Santíssima Trindade, mistériu domin nian

Santíssima Trindade, mistériu domin nian

Ita selebra solenidade ida-ne’e tinan-tinan iha domingu depoizde Pentekostes no Papa João XXII mak hatama iha liturjia katólika iha 1334. Solenidade ne’e propoin hateken ida ba realidade Maromak domin nian no iha mistériu salvasaun ne’ebé Aman halo, liuhusi Oan, iha Espíritu Santu. Bento XVI esplika realidade ida-ne’e nune’e: «Prova forte liu katak ita ilas Trindade nian mak ida-ne’e: domin de’it mak halo ita haksolok, tanba ita moris iha relasionamentu atu hadomi no ita moris atu ema hadomi ita».

Missa solenidade Santíssima Trindade nian hahú hodi hahí no hauelok Maromak Santíssima Trindade “basá nia domin boot” tebes mai ita.

Festa ne’e nia orijen istórika

Maski dogma Trindade nian kodifika ona iha Símbolu Apóstou sira iha sékulu VIII nia rohan, maibé la iha selebrasaun ida atu fó onra ba Trindade. Sasin dahuluk husi monje Alcuin de York, ne’ebé deside hakerek testu Missa votiva ida atu fó onra ba Santíssima Trindade. Maibé Missa ne’e mak faktu privadu de’it, tulunida ba devosaun pesoál – pelumenus to’o tinan 1022, iha-ne’ebé hetan rekoñesimentu ofisiál husi “Concílio Seligenstadt” nian. Iha 920, Stefano bispu Liegi nian institui iha ninia dioseze festa ida dedika ba Santíssima Trindade no ba selebrasaun ne’e nia kompoin Ofísiu litúrjiku. Ninia susesór, Richiero, mantein festa ne’e — no ho tempu habelar ba beibeik, tanba hetan apoiu mós husi Orden monástika (liuliu husi Bernone, superior/abade Reichenau nian iha inísiu sékulu XI), to’o ita hetan dokumnetu ida 1091 nian husi mosteiru Cluny nian ne’ebé fó sasin katak ninia selebrasaun metin ona. Iha sékulu XI nia metade, Papa Alexandre II espresa nina hanoin kona-ba festa ne’e: maski nia habelar ona, nia la hanoin obrigatória ba Kreda universál, tanba loloos «loroloron ema invoka hodi la para adoravel Santíssima Trindade ho repetisaun liafuan sira: Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto, no iha fórmula barak seluk hahí nian».

Maski nune’e, festa ne’e kontinua habelar (ih aInglaterra, hodi S. Thomas of Canterbury, iha Fransa hodi orden Cistersense nia serbisu), nune’e iha inísiu tinan 200, abade Ruperto afirma: «Depoizde selebra solenidade Espíritu Santu nia vinda, ita hananu kedas glória ba Santíssima Tirndade iha ofísiu DOmingu tuirmai nian, no dispozisaun ida-ne’e apropriada tebes tanba tuir kedas Espíritu Santu ninia tun-mai, hahú pregasaun no fiar no, iha batizmu,fiar, konfisaun iha Aman, Oan no Espíritu Santu nia naran» (Ruperto abade, Dei divini Uffici, I, XII, c. I). Ho rekoñesimentu ‘defaktu’ ba festa ida-ne’e iha parte barak Kreda nian, Papa João XXII, iha tinan 300 ninia primeira metade, ho dekretu ida dekreta katak Kreda Katólika aseita festa Santíssima Trindade nian no habelar ba Kreda lokál hotu.

Bento XVI nia esplikasaun

Iha ‘Angelus’ 2009 nian Papa Ratzinger esplika solenidade ida-ne’e nune’e: «Ohin ita kontempla Santíssima Trindade tuir oinsá Jezús fó hatene mai ita. Nia revela mai ita katak Maromak mak domin “la’ós iha unidade ema ida nian de’it, maibé iha Trindade substánsia ida de’it nian” (Prefásiu): Nia Kriadór no Aman mizerikordiozu; Nia mak Oan Unijénitu, Sabedouria eterna ne’ebé hola isin, mate no moris hi’as mai ita; no finalmente Espíritu Santu ne’ebé book buat hotu, kosmos no istória, to’o bá rekapitulasaun finál. “Pessoa” na’in tolu ne’ebé Maromak ida de’it tanba Aman mak domin, Oan mak domin, Espíritu mak domin. Maromak mak buat hotu no domin de’it. Domin puríssimu, infinitu, eternu. Nia la moris iha solidaun kmook, maibé Nia mak bee-matan rohan-laek moris nian ne’ebé saran nafatin nia an no komunika an. Ita bele intui hodi observa universu makro: ita-nia rai, planeta sira, fitun sira, galáksia sira; nune’e  mós universu mikro: sélula sira, átomu sira, partíkula elementár sira. Iha buat hotu ne’ebé eziste iha marka Santíssima Trindade nia naran, tanba buat hotu, to’o iha partíkula ikus liu, mak “ser” iha relasaun, i nune’e, hatudu sai Maromak-relasaun, ikusnai hatudu sai Domin kriadór. Buat hotu mai husi domin, la’o ba domin, inklina an ba domin, la’o tanba domin mak dudu, naturalmente ho grau la hanesan konxiénsia no Liberdade nian. “Na’i, ami-nia Na’i, / Ita-nia nia naran boot tebes iha rai tomak!” (Sal 8,2) – salmista esklama. Hodi ko’alia kona-ba “naran” Bíblia indika Maromak rasik, ninia identidade loos liu; identidade ne’ebé nabilan iha kriasaun tomak, iha-ne’ebé ‘ser’ hotu, tanba nia eziste no tanba ninia ‘materiál” hodi halo nia, hatudu ba Prinsípiu tranxendente ida, ba Moris rohan-laek no infinita ne’ebé saran an, iha liafuan ida: ba Domin. “Iha nia – S. Paulo dehan iha Aerópagu Atenas nian – ita moris, ita book an no ita eziste” (Apost 17,28). Prova forte liu katak kria ita husi Trindade nia ilas ma ida-ne’e: Prova forte liu katak ita ilas Trindade nian mak ida-ne’e: domin de’it mak halo ita haksolok, tanba ita moris iha relasionamentu atu hadomi no ita moris atu ema hadomi ita. Hodi uza analojia ida mai husi biolojia, ita dehan katak ema lori iha ninia “jenoma” rasik trasu kle’an Trindade nian, Maromak-Domin nian».

Mistériu inkonprensivel maibé la kontra razaun

Mistériu Santíssima Trindade mak mistériu ida no nune’e ema labele komprende. Maski nune’e la’ós katak irrasionál. Iha doutrina katólika buat ne’ebé mistériu loos duni labele hatudu ho razaun, maibé la’ós irrasionál, katak iha kontradisaun ho razaun. Razaun lori ba Maromak nia singularidade: Maromak ne’e absolutu no lojikamente labele eziste absolutu barak.  Nune’e, mistériu Trindade ninia razoabilidade ita haree iha faktu katak nia la afirma ezisténsia maromak tolu, maibé Maromak ida de’it iha ‘Pessoa’ tolu hanesan no lahanesan. Iha Kredo afirma: «Ha’u fiar Maromak mesak de;it iha ema na’in tolu hanesan no distintu, Aman, Oan no Espíritu Santu».  Nu’udar Aman, nune’e mós Oan no nune’e mós Espíritu Santu. Aman kria-laek, Oan kria-laek, Espíritu Santu kria-laek. Maski nune’e la iha buat tolu ne’ebé la kria, absolutu tolu, kbiit-tomak na’in tolu, maibé kria-laek ida, absolutu ida, kbiit-tomak na’in ida. Maromak no Na’i Aman, Maromak no Na’i Oan, Maromak no Na’i Espíritu Santu; maski nune’e la iha maromak no na’i tolu, maibé Maromak ida de’it, Na’i ida de’it (Símbolu atanazianu).

Analojia ida atu komprende

Atu bele komprende buat ruma Trindade nian, maibé lahó posibilidade atu taka tomak, ita bele uza analojia ida-ne’e. Sagrada Eskritura dehan katak bainhira Maromak kria ema, nia kria tuir nia “ilas” (Génesis 1,27). Nune’e, iha ema ita hetan, dook maibé ilas Santísssima Trindade nian. Ema soi neon no neon hahoris hanoin. Hanoin, ne’ebé neon kontempla, simu domin, nune’e husi hanoin no husi neon mai domin. Neon, hanoin, domin, buat tolu lahanesan, maibé labele haketak malu, hodi bele dehan katak sira buat ida de’it. Iha Trindade Aman mak neon, ne’ebé iha eternidade hahoris Hanoin perfeitu liu (Logos). Hanoin, ne’ebé Aman hahoris eternamente, subsiste, nu’udar ‘pessoa’ distinta, no nia mak Espíritu Santu. Maibé tanba neon, hanoin no domin mak buat otlu iha ema ne’ebé labele eziste keta-ketak, nune’e mós Aan, Oan no Espíritu Santu, maski sira ezist nu’udar ‘pessoa’ keta-ketak, maibé Maromak ida de’it.