Katekeze 10 – Orasaun Salmu sira-nian (1)

PAPA FRANCISCO NIA KATEKEZE – 14 OUTUBRU 2020

 

Maun no biin-alin sira, bondia!

Hodi lee Biblia ita nafatin hasoru tipu oioin orasaun nian. Ita mós hetan livru ida ne’ebé kompostu ho orasaun de’it, livru ne’ebé sai pátria, fatin-treinu no uma ba harohan-na’in sura-laek. Ne’e mak Livru Salmu sira-nian, Hamutuk iha Salmu 150  atu harohan.

Salmu sira halo parte livru sapiensiál sira, tanba komunika “hatene harohan” liuhusi esperiénsia diálogu nian ho Maromak. Iha salmu sira ita hetan sentimentu umanu hotu: ksolok, terus, dúvida, laran-moruk ne’ebé fó kór ba ita-nia moris. Katesizmu afirma katak salmu ida-idak karakteriza «ho sobriedade nune’e, loloos ema sira husi kondisaun no tempu hotu bele harohan» (CCC, 2588). Hodi lee no lee hikas salmu sira, ita aprende linguajen orasaun nian. Defaktu, Aman Maromak ho ninia Espíritu mak inspira iha liurai David no harohan-na’in sira seluk nia fuan, atu hanorin mane no feto hotu oinsá hahí Nia, oinsá agradese Nia no oinsá hamulak ba Nia, oinsá invoka Nia iha ksolok no iha terus, oinsá haktuir obra nia kmanek sira no ninia Lei. Atu habadak, salmu sira mak Maromak nia liafuan ne’ebé ita umanu uza atu ko’alia ho Nia.

Iha livru ida-ne’e ita la hetan ema husi kalohan, ema abstratu, ema ne’ebé konfunde orasaun ho esperiénsia estétika ka estraña. Salmu sira la’ós testu ne’ebé mosu iha meza-hakerek nian; salmu sira mak invokasaun sira, dalabarak dramátika ne’ebé mai husi esperiénsia moris nian. Atu harohan salmu sira natón de’it sai ita-nia an rasik. Ita labele haluha katak atu harohan di’ak ita tenke harohan nu’udar ita-nia an rasik, la pinta an. La presiza pinta klamar atu harohan. “Na’i, ha’u mak hanesan ne’e”, no ha’u bá iha Na’i nia oin nu’udar an rasik, ho buat furak no mós buat aat hotu ne’ebé ema ida la hatene, maibé, iha laran, ita hatene. Iha salmu sira ita rona harohan-na’in sira ho isin no ruin nia lian, ho sira-nia moris, hanesan ema hotu nian, nakonu ho problema sira, difikuldade sira, inserteza sira. Salmista la kontesta ho modu radikál sofrimentu ne’e: nia hatene katak terus hola parte ba moris. Maibé iha salmu sira  sofrimentu nakfilak ba pergunta. Husi terus ba lia husu.

No entre pergunta sira, iha lia-husu ida ne’ebé suspensu, hanesan hakilar ida la para no atraversa livru tomak husi parte ida ba parte seluk. Pergunta ida ne’ebé ita repete dalabarak: “To’o bainhira, Na’i? To’o bainhira?”. Terus ida-idak reklama libertasaun, matan-been ida-idak invoka konsolasaun, kanek ida-idak hein kura, kalúnia ida-idak hein tesi-lia absolvisaun nian. “To’o bainhira, Na’i, ha’u tenke terus ida-ne’e? Rona ha’u, Na’i!”: dalahira mak ita harohan nune’e, ho “To’o bainhira?”, to’o ona ba Na’i!

Hodi kontinua husu pergunta tipu ida-ne’e, salmu sira hanorin ita atu keta hatoman an ho terus, no fó hanoin mai ita katak moris la salva se la kura. Ema nia ezisténsia mak respiru ida, ninia   istória liu lais, maibé ema harohan-na’in hatene katak nia folin iha Maromak nia matan, tanba ne’e iha sentidu atu hakilar. No ida-ne’e importante. Bainhira ita harohan, ita halo tanba ita hatene katak ita folin iha Maromak nia matan. Ne’e Espíritu Santu nia grasa ne’ebé, husi laran, hamosu iha ita konxiénsia ida-ne’e: folin liu iha Maromak nia matan, no tanba ne’e ita sente impulsu atu harohan.

Orasaun salmu sira nian mak sasin ba hakilar ida-ne’e: hakilar oioin, tanba iha moris, terus asume forma rihun ba rihun no iha naran nu’udar moras, ódiu, funu, persegisaun, deskonfiansa … To’o “eskándalu” aas liu, ida mate nian. Mate mosu iha Saltériu nu’udar funu-balu irasionál liu ema nian: krime ida-ne’ebé mak merese kastigu kruél ida hanesan ne’e, ne’ebé komporta harahun nia to’o halo moris ne’e remata? Harohan-na’in salmu sira nian husu ba Maromak atu intervein iha-ne’ebé esforsu umanu sira saugate de’it. Ne’e mak razaun orasaun, iha nia, iha dalan salvasaun no inísiu salvasaun nian.

