“HAKSOLOK IHA NA’I NAFATIN, DALA IDA TAN HA’U DEHAN: HAKSOLOK BA!” (FIL.4:4)

Dili – Ohin 20 Agostu, Familia Salesiana iha Timor-Leste selebra “Loron Missionários Salesianos”. Loloos selebra iha 11 Novembro, tamba iha 11 Novembro 1975  mak loron espedisaun Missionários Salesianos dahuluk ba rai misaun, iha Patagonia, Argentina. Maibé Instituto fo posibilidade ba Ispetoria ida-idak atu hili data oportuno atu selebra loron historiku ida ne’e. Tan ne’e Inspetoria Timor-Leste hili loron ida ohin tamba iha feriadu Nasional ba Loron Falintil nian, atu membru Familia Salesiana sira bele partesipa iha programa sira DMS nian ne’e. Programa sira mak hanesan hahu ho Misa, Padre Ispetor mak presidi ho Padre Salesiano lubuk ida mak konselebra, aprezentasaun muzika husi banda muzika CPN nian, esplika imajen DMS 2020 nian husi Kleru Leonito, aprezenta Missionario Salesiano iha mundo husi Pe. Cesar, fahe esperiensia Misionária nian husi Pe. Santiago OP no Me. Mariavic Sombero FMA, almoso hamutuk no fahe malu. Programa sira ne’e enkaregado husi Pe. Manuel Fraile, SDB ho nia ekipa. Partesipa husi membru hotu familia Salesiana nian. Programa hirak ne’e halao iha salaun Casa Post Noviciado Salesiano Komoro-Dili.

Iha Misa Padre Ispetor, Pe. Apolinario Neto, SDB nia omilia nia dehan: “ita fo obrigado ba Maromak, ba prezensa Missionaria Salesianos/as sira iha ita nia rai, ne’ebe mai kari karisma Salesiana ka Dom Bosco no Madre Mazzarello nia Espirito. Fo obrigado mos ba Maromak ba Missionario sira ne’ebe liu iha fatin ne’e no fila on aba Maromak. Ho sira nia prezensa mak ohin loron ita kontinua obra Maromak nian ba foin sae sira. Ita sai “Masin no naroman” ba foin sae sira. Masin katak fo sabor, fo midar ba ai-han. Ita nia moris hanesan masin mak domin no sakrifisiu. Ita nia moris hanesan naroman mak ita sasin moris nian no prezensa iha foin sae no labarik sira nia le’et iha oratorio sira. Iha fatin ne’ebe ha’u iha no hela ba, ha’u sai fatin oratorio, tan ne’e loke fuan, hanoin no moris atu foinsae sira hatene no sente ita iha sira nia le’et nu’udar maun, bin, aman, inan no belun ne’ebe hamutuk no akompaña sira. Ba foinsae sira ne’ebe partesipa iha ne’e ha’u konvida imi atu imi mos fo sasin kona ba Kristu iha Espirito Dom Bosco nian iha ne’ebe deit imi ba.”

Kleru Leonito esplika imajen DMS 2020 nian ne’ebe iha imajen ne’e iha: Foinsae ne’ebe joga bola pingpong ho oin hamnasa, nia reprezenta foinsae sira hotu iha oratorio no sentru juvenile iha Eruropa tomak, hili foinsae Europa tamba projeto Misionário Reitor Mor nian focus ba Europa, iha kotuk iha Dom Bosco no foinsae sira iha ne’ebe iha DB nia tempo no kotuk liu iha imajen Nai Jesus Kristu Moris hias nian ne’ebe DB rasik hetan iha nia mehi tinan sia. Figura ne’e atu hatudu mai ita sentru juvenile no oratorio sira iha tampo ohin loron nian nu’udar kontinuasaun ba realizasaun mehi tinan sia nian. Tempo ohin DB nia mehi sei kontinua nafatin iha oratorio no centru juvenile sira. Foin sae ho oin haksolok no figura ne’e hatudu sentidu ksolok nian, tamba Ksolok mak karateristika salesiana nian ne’ebe lori ba Jesus. Iha fatin hotu salesiano sira hela ba nakloke ba foinsae sira atu sira hetan ksolok no ksolok ne’e mak dispozisaun ida ne’ebe diak atu lori ba simu Kristu iha ita moris. Tuir testu Bibliku ne’ebe fati mak: Haksolok iha Nai nafatin, dala ida tan ha’u dehan: Haksolok ba!”. Ksolok nebe lori ba Jesus mak Misionário sira iha ita nia oratorio sira no tulun ita atu deskobre ita nia vokasaun Misionária. Poster ne’e hahu ho Nai Jesus Kristo, DB, foinsae sira tempo uluk no agora nian reprezenta modelu oratorio ideal, modelu ne’ebe ita buka atu to iha ne’ebe. Modelu oratorio ne’ebe nu’udar uma ida ne’ebe simu ho ksolok, parokia ida atu evanjeliza, eskola ida ne’ebe prepara ba moris no patio ida iha ne’ebe belun sir abele hasoru malu no haksolok hamutuk.

