Dili – Iha loron 11-18 Abril, irman nain 10 (sanulu) halo retiru anual ba tinan 2020 nian iha Uma Provincial Komoro-Dili. Retiru fo husi Pe. Venâncio da Costa Pereira, SJ iha oras dader no Me. Alma Castagna, FMA ( Madre Provincial) iha loraik. Ho situasaun estadu emerjensia tamba Pandemia Covid-19 ne’e, obriga ema hotu atu hela uma, tan ne’e irman sira mos uza tempo ne’e atu haklean no haburas sira nia relasaun ho Maromak liu husi retiru anual. Iha retiru ida ne’e oin seluk ituan tamba Pe. Venancio hato’o nia konferensia via online.

Iha konferensia sira Padre no Madre lori ami tama klean iha Misterio Paskua nian no Festa kasamentu iha Kaná Galileia. Iha Padre nia konferensia ho tema geral mak: “Ressureição mak realidade moris foun nian ida. Grasa geral/komun mak “atu sai pessoa ressucitada iha moris real/konkreta”. Ho attitude koalia ho intensionalmente, rona ho atentamente no halo dialogo ativamente. Referensia sira husi mos dokumentu kreda nian hanesan;  exercicio Espiritualidade S. Inacio de Loyola nian,  Gaudete et Exsultate no Laudato Sí. Padre nia konferensia estruturadu no sistematika tebes.  Iha mos sub-tema ba loron ida-idak no husu grasa ba loron ida-idak. Loron dahuluk koalia kona ba fatuk, Kristu mak fatuk inan, ita nia fiar tenke metin hanesan fatuk. Iha Misterio Paskoa nian ita hanoin ba Fatuk ne’ebe taka rate. Tuir fali hanesan Be’e ne’ebe habokon, hamos, haburas nst. Iha Paskoa ita hanoin ba be’e ne’ebe suli sai husi Jesus nia sorin, wainhira soldadu ida sona ho surik.  Tuir tan Ahi ne’ebe sunu, hamanas, haroman ita nia moris, ahi santidade mak enerjia ba moris. Iha Paskoa ita hanoin ba ahi Knulu be sunu iha Sabadu Santu kalan, Roman moris Hias nian. Tuir tan Rai, ita  mai husi rai no fila ba rai. Rai nia sentidu forte tebes, hare husi aspeto ekonomia, geografia, kultura nst.  Rai  mak identidade ema nian, fo dignidade no hola parte iha ema nia isin. Iha Misterio Paskoa nian ita hanoin rai kuak ne’ebe hakoi Jesus Nia Isin ba. Tuir tan mak Ai ka aihun, ai fo ba ita ema aihan, aimoruk, mina, kores, no husi ai produs sasan sira ne’ebe ema presiza ba moris. Iha misterio Paskua nian ita hanoin ba Ai-Krus ne’ebe Jesus hedi ba. Tuir tan nakukun ita ema nia nakukun sira, liu-liu iha nakukun sira iha forma resistensia ka tauk atu sai transparrensