Katekeze 33 – Kombate orasaun nian

PAPA FRANCISCO NIA KATEKEZE – 12 Maiu 2021

 

Maun no biin-alin sira, bondia!

[…] Ko’lia kona-ba orasaun, orasaun kristán, hanesan moris kristán tomak, la’ós ‘paseiu” ida. Laiha harohan-na’in boboot sira ne’ebé iha hetan iha Bíblia no iha istória Kreda nian iha orasaun “konfortavel”. Loos, ita bele harohan hanesan papagaiu sira – blá-blá-blá – maibé ida-ne’e la’ós orasaun. Orasaun loos duni fó dame boot mai ita, maibé liuhusi luta interiór, dalaruma todan, ne’ebé bele akompaña períodu naruk maoris nian. Harohan la’ós buat ruma fasil no tan ne’e mak ita halai husi orasaun.  Bainhira ita halo orasaun, derepente ita hanoin atividade sira seluk, ne’ebé iha momentu ne’ebá parese importante no urjente liu. Ida-ne’e akontese mós mai ha’u: ha’u ba harohan uitoan… No lae, ha;u tenke halo ida-ne’e no ida-ne’ebá… Ita halai husi orasaun, ha’u la hatene tanba sá, maibé nune’e duni. Kuaze nafatin, depoizde adia tiha orasaun, ita komprende katak buat sira ne’e la’ós absolutamente esensiál, no karik ita lakon tempu, Funu-balu lohi ita nune’e.

Maromak nia emar sira hotu, mane no feto relata la’ós de’it ksolok orasaun nian, maibé mmós deskonfortu no kolen ne’ebé nia bele provoka: dalaruma sai luta difisil ida atu respeita tempu no forma sira orasaun nian. Santu ruma hala’o nia ba tinan barak hodi la esperimenta gostu ba orasaun, hodi la haree ninia utilidade. Silénsiu, orasaun no konsentrasaun mak ezersísiu difisil, no dalaruma natureza umana rebela hasoru buat sira ne’e. Ita prefere bá iha parte seluk mundu nian, maibé la’ós iha-ne’ebá, iha banku Igreja nian atu harohan.  Ema ne’ebé hakarak harohan tenke hanoin katak fiar la’ós fasil, no salaruma bá oin iha nakukun nia laran lahó pontu referénsia nian. Iha momentu sira moris fiar nian ne’ebé nakukun no tanba ne’e mak Santu ruma define nu’udar “Kalan nakukun”, basá la sente buat ida. Maibé ha’u kontinua harohan.

Katesizmu halo lista naruk ida kona-ba inimigu sira orasaun nian, ne’ebé halo difisil atu harohan, ne’ebé tau difikuldade sira (kf. nn. 2726-2728). Balun duvida orasaun bele tebes duni to’o ba Kbiit Tomak Na’in: tan sá Maromak silénsiu hela de’it? Se Maromak mak Kbiit Tomak Na’in nia bele dehan liafuan rua no hapara istória. Hasoru Maromak ne’ebé ita labele kona, ema sira seluk iha suspeitu katak orasaun mak operasaun psikolójika de’it; buat ruma ne’ebé bele util, maibé la’ós loos no la nesesáriu: bele mós sai pratikante hodi la sai fiar-na’in. No bá oin, esplikasaun barbarak.

Maski nune’e, inimigu aat liu orasaun nian iha ita-nia laran. Katesizmu hanaran sira nune’e: «dezánimu iha aridés [sentimentu maran], tristeza tanba la fó hotu ba Na’i, tanba ita iha “soin barak”, deziluzaun tanba la hetan atendimentu tuir ita-nia hakaran rasik, ita-nia orgullu kanek nian ne’ebé sai toos hasoru ida-nia an ne’ebé la dignu nu’udar sala-na’in sira, alerjia ba gratuitidade orasaun nian» (n. 2728). Ne’e klaru katak lista sumária ida, ne’ebé bele aumenta tan.

Saida tenke halo iha tempu tentasaun nian, bainhira buat hotu parese nakdoko? Se ita hateke ba istória espiritualidade nian, ita haree kedas katak mestre sira klamar nian klaru liu kona-ba situasaun ne’ebé ita fó sai. Atu supera, sira ida-idak oferese kontribuisaun ruma: liafuan ida sabedouria nian, eh sujestaun ida atu enfrenta tempu sira nakonu ho difikuldade sira. Ne’e la’ós teoria elaborada, lae, maibé konsellu sira mai husi esperiénsia, ne’ebé hatudu importánsia atu reziste no persevera iha orasaun.