Ema hotu sofre iha mundu ne’e: ema ne’ebé fiar iha Maromak, ka ida hakribi Nia. Maibé iha Saltériu sofrimentu sai relasionamentu, relasaun: hakilar tulun nian ida ne’ebé hein atu kruza tilun ida ne’ebé rona. Labele hela lahó sentidu, lahó finalidade. Terus sira ne’ebé ita sofre mós la’ós de’it kazu espesífiku sira lei universál nian: sira nafatin “ha’u-nian”. Imi hanoin kona-ba ne’e: matan-been sira la’ós universál, ha’u-nia matan-been. Ema ida-idak iha ninian. “Ha’u-nia” matan-been no “ha’u-nia” terus dudu ha’u atu bá oin ho orasaun. Sira mak “ha’u-nia” matan-been no ema ida ne’ebé ema ida seidauk fakar molok ha’u. Loos, ema barak tanis, barak. Maibé “ha’u-nia’ matan-been ne’e ha’u-nian, “ha’u-nia” terus ha’u-nian, “ha’u-nia” sofrimentu ha’u-nian.

Molok ha’u tama iha Aula, ha’u hasoru aman-inan na’ilulik dioseze Como nian ne’ebé ema oho; ema oho nia iha momentu ninia servisu atu tulun. Matan-been sira aman-inan ne’e nian mak “sira-nian” matan-been, no sira ida-idak hatene oninsá sira terus haree oan ida-ne’e, ne’ebé fó nia moris ba servisu ema kiak sira nian. Bainhira ita hakarak konsola ema ruma, ita la hetan liafuan sira. Tanba sá? Tanba ita labele to’o ba sira-nia sofrimentu, tanba ninia sofrimentu “ninian”, ninia matan-been sira nian. Buat hanesan ho ita: matan-been sira, “ha’u-nia” terus ha’u-nian, matan-been sira “ha’u-nian no ho matan-beeen sira-ne’e, ho terus sira-ne’e ha’u dirije ba Na’i.

Ema nia terus hotu sagradu ba Maromak. Nune’e mak harohan-na’in Salmu 56 harohan: «Ita sura ha’u-nia la’o-rai nia ain-hakat sira, iha ita-nia kusin ita halibur ha’u-nia matan-been sira: la’ós katak ita hakerek iha ita-nia livru?» (v. 9). Iha Maromak nia oin ita la’ós ema leet, ka númeru sira. Ita mak oin no fuan sira, koñese ita ida-idak, ho naran.

Iha salmu sira, ema fiar-na’in hetan resposta. Nia hatene katak, maski ema nia odamatan hotu taka metin, Maromak nia odamatan nakloke. Maski mundu tomak hasai kondenasaun, Maromak mak salvasaun.

“Na’i rona”: dalaruma iha orasaun natón de’it hatene ida-ne’e.  La’ós katak sempre rezolve problema sira. Ema ne’ebé harohan la’ós vítima lia-bosok nian: nia hatene katak kestaun barak moris iha rai ne’e hela lahó solusaun, laiha dalan sai nian; sofrimentu sei kontinua hamaluk ita no, manán tiha funu ida, sei iha tan seluk ne’ebé hein ita. Maibé, se iha ida rona ita, buat hotu sai suportavel liután.

Buat piór liu ne’ebé bele akontese mak sofre iha abandonu, ema ida la hanoin. Orasaun salva ita husi buat ne’e. Tanba bele akontese, no dalabarak, la komprende Maromak nia planu sira. Maibé ita-nia hakilar la para iha-ne’e: ita-nia hakilar sa’e to’o Nia ne’ebé iha fuan Aman nian, no Nia rasik tanis ba oan-mane no oan-feto ida-idak ne’ebé sofre no mate. Ha’u dehan buat ida ba imi: halo di’ak mai ha’u, iha momentu aat sira, atu hanoin Jezús ninia tanis sira, bainhira nia tanis hodi hateke ba Jerusalém, bainhira nia tanis iha Lázaro nia rate oin. Maromak tanis mai ha’u, Maromak tanis, tanis ba ita-nia terus sira. Tanba Maromak hakarak sai ema – eskritór espirituál ida dehan – atu bele tanis. Hanoin katak Jezús tanis ho ha’u iha sofrimentu mak konsolasaun ida: tulun ita atu bá oin. Se ita hela iha relasionamentu ho Nia, vida ne’e la poupa ita husi sofrimentu sira, maibé loke orizonte boot ida di’ak nian no avansa ba ninia realizasaun. Aten-brani bá, la’ó ba oin ho orasaun. Jezús iha nafatin ita-nia sorin.