Papa Francisco nia lia-menon molok Angelus 27 Juñu 2021.

«Maun no biin-alin sira, bondia!

Ohin iha Evanjellu (kf Mc 5,21-43) Jezús hasoru ita-nia situasaun rua ne’ebé dramátiku liu, mate no moras. Nia liberta ema na’in rua husi buat sira ne’e: labarik feto ida, ne’ebé mate bainhira aman ba husu tulun ba Jezús; no feto ida, ne’ebé ba tinan barak lako raan. Jezús husik atu ita-ania terus no ita-nia mate kona Nia, no halo sinál rua kura nian atu dehan mai ita katak terus no mate a iha liafuan ikus. Nia dehan mai ita katak mate la’ós rohan. Nia manán inimigu ne’e, ne’ebé ita mesak labele liberta an husi sira.

Maski iha períodu iha-ne’ebé moras sei sai sentru notísia sira-nian, mai ita konsentra iha sinál seluk, feto ninia kura. Liufali ninia saude, buat ne’ebé afetadu mak ninia afetu sira. Tanba sá? Nia lakon raan, nune’e, tuir mentalidade tempu ne’ebá nian, ema konsidera nia foer. Nia feto ne’ebé ema emarjina, labele iha relasaun estavel, labele iha laen ida, labele iha família ida no labele iha relasaun sosiál normál sira tanba nia “impura”, moras ida ne’ebé halo nia “impura”. Nia moris mesak, ho fuan kanek. Moras boot liu moris nian mak sá loos? Kankru? Tuberkuloze? Pandemia” Lae. Moras boot liu moris nian mak falta domin, no la konsege hadomi. Kuitadu feto ne’e, nia loos duni moras lakon raan, maibé, nia konsekuénsia, falta domin, tanba nia labele hela sosialmente ho ema seluk. No kura ne’ebé konta liu mak ida afetu sira-nian. Maibé oinsá ita bele hetan kura ne’e? Ita bele hanoin ba ita-nia afetu sira: ha’u moras eh ha’u iha saude di’ak? Ha’u moras? Jez’us iha kbiit atu kura.

Feto lahó naran ne’e nia istória –ita bolu nia “feto lahó naran” –, iha-ne’ebé ita hotu bele haaree ita-nia an, mak ezemplár. Testu dehan katak nia halo kura barak,  «hodi gasta ninia rikusoin hotu lahó vantajen ida, maibé hetok sai aat ba beibeik» (v. 26). Ita mós, dala hira mak ita halai ba ai-moruk laloos sira atu habosu ita-nia falta domin nian? Ita hanoin katak buat ne’ebé halo ita haksolok mak susesu no osan sira, maibé domin ne’e la sosa, gratuitu. Ita halai ba subar iha virtuál, maibé domin ne’e konkretu. Ita la aseita ita nu’udar an rasik no ita subar an iha reboka esterioridade nia kotuk, maibé domin la’ós aparénsia. Ita buka solusaun husi majia, kura-na’in, atu ikusmai ita-nia osan mohu no la hakmatek, hanesan feto ne’e. Nia, finalmente, hili Jezús no tama iha ema lubun boot nia leet atu kona unuk,  Jezús nia unuk. Feto ne’e, buka kontaktu diretu, kontaktu fíziku ho Jezús. Liuliu iha tempu ne’e, ita komprende oinsá kontaktu importante, relasaun sira. Buat hanesan vale ho Jezús: dalaruma ita kontente atu observa ukun-fuan ruma  no repete orasaun sira – dalabarak hanesan papagaiu sira –, maibé Na’i hein atu ita hasoru nia, atu loke fuan ba Nia, ne’ebé, hanesan feto ne’e, kona ninia unuk atu kura. Tanba, hodi tama ih aintimidade ho Jezús, ita hetan kura iha ita-nia afetu sira.

Jezús hakarak ida-ne’e. Defaktu ita lee katak, maski ema lubun boot habit nian, nia hateke ba sorsorin atu buka sé mak kona Nia. Dixípulu sira dehan: “Maibé haree ema lubun boot aperta ó…”. Lae: “Sé mak kona ha’u?”.  Ne’e mak Jezús nia hateken: iha ema barak, maibé Nia buka oin ida no fuan ida nakonu ho fiar. Jezús la hateke lubun boot, hanesan ita, maibé ba ema. Nia la para iha kanek sira no erru naksalak sira pasadu nian, maibé nia hakat liu salan no prekonseitu. Ita hotu iha istória ida, no ita ida-idak, iha ninia segredu, hatene di’ak buat aat sira ninia istória rasik nian. Maibé Jezús hateke ba buat sira ne’e atu kura. Ita fali gosta hateke ema seluk nia aat sira. Dalahira mak, bainhira ita ko’alia, ita monu iha gossip, katak ko’alia aat ema seluk “koir molik” ema seluk. Maibé haree bá,orizonte moris sá loos mak ida-ne’e? La’ós hanesan Jezús, ne’ebé nafatin hateke modu atu salva ita, hateke ba ohin, ba ema nia vontade di’ak no la’ós istória aat ne’ebé ita iha. Jezús hakat liu salan sira. Jezús hakat liu prekonseitu sira. Nia la para iha aparénsia sira, Jezús bá to’o fuan. No nia kura feto ne’e, ne’ebé ema hotu hewai, ema foer. Ho ternura bolu nia «oan-feto» (v. 34) – Jezús nia estilu mak prosimidade, kompaixaun no ternura: “Oan-feto…” – no hahí ninia fiar, hodi fó hikasfali konfiansa iha an rasik.

Biin-alin, maun-alin, ó iha-ne’e, husik bá atu Jezús hateke ó no kura ó fuan. Ha’u mós tenke halo ida-ne’e: husik atu Jezús hateke ha’u fuan no kura. No se ó esperimenta ona Ninia hateken mamak ba ó, banatu tuir Nia, no halo hanesan Nia. Hateke ba sorsorin: ó sei haree katak ema barak ne’ebé moris iha ó-nia sorsorin sente kanek no mesak , sira presiza sente ema hadomi sira: ó halo ain-hakat. Jezús husu ba ó hateken ne’ebé la para iha esterioridade, maibé bá fuan; hateken ida ne’ebé la julga – ita para atu julga ema – Jezús husu mai ita hateken ne’ebé la julga, maibé maksimun. Mai ita loke ita-nia fuan atu simu ema seluk. Tanba domin de’it mak fó kura moris, domin de’it kura moris. Atu Na’i-Feto, Konsoladora ba ema sira iha laran-susar, tulun ita lori liman ne’ebé hamaus ba kanek sira iha fuan ne’ebé ita hasoru iha ita-nia dalan. No keta julga, keta julga realidade pesoál, sosiál, ema seluk nian. Maromak hadomi ema hotu! Keta julga, husik ema seluk moris no buka hakbesik malu ho domin».