Dili – Iha loron istóriku ba povu Timor-Leste 20 de Maio ne’ebe selebra loron Independensia ba Nasaun ida ne’e, loron ne’e mos sai loron ikus nian ba Me. Maria Assunta Sumiko Inoue, FMA ne’ebe halo vizita Kanonika iha Ispetoria Timor-Indonesia. Iha loron tuir mai Me. Assunta sei halo viajen ba Japaun, hafoin ba Roma. Tan ne’e iha kalan ida ne’e, Irmán sira iha Komunidade tolu Komoro nian selebra momentu ikus ho Me. Assunta. Hodi reza  Tersu no Orasaun Vésperas hamutuk, kontinua ho jantar no rona Buona note husi Madre.

Iha Buona note, Madre dehan: “Hau hela kuaze fulan rua iha komunidade ne’e, nune’e fahe hamutuk moris loro-loron nian; han hamutuk, reza hamutuk hanesan bai-bain, hau sente kontente. Molok boa noite hau hanoin hau nia viajen sei oinsa? Tan ne’e hau reza barak ba Nain Feto. Tamba loron hirak ne’e orario Aviaun nian troka hela deit, ohin mos troka tan. Karik aban sai tuku 13:00. maibe tuku 10:00 hau tenke iha  ona ne’eba. Iha aviaun especial Governo Filipino nian ne’ebe simu mos ema Japaun no Koreanu sira. Hanesan Me. Carmen ne’ebe ba ho Aviaun Portugal nian ne’ebe mai lori ema Portugal sira,maibe simu mos ema Europa sira, nune’e mos ho Aviaun Filipina nian. Iha fatin hotu sei iha Checkup. Hahu husi Timor, ba Manila, Korea no Japaun. Orsida sei to’o iha Filipina, tamba Governu Filipina la fo ema estranjeiru hela iha ne’eba entaun ami koontinua kedas viajen ba Korea, husi Korea sei kontinua ba Japaun, se buat hotu lao diak bainrua loraik hau to’o Japaun. Iha aviaun laran Japaun oan nain hat (4), mane nain tolu ne’ebe lao hamutuk no feto mak hau. Hau hein atu iha checkup sira hau hetan negativu, atu kontinua viajen, se negative hau ba kedas uma. Reza barak mai hau nia viajen. Hau  sei hela iha Japaun, tamba tenke halo karantina entaun Madre Ispetora Japaun nian hanoin ona atu tau hau iha Komunidade ida besik foho Fuji, iha uma retiru no komunidade ki’ik, hau sei hela iha uma retiru mesak. Nune’e liu tiha semana rua, tama ona fulan Juñu iha ona aviaun ba Italia. Hau halo feriadu iha foho hodi hein aviaun ba Italia. Reza atu hau hetan negative iha checkup atu bainrua hau to’o iha uma.

Ba buona note hau hakarak koalia kona ba lia fuan balu ne’ebe ohin imi hananu kona ba Nain Feto, ne’ebe dehan: “La tua presenza sarà una goccia di paradiso per l’umanità” katak “ita nia prezensa Maria hanesan turuk Lalehan nian ba umanidade”.  Tamba loron hirak ne’e hau hare imi lori buat ruma ba fahe ho sira ne’ebe kbi’it laek. Seguru katak familia ne’ebe imi vizita sira kontente, imi mos rona oinsa sira nia situasaun. Imi mos halo maskra barak no fo gratis, imi fo imi nia tempu  atu suku iha Estadu Emerjensia nian ne’e. hodi hare buat ne’e halo hau hanoin hetan Me. Teresa Calcuta nia istoria ida. “loron ida Me. Teresa lao iha dalan hetan avo feto ida ne’ebe besik atu mate. Nia lori avo feto ne’e ba nia uma, fatin ne’ebe sira simu ema sira ne’ebe besik atu mate. Hafoin Me. Teresa fo haris no troka avo feto ne’e ho ternura no delikadeza. Avo feto ne’e maske besik atu mate, nia loke nia matan hateke ba Me. Teresa no dehan: ‘tansa o halo buat ne’e ba hau?’. Nia hatan: ‘tamba hau hadomi o’. avo feto ne’e dehan: ‘oinsa o bele hadomi hau, se o foin mak hasoru hau no la koñese hau?’ Me. Teresa hatan: ‘los maibe hau nia Maromak hanorin mai hau atu hadomi hanesan ne’e’. avo feto ne’e hakfodak tamba sente duni katak Me. Teresa hadomi nia. Avo ne’e dehan teni: ‘furak tebes! Maibe o nia Maromak Nia naran sa?’ Nia diak liu. Me. Teresa hatan: ‘hau nia Maromak Nia Naran DOMIN’. Avo ne’e dehan: ‘furak tebes, furak tebes! Hau koñese Maromak hanesan ne’e, lahatene liu’. Me. Teresa dehan tan: ‘o belehatene hau Nia Maromak liu husi hau nia liman ne’ebe tulun o no hau lia fuan ne’ebe koalia ba o’. nune’e Avo ne’e komprende no repete ‘o furak tebes o Nia Maromak ne’ebe Nia naran domin!’ nia repete-repete to’o nia i’is kotu. Ita haka’as-an atu sai turuk lalehan nian ba umanidade. Wainhira ita halo hahalok karidade nian ba ema ruma, ba kiak sira. Ita mos hakarak sai turuk lalehan nian ba umanidade. Ita nu’udar FMA bele dehan mos ‘ ita nia Maromak naran DOMIN no ita nia Inan mos hanorin hanesan ne’e. Tamba Ninia naran ‘Maria Tulun Nain’. Bai-bain oan feto sira hanesan mama, no ita iha Mama ida naran Maria Tulun Nain. Nune’e ita prepara ba festa Maria Auxiliadora nian, ita mos haka’as-an atu sai hanesan ita nia Inan Tulun Nain. Keta haluha ita nia Inan nia naran, mak Maria Auxiliadora ba Umanidade. Nune’e liu husi ita nia liman, ita nia ain, ita nia oin no hateke, halo ema ne’ebe hasoru ita halo esperiensia kona ba Maria. Hau komprimenta imi ba Festa Maria Auxiliadora nian ne’ebe ita sei selebra iha loron 25 mai (24 Domingu).

Obrigada barak no Boa Viajen Me. Assunta. Maria Auxiadora sei akompaña ita nia viajen to’o Japaun no mos to’o Italia. Ami sei sente saudades ho ita nia prezensa. Obrigada ba ita nia ksolok, domin, laran diak, liu-liu ita nia sasin kona ba moris tuir karisma salesiana iha ami nia le’et. Arigato, Grazie, Obrigada e boa viagem.

Maibe ikus mai Me. Assunta seidauk viajen tamba Aviaun cancela no karik sei ba iha loron hirak tuir mai. Tan ne’e husu ita hotu nia orasaun ba Madre nia viajen ida ne’e.

(Noemia de Deus, FMA)