Interesante se ita bele ba haree fali pelumenus konsellu sira-ne’e ruma, tanba sira ida-idak merese atu estuda iha profundidade. Porezemplu, “Exercícios espirituais” Santu Inácio de Loyola nian mak livru ida ho sabedouria boot, ne’ebé hanorin tau moris iha orden. Nia halo ita komprende katak vokasaun kristán mak militánsia ida, desizaun ida atu hela iha Jezús Kristu nia bandeira nia okos no la’ós iha diabu nia okos, hodi buka pratika buat di’ak maski sai susar.

Iha tempu provasaun nian di’ak atu hanoin katak ita la mesak, katak iha Ida ne’ebé hateke mai ita no proteje ita. Santu António Abade mós, fundadór monakizmu kristaun, enfrenta momentu terrivel iha Ejitu, bainhira orasaun sai luta todan ida. Ninia biógrafu Santu Atanásio, Bispu Alexandria nian, haktuir katak epizódiu piór ida akontese ba Santu eremita ne’e baihira nia iha maizumensu tinan tolunulu-resin-lima, meia-idade ne’ebé ba ema barak komporta krize ida. António lahakmatek ho provasaun ne’e, maibé nia reziste. Bainhira, ikusmai nia sente hakmatek fali, nia husu ba Na’i ho ton reprovasaun nian: «Ó iha-ne’ebé? Tanba sá Ó la mai hapara kedas ha’u-nia terus sira?». No Jezús hatán: «António, ha’u iha ne’ebá. Maibé ha’u hein haree ó halo funu» (Vida de António, 10). Luta iha orasaun. No dalabarak orasaun mak luta ida. Ha’u hanoin hikas buat ruma ne’ebé ha’u koko uha moris, bainhira ha’u iha dioseze seluk. Iha kazál ida ne’ebé iha oan-feto ida tinan sia ho moras ida ne’ebé médiku sira la hatene sá loos moras ne’e. No finalmente, iha ospitál, médiku dehan ba labarik-feto nia inan: “Señora, bolu ita-nia laen”. No laen iha serbisu; sira operáriu, serbisu loroloron, No nia dehan ba aman: “Labarik feto ne’e la  bá liu kalan ne’e. Ne’e infesaun ida, laiha buat ida mak ami bele halo”. Mane ne’e, karik nia la bá misa domingu-domingu, maibé iha fiar boot. Nia sa hodi tanis, husik hela nia kaben ho labarik iha ospitál, sa’e komboiu no halo viajen ho kilómetru hitunulu to’o iha Bazílika Na’i-Feto Luján nian, Padroeira Argentina nian. No iha ne’ebá –Bazílika taka tiha ona, besik tuku sanulu kalan – nia kaer metin Bazílika nia grade sira no harohan kalan tomak ba Na’i-Feto, hodi luta ba nia oan-feto nia saude. Ikus, tuku neen dadeer, uma-kreda nakloke no nia tama atu kumprimenta Na’i-Feto: nia “luta” kalan tomak, no hafoin bá uma. Bainhira nia to’o, nia buka nia feen, maibé nia la hetan, no nia hanoin: “Nia bá ona. La’e, Na’i-Feto labele halo ida-ne’e mai ha’u”. Tuirmai hasoru nia, ho hamnasa no dehan: “Maibé ha’u la hatene saida mak akontese; médiku sira dehan katak situasaun muda no agora nia isin di’ak ona”. Mane ne’e, ne’ebé luta ho orasaun hetan Na’i-Feto nia grasa. Na’i-Feto rona nia. No ha’u haree ida-ne’e: orasaun halo milagre sira, tanba orasaun ba loos kedas iha sentru ternura Maromak nian ne’ebé hadomi ita nu’udar aman ida. No bainhira Nia haraik grasa ida,Nia haraik seluk tan ne’ebé ita sei haree iha nia tempu. Maibé presiza nafatin luta iha orasaun atu husu grasa ida. Loos, dalaruma ita husu grasa ida ne’ebé ita presiza, maibé ita husu nune’e, lahó hakarak, lahó luta; la’ós nune’e mak ita husu buat sira ne’ebé sériu. Orasaun mak funu ida no Na’i nafatin hamutuk ho ita.

Se iha momentu ida matan-delek nian ita la konsege haree hetan ninia prezensa, ita sei konsege iha futuru. Ita mós loron ida bele repete fraze ne’ebé patriarka Jacob  loron ida dehan: «Tebes duni, Na’i iha fatin ne’e, no ha’u la hatene!» (Gn 28, 16). Iha ita-nia moris nia rohan, hateke filafali ba kotuk, ita mós bele dehan: “Ha’u hanoin ha’u mesak; lae, ha’u la mesak: Jezús hamutuk ho ha’u”. Ita hotu bele dehan ida-ne’e.