Pe. Cesar nia aprezentasaun: ohin ita fo enfaze ba anunsiu dahuluk iha Timor-Leste liu-liu focus iha oratorio no sentru juvenile. Oratorio mak ha’u rasik, ha’u mak tenke kria oratorio iha ha’u nia-an. Ha’u sei sublinha kona ba subsidio ne’ebe husi setor das missoens entrega bam undo salesiano, ba Ispetoria ida-idak. Iha ne’eba iha karta husi Reitor Mor, “tema: Multissimo bom/optimo. Sai nu’udar provokasaun no konvite ida atu hafanu fali ita, oinsa ho itania oratorio sira? Hahu fali servisu edukativo e pastoral salesiano mak prioridade ba foinsae kiak sira ka sira ne’ebe afastado husi ita. Iha buat tolu: Oratorio, espiriuto oratorio no outro Valdoco. Oratorio sai asaun misionário ida ba ita nia kongregasaun atu sai asaun pastoral ida iha ita nia misaun ba foinsae sira. Ne’e mak oportunidade ne’ebe ita labele lakon.

Pe. Santiago, OP. Fahe nia esperiensia Misionária nian, nia dehan: ha’u simu formasaun nu’udar Dominikanu iha Spaña iha Madrid, iha 1980, agora nu’udar Nailulik tinan 40 ona.tinan 13 iha Japaun. Primeira lisaun  misionário atu aprende mak sai haraik-an, la hetene lian, kultura no seluk tan. Durante tinan rua la koalia, halo esperiensia mate. Iha Japaun ha’u tenke koalia kona ba Maromak ida maibé iha Japaun iha maromak iha 800.000 . Dalan barak reflete kona ba kultura spiritual nian iha naran sira iha lian Japaun nian. Nia mos Misionário iha Korea, nia halo evangelizasaun iha japaun, estuda mos iha ne’eba  no sai professor no hanorin iha ne’eba, sai mos Paroko ba sarani sira ne’ebe atus ida mos lato’o. ha’u nia estudantes ho sira nia familia, profesores sira hotu laos sarani.  Maibé iha aula laran iha estatua katoliku sira nian no ha’u hanorin mos reza ba sira. Nafatin iha kriatividade no disponibilidade iha knar sira. Ha’u mos halo formasaun spiritual ba protestante sira. Iha timor ha’u hela tinan hitu ona. Ami tenke fila fali mai Timor tamba ami mak Misionária dahuluk iha rai ida ne’e. Ha’u atu konklui deit katak : “Joven tenke sai santo, pobre no misionário. Modelu Santidade Juvenil mak São Domingos Savio no Zeferino Namuncura, ne’ebe Amo Papa temi iha Gaudete et Exultate”.

