PAPA FRANCISCO NIA KATEKEZE – 27 Maiu 2020

Katekeze 4. Ema justu sira nia orasaun

 

Maun no biin-alin sira, bondia!

Ita dedika katekeze ohin nian ba ema justu sira nia orasaun.

Maromak nia planu kona-ba umanidade di’ak, maibé iha ita-nia morsis loroloron nian ita esperimenta buat aat nia prezensa: ne’e mak esperiénsia loroloron nian. Kapítulu dahuluk sira Génesis nian deskreve progresu salan ninia habelar iha ema ia moris. Adaun ho Eva (kf Gen 3,1-7) duvida Maromak nia intensaun di’ak sira, hodi hanoin kona-ba Maromak nia inveja, ne’ebé impede sira-nia ksolok. Husi ne’e mai rebeliaun: sira la fiar ona iha Kriadór ida laran-luak, ne’ebé hakarak sira haksolok. Sira-nia fuan, hodi monu ba buat aat nia tentasaun, rende ba delíriu kbiit tomak-na’in nian: “Se ita han ai-hun ne’e nia fuan, ita sai hanesan Maromak” (kf v. 5). No tentasaun mak ida-ne’e: ida-ne’e mak ambisaun ne’ebé tama iha fuan. Maibé esperiénsia lori iha diresaun kontrária: sira-nia matan nakloke no deskobre katak sira molik (v. 7), lahó buat ida. Imi keta haluha ida-ne’e: tentadór mak pagadór ne’ebé la di’ak, selu la di’ak.

Salan sai perturbadór liután ho ema nia jerasaun daruak, forte liután: ne’e mak akontesimentu Cain no Abel nian (kf Gen 4,1-16). Cain inveja nia alin: iha ular-oan inveja nian; maski nia oan kawaik, nia haree Abel nu’udar funu-balu, ema ne’ebé ameasa ninia fatin dahuluk. Buat aat mosu iha nia fuan no Cain la konsege domina. Buat aat hahú tama iha fuan: hanoin sira mak nafatin atu hateke aat ba ema seluk, ho suspeitu. No ida-ne’e, akontese mós ho hanoin: “Nia ema aat, nia sei halo aat mai ha’u”. No hanoin ne’e hahú tama iha fuan… No nune’e istória fraternidade dahuluk nian remata ho omisídiu ida. Ha’u hanoin, ohin, ba fraternidade uman… funu iha fatin-fatin.

Iha Cain nia dexendénsia dezenvolve artezanatu no arte, maibé dezenvolve mós violénsia, espresa ho knananuk desgrasa Lamec nian, ne’ebé nalian hanesan vingansa ida: «Ha’u oho ema ida hodi  ha’u-nia koir-kanek no foin-sa’e ida hodi ha’u-nia tuku […] Cain hetan vingansa dala hitu, maibé Lamec hitunulu-resin-hitu” (Gen 4,23-24). Vingansa: “Ó mak halo, ó sei selu”. Maibé ida-ne’e la’ós juiz mak dehan, ha’u mak deahn. No ha’u mak halo an juiz situasaun nian. I nune’e buat aat habelar hanesan tinta nia been, to’o okupa kuadru tomak: «Na’i haree katak ema nia hahalok aat boot liu iha rai no intensaun subar iha fuan sira-nia fuan laran mak nafatin aat de’it» (Gen 6,5). Afresku [pintura] boboot dilúviu universál (kapítulu 6-7) no torre Babél nian (kap. 11) revela katak presiza iha inísiu foun, hanesan kriasaun foun ida, ne’ebé sei iha ninia kumprimentu iha Jezús Kristu.

Maski nune’e, iha pájina dahuluk sira Bíblia nian, hakerek mós istória seluk, ladún evidente, umilde no devota liu, ne’ebé reprezenta resensaun esperansa nian. Maski kuaze hotu komporta an ho maneira brutál, hodi halo ódiu no konkista nu’udar motór akontesimentu umanu nian, iha ema sira ne’ebé hatene harohan ba Maromak ho sinseridade, hatene hakerek ho odu diversu ema nia destinu. Abel oferese ba Maromak sakrifísiu iha kolleita foun nian. Depoizde ninia mate, Adaun ho Eva iha oan datoluk, Set, husi nia moris Enos (ne’ebé signifika “mortál”), no dehan: «Iha tempu ne’ebá hahú invoka Na’i nia naran» (4,26). Hafoin mosu Enoc, personajen ne’ebé “la’o ho Maromak” no lori lakon ba lalehan (kf 5,22.24). No ikusmai, iha istória Noé nian, mane justu ne’ebé «la’o ho Maromak» (6,9), iha nia oin Maromak hapara nia hanoin atu kansela umanidade (kf 6,7-8).

