Katekeze 11 – Orasaun Salmu sira-nian (2)

PAPA FRANCISCO NIA KATEKEZE – 21 OUTUBRU 2020

 

Maun no biin-alin sira, bondia!

Ohin ita tenke muda uitoan modu lori ba oin audénsia ida-ne’e tan motivu coronavirus nian. Imi haketak husi ha’u, ho protesaun máskara nian mós no ha’u iha-ne’e dook uitoan no ha’u lablele halo buat ne’ebé ha’u sempre halo, hakbesik an ba imi, imi hotu mai hamutuk no lakon distánsia no iha perigu kontájiu nian ba imi. Deskulpa halo ida-ne’e, maibé ida-ne’e ba imi-nia seguransa. Envezde ha’u ba besik imi no kaer liman no kumrpimenta, ita kumprimenta malu husi dook de’it, maibé imi hatene katak ha’u besik ba imi ho fuan. Ha’u hein imi komprende tan sá ha’u halo ida-ne’e. Hafoin, bainhira leitór sira lee pasajen bíbliku, labarik-oan mane ka feto ne’ebé tanis dada ha’u-nia atensaun. No ha’u haree mamá ne’ebé hakohak no fó susu no ha’u hanoin: “nune’e mak Maromak halo ho ita, hanesan mamá ne’ebá”. Ho ternura nia buka book labarik ne’e, fó susu. Ne’e mak ilas furak. No bainhira iha Kreda akonte nune’e, labarik ida tanis, ita hatene katak iha-ne’ebá iha inan ida nia ternura, hanesan ohin, iha inan ida nia ternura ne’ebé sai símbolu Maromak nia ternura ho ita. Nunka halo labarik oan ida ne’ebé tanis atu nonok iha Kreda, nunka, tanba ne’e mak lian ne’ebé dada Maromak nia ternura. Obrigada ba ó-nia sasin.

Ohin ita kompleta katekeze kona-ba orasaun Salmu sira-nian. Uluknanai ita nota katak iha Salmu sira mosu beibeik figura negativa ida, ida “ema-aat”, katak ida-ne’ebé mosira hanesan Maromak la eziste. Nia mak ema ida lahó referésnia ba tranxendente, lahó freiu ida ba ninia arrogánsia, ne’ebé la ta’uk julgamentu kona-ba saida mak nia hanoin no saida mak nia halo.

Ba razaun ida-ne’e mak Saltériu aprezenta orasaun nu’udar realidade fundamentál moris nian. Referénsia ba absolutu no ba tranxendente – ne’ebé mestre sira axétika nian hanaran “hamta’uk santu ba Maromak” – no buat ne’e halo ita sai ema loloos, ne’e mak limite ne’ebé salva ita husi ita-nia an rasik, hodi impede atu ita tama iha moris ne’e ho maneira predatória no kaan-teen. Orasaun mak ema nia salvasaun.

Loos duni, iha mós orasaun falsa, orasaun halo atu ema seluk admira. Ema ne’ebé ba Missa atu atu hatudu de’it katak sira katóliku ka atu hatudu modelu ikus ne’ebé sira sosa, ka atu halo figura sosiál di’ak ida. Sira bá iha orasaun falsa. Jezús fó hanoin maka’as kona-ba ne’e (kf Mt 6,5-6; Lc 9,14). Maibé bainhira ema simu espíritu loos orasaun nian ho sinseridade no tama iha fuan, entaun orasaun ne’e halo ema kontempla realidade ho Maromak rasik nia matan.

Bainhira harohan, buat hotu hetan “pezu”. Ida-ne’e kuriozu iha orasaun, karik ita hahú ho buat mihis ida maibé iha orasaun buat ne’e manán espesura, manán pezu, hanesan Maromak foti no nakfilak. Servisu aat  liu ne’ebé bele halo ba Maromak no ba ema mós, mak harohan ho kolen, ho maneira abituál. Harohan hanesan papagaiu. La’e, ita harohan ho fuan. Orasaun mak sentru moris nian. Se iha orasaun, maun-alin, biin-alin, funu-balu mós, sai importante. Provérbiu antigu ida monje sarani dahuluk sira haktuir dehan nune’e: «Rahun di’ak ba monje ne’ebé, depoizde Maromak, konsidera ema hotu hanesan Maromak» (Evagrio Pontico, Trattato sulla preghiera, n. 123). Ema ne’ebé adora Maromak, hadomi nia oan sira. Ema ne’ebé respeita Maromak, respeita ema sira.

Tanba ne’e, orasaun la’ós kalmante ida, atu alivia moris nia ansiedade sira; ka, nune’e karik, orasaun hanesan ne’e konserteza la’ós orasaun sarani. Iha kontráriu, orasaun sarani responsabiliza ita ida-idak. Ita haree mmomoos iha “Ami Aman”, ne’ebé Jezús hanorin ba ninia dixípulu sira.

