia segredu ne’ebé haksumik iha liafuan haraik-an. Ita ketak haluha liafuan ida-ne’e ne’ebé Na’i-Feto fó hanoin nafatin mai ita. No katak sai ki’ik no servi-na’in mak segredu atu to’o ba meta, atu to’o Lalehan».