Me. Mariavic sombero, FMA nia sasin misionária, nia dehan: Ema dehan katak “vokasaun misionária” mak bolun daruak maski lolos iha momentu ne’ebe saran-an ba Maromak iha moris konsagrada, saran an mos ba Na’i ninia misaun, no misaun ne’e mak atu haklaken Ninia Reinu, atu lori nia domin ba ema seluk. “Nu’udar ita haruka Ha’u iha mundu, nune’e Ha’u mos haruka sira ba mundu, no tanba sira mak Ha’u konsagra An atu sira mos bele konsagra an iha lia-loos” (John 17, 18-1). Ami sai husi Filipina 28 Maio no ami hela loron 1 iha jakarta ho SDB sira, tan laiha aviaun direita ba Timor no loron tuir mai mak ami too iha Timor 29 Maio. Nune’e, ami nia pasu uluk liu iha misaun mak aprende lian, hasoru ema sira no adata-an ba kultura timor nian. Uma dahuluk ne’ebe ha’u hela ba mak don Bosco Balide iha ne’ebe ha’u hela to’o 1996. 1994 ha’u ba Italia atu tuir kursu badak misionária nian iha UPS atu update kona-ba misaun maibé ba fulan 3 deit. 1996-97 ba Laga ami mak komunidad dahuluk nba, 1997- 98 iha SMKK Venilale, 1998 – 2007 ia Fuiloro, 2007 – 2008 ba fali Balide, 2008 – 20014 Cailaco, Maliana, 2014 -2015 ba fali Italia tuir kursu ida,  Dec 30 2015- Feb 2016 iha Sumba ba fulan ida hubalu deit, tan razaun saude nian ha’u muda fali ba Balide, hafoin iha Setembru 2016 simu obediensa ba Jakarta too 2019. Husi Novembru 2019 too agora iha fali Fuiloro. Tinan ne’e ha’u nia 29 anos moris misionária iha Timor no ba tinan hirak ne’ebe ha’u iha ne’e, ha’u bele dehan katak ha’u Maromak nia instrument deit atu lori Nia domin ba Timor-oan sira liu liu labarik no foin-sae sira ne’ebe kiak, Maromak nia liman ne’ebe servisu iha ha’u. Ha’u haburas ha’u nia domin ba Maromak no Ninia Reinu. Nia domin mak suporta ha’u loron ba loron iha tempu diak no susar nia laran ne’ebe ha’u hasoru iha ha’u nia moris nu’udar misionária. Iha tinan hirak ne’e, ne’ebe ha’u halao misaun oin oin tuir obediensa ne’ebe haraik mai ha’u ho karizma Saleziana – “Haruka ba foin-sae feto sira iha espiritu “da mihi animas.” Ami halo oratorio ho foin-sae sira ne’ebe halo esperiensia iha centro ne’e, bele dehan katak sira sente fatin hanesan sira nia uma, iha ne’ebe sira mai halimar ho livre no avontade, tan nu’udar komunidade ami “kria ambiente familia nian iha ne’ebe foin-sae sira no labarik sira laos deit hetan domin, maibé sente katak hadomi sira.”(Art. 67c)   Hanesan imi hatene katak fofoun ami irman sira oituan deit, hanoin deit katak ami nain 5 deit labele kaer oratoriano sira 100. Nunee’e, ami konvida foin-sae boot sira balun tulun ami no sira mak sai nu’udar animador iha oratorio. Ha’u hanoin katak esperiensia ne’ebe sira hetan prepara sira atu sai leader ho impenu bo’ot ba responsabilidade, puntualidade, brani, lori ksolok no esperansa ba maluk sira. Nune’e kna’ar ne’ebe sira simu laos fo ho sorin sorin deit maibé sira halo ho 100% animador saleziano. Ita bele hare fuan husi oratoriano Balide barak ne’ebe sai leader diak. Ezemplu Cipriano Oliveira ho nia kaben, Lisualdo Gaspar ho nia kaben, no mos iha barak ne’ebe servisu iha centro Magone Balide, ne’ebe impena-an ba ema seluk nia diak. No iha mos presidente salezianu kooperador dili nian shr. Segismundo ho nia kaben Maria Isabel. Iha balun mos hili dalan relijiozu no relijioza. Sira mak sr. Sebastiana Costa (vigaria provincial FMA atual), Sr. Fernanda Kalcona, Sr. Ursula da Costa, Sr. Isabel Gomes ne’ebe ba ona misionária, sr. Ernestina, Sr. Santina, Sr. Teresa Pereira, Sr. Susana Alves no iha barak ne’ebe halo mos esperiensia inisial formasaun FMA nian hafoin sai fali tan laos sira nia vokasaun no iha mos nailulik sira hanesan Pe. Nelson SDB, Pe. Silvano SDB, Pe. Ludgero, Pr. no Pe. Natalino Gusmão, Pr. No iha oratorio aprende valor sira ne’ebe importante mos iha moris, ita hanoin fali ba Filomena Maria Rodrigues, ne’ebe halo nia moris hanesan ho Laura Vicuña nian, saran nia moris ba ema sira ne’ebe nia hadomi liu.

Nu’udar ha’u hakerek ha’u nia esperiensa ne’e no hateke fali ba kotuk tinan hirak liu ba, iha ha’u nia fuan iha sentimentu ksolok, gratidaun no esperansa ba Maromak nia servisu hirak ne’e ne’ebe halao iha knaar naran de’it, obediensia haraik  ba,  maske  buat neebe kiik no simples ha’u halo ho domin no ksolok. Haksolok tan ha’u bele hetan klamar sira no buka atu lori sira ba Maromak tuir espiritualidade salezianu nian. Ha’u espera ho ha’u nia sasin moris nian lori ba foin-sae sira Jezus no Maria nia domin. Mai ha’u, ne’e mak razaun sai misionária nu’udar Bibi-atan Diak nian hodi orienta sira atu deskobre ksolok klean suli husi komunha’un ho Maromak, atu sira bele koko oinsa Maromak hadomi tebes sira, atu sira hetan moris hodi hetan moris naresin iha Maromak. Ha’u agradese Maromak tan sai FMA nafatin hamutuk no ba foin-sae sira, misionária esperansa no ksolok nian! No ha’u haka’as an sei halo ha’u nian Don Bosco nia liafuan  nian: “Ha’u promete tiha ona ba Maromak katak to’o ha’u nia iis ikus ba ha’u nia foin-sae iak sira.” (reg.n.76d)”.

(Noemia de Deus FMA)