Atu aprende modu harohan ida-ne’e, Saltériu mak eskola boot ida. Ita haree ona oinsá salmu sira la uza nafatin liafuan delikadu no mamar, no dala barak, lori marka kanek uluk  moris nian. Maski nune’e, orasaun ne’e hotu uza uluknanai iha Templu Jerusalém nian no hafoin iha sinagoga sira; ida íntimu no pesoál mós. Nune’e mak Catechismo della Chiesa Cattolica esprime: «Espresaun oioin salmu sira nia orasaun nian, iha ninia tempu, moris iha liturjia Templu nian no iha ema nia fuan» (n. 2588). No nune’e orasaun pesoál atinje no sai buras, uluknanai, husi povu Israel nia orasaun, no tuirmai, husi povu Kreda nia orasaun.

Salmu sira iha primeira pesoa singulár mós, ne’ebé fó sai hanoin no problema íntimu liu indivíduu ida nian, mak patrimóniu koletivu ida, to’o ema hotu harohan no ba ema hotu. Sarani sira nia orasaun iha “dada-iis” ida-ne’e, “tensaun” espirituál ida-ne’e, ne’ebé halo sai ida de’it templu no mundu. Orasaun bele hahú iha nakukun navata templu nian, maibé depois remata ninia halai iha lurón sira sidade nian. Bele natubu durante okupasaun loroloron nian no hetan ninia realizasaun iha liturjia. Uma-kreda sira nia odamatan la’ós barreira, maibé “membrana” permeável, disponivel atu halibut ema hotu nia hakilar.

Iha saltériu nia orasaun, iha nafatin mundu. Salmu sira, porezemplu, fó lian ba Maromak nia promesa salvasaun nian ba sira ne’ebé fraku liu: «Tanba ema kiak sira nia opresaun no halerik sira, ha’u sei hamri’ik – Na’i dehan –; ha’u sei so’i ema ne’ebé ema seluk heuai» (12,6). Salmu sira fó hanoin kona-ba perigu rikusoin mundu nian, tanba «ema iha ninia prosperidade la komprende, nia hanesan balada sira ne’ebé mate» (48,21). Salmu sira mós loke orizonte ba Maromak nia hateken ba istória: «Na’i halakon nasaun sira nia planu, halo povu sira-nia projetu la folin. Maibé Na’i nia planu hela ba nafatin, ninia fuan nia projetu ba jerasaun hotu» (33,10-11).

Atu habadak, iha-ne’ebé Maromak horik bá, ema mós tenke horik bá. Sagrada Eskritura klaru: «Ita hadomi tanba Nia mak hadomi uluk ita. Nia nafatin bá uluk ita. Nia hein ita nafatin tanba nia hadomi uluk, uluk atu haree ita, uluk atu komprende ita. Nia hein nafatin ita. Se ema ida hateten: “ha’u hadomi Maromak” no rai ódiu ba ninia maun-alin, nia bosok-teen. Defaktu, ema ne’ebé la hadomi nia maun-alin ne’ebé nia haree, labele hadomi Maromak ne’ebé nia la haree. Se ó harohan rozáriu barak loroloron maibé ó ko’alia aat kona-ba ema seluk, no depois ó rai hirus iha laran, ihá ódiu kontra ema seluk, ida-ne’e artifísiu puru, la’ós lia-loos. No ida-ne’e mak ukun-fuan ne’ebé ita simu husi Nia: ema ne’ebé hadomi Maromak, hadomi mós nia maun-alin» (1 Jo 4,19-21). Eskritura admite kazu ema ida nian ne’ebé, maski buka Maromak ho sinseridade, nunka konsege hetan Nia; maibé afirma mós katak nunka bele nega ema kiak sira nia matan-been, tanba halo nune’e  ema la hasoru Maromak. Maromak la tolera “ateízmu” husi ema ne’ebé nega Maromak nia ilas imprime iha ema hotu. Ne’e mak ateízmu loroloron nian: ha’u fiar Maromak maibé ho ema seluk ha’u tau distánsia no ha’u husik ha’u-nia an atu iha ódiu ba ema seluk. Ida-ne’e ateízmu prátiku. La rekoñese ema seluk nu’udar Maromak nia ilas mak sakriléjiu ida, desprezu ida, ofensa boot liu ne’ebé ema bele halo ba templu no altár.

Maun no biin-alin sira, orasaun salmu sira-nian tulun ita atu keta monu iha “impiedade”, katak moris, no karik harohan, hanesan Maromak la eziste, no hanesan ema kiak sira la eziste.