Venilale – Loron Kinta loraik mak loron ne’ebé korpu dosente ETV Madre Mazzarello dedika ba enkontru sira. Iha 16 Jullu loraik, sira hala’o enkontru fasilita husi Ir Jacinta Gusmão, hodi estuda hamutuk Don Bosco nia hakerek kona-ba Sistema Preventivu.

Objetivu husi estuda hamutuk mak, atu aprende husi Don Bosco nia métodu Edukativu ne’ebé sai nu’udar liman-rohan ba Família Saleziana. Nune’e mós nu’udar hilin ida ne’ebé Inspetoria TIN husu atu estuda no hakle’an hamutuk nu’udar Irmán, Leigu no Foin-sa’e. Tan ne’e estuda hamutuk ne’e hala’o ona ba daruak.

Liu tiha introdusaun husi Ir. Jacinta kona-ba kontestu hakerek ne’e nian, ho títulu orijinál “Il Sistema preventivo nell’educazione della gioventù” (1887), profesór/a fahe ba grupu 5. Kada grupu iha tempu hodi lee Don Bosco nia Sistema Preventivu; hafoin buka no deskobre:

1. Foin-sa’e nia karakterístika
2. Perfíl Edukadór nian
3. Ambiénte Edukativu/ Preventivu
4. Meiu edukasaun nian
5. Konseitu edukasaun nian no “relijiaun” nia relevánsia iha prosesu edukativu.

Hafoin grupu idak- idak aprezenta ba asembleia buat ne’ebé hetan iha Don Bosco nia hakerek ne’e no kompleta husi fasilitadora.

Grupu I

Karakterístika Foin-sa’e

• Foin-sa’e nakonu ho enerjia iha hakarak halo movimentu ( dansa, kanta, joga no teatru).
• Fasil monu ba influênsia sira diak no  aat nian.
• Fasil haluha regra disiplina no kastigu, tan ne’e presiza fó hanoin beibeik.
• Bainhira hetan avizu antes, la sai laran kraik, la hirus ba koresaun ne’ebé fó.
• La haluha kastigu ne’ebé sira simu, dala barak rai ódiu no halo vingansa.
• Fasil haluha kastigu husi Inan-Aman maibé difisil haluha kastigu husi edukadór.
• Sensibilidade ba domin.

Grupu II

Perfíl Edukadór

• Konsagra an tomak ba alunu
• Sarani di’ak
• Hatene morál no étika
• Laran-di’ak
• Pasiénsia
• Matan moris
• Prezensa ativa iha foin-sa’e sira leet
• Akompañadór/a
• Fó liberdade
• Fuan domin nian
• La iha amizade partikulár
• Prudénsia
• Laran-metin ba malu

Grupu III

Ambiente edukativu

•  Iha domin
• Espíritu Família
• Iha relasaun di’ak
• Moris Sakramentu sira
• Iha morál
• Iha konfiansa ba malu
• Asisténsia no prezensa fízika nafatin
• Dezenvolve talentu
• Konsagra an tomak ba alunu
• Evita amizade partikulár ho alunu

Grupu IV

Meiu Edukasaun nian

• Múzika
• Paseiu
• Jinástika
• Teatru
• Regra / Regulamentu
• Avizu, korresaun no konsellu sira
• Katekeze no pregasaun
• Sakramentu sira no retiru espirituál
• Aprende arte/profisaun
• Fó oportunidade atu dezenvolve talentu.

Grupu V

Konseitu edukasaun: Edukasaun mak atu eduka ema ho integrál, eduka ho ezemplu, eduka ba domin no ba sidadaun rai ne’e nian no  mós ba eternidade ne’ebé bazeia ba Razaun Relijiaun no Domin. Relijiaun importante liu ba edukasaun. Don Bosco dehan katak “Konfisaun frekuente, komuñaun frekuente, Misa loroloron maka koluna sira ne’ebé tenke tahan edifísiu edukativu ida”. Relijiaun halo ema moris ho fiar no konviksaun ba moris valór importante hotu liuliu valór santidade nian atu haksolok ba nafatin iha eternidade.

Iha situasaun ohin nian, Don Bosco nia Sistema Preventivu iha valór boot. Sosiedade Timor hatudu katak ita lakon valór barak iha moris husi valór sarani to’o valór síviku sira. Maski edukasaun depende ba ema ida-idak nia Liberdade mós, maibé, ita iha knaar no responsabilidade atu kuda, tau matan ba fini valór sira iha foin-sa’e sira ne’ebé entrega mai ita nia liman.

(Alice Gama Filipe FMA)