Hodi lee istória sira-ne’e, ita iha impresaun katak orasaun mak barreira, ema nia defeza hasoru laloran nakonu ho aat ne’ebé sai boot iha mundu. Hodi haree didi’ak, ita harohan atu salva husi ita-nia an rasik. Importante harohan: “Na’i, halo favór, salva ha’u husi ha’u-nia an rasik, husi a’u-nia ambisaun sira, husi ha’u-nia paixaun sira”. Harohan-na’in sira pájina dahuluk Bíblia nian mak ema mahalok damen nian: defaktu, bainhira orasaun sai auténtika, liberta husi instintu violénsia nian no sai hateken ida dirije ba Maromak, atu Nia mak mak tau matan filafali ba ema nia fuan. Ita lee iha Katesizmu: «Kualidade orasaun nian ida-ne’e mak ema justu lubun-boot ida husi relijiaun hotu iha» (CIC, 2569). Orasaun kuda kanteiru sira moris-hi’as nian iha fatin sira ne’ebé ema nia ódiu hatene de’it mak haluan dezertu. No orasaun iha forsa, tanba dada Maromak nia kbiit no Maromak nia kbiit sempre fó moris: sempre. Maromak mak Maromak mori snian, no halo moris hi’as.

Ne’e mak razaun tanba sá Maromak nia ukun liu husi mane no feto sira ne’e, dalabarak ema la komprende sira ka mundu tau sees sira. Maibé mundu moris no sai buras tanba Maromak nia kbiit ne’ebé ninia servi-na’in sira-ne’e dada ho sira-nia orasaun. Sira mak korrente ida ne’ebé la halo tarutu, ne’ebé ladún dada atensaun husi jornál sira, maibé importante liu atu fó hikas konfiansa ba mundu! Ha’u hanoin mane ida nia istória: ulun governu nian ida, importante, la’ós tmepu ida-ne’e nian, tempu ne’ebé liu ona. Ateu ida ne’ebé la iha sentidu relijiozu iha  fuan, maibé husi ki’ik-oan nia rona nia avó-feto ne’ebé harohan, no ida-ne’e hela iha ninia fuan. No iha momentu difisil ida nia moris nian, rekordasaun ida-ne’e fila fali iha ninia fuan no nia dehan: “Maibé avó-feto harohan…”. Nune’e nia hahú harohan ho avó-feto nia formula sira no nia hetan Jezús. Orasaun mak korrente ida moris nian, sempre: mane no feto barak ne’ebé harohan, kuda moris. Orasaun kuda moris, orasaun ki’ik-oan: tanba ne’e importante liu hanorin labarik sira atu harohan. Ha’u sente terus bainhira ha’u hasoru labarik ne’ebé la hatene halo sinál krú snian. Presiza hanorin sira halo didi’ak sinál krús nian, tanba ne’e mak orasaun dahuluk. Importante atu labarik sira aprende atu harohan. Depois, karik sira bele haluha, foti fali dalan seluk; maibé orasaun dahuluk sira aprende nu’udar labarik hela iha fuan, tanba sira mak fini moris nian, fini diálogu nian ho Maromak.

Maromak nia dalan iha Maromak nia istória liu husi sira: nia liu husi “restu” ida umanidade nian ne’ebé la la konforma sira nia an ho lei ida ne’ebé forte nian, maibé husu Maromak atu halo ninia milagre sira, no liuliu nakfilak ita-nia fuan fatuk nian ba fuan isin nian (kf Ez 36,26). No ida-ne’e tulun orasaun: tanba orasaun loke odamatan ba Maromak, hodi nakfilak ita-nia fuan dalabarak fatuk nian, iha fuan ema nian. No presiza umanidade barak, no ho umanidade harohan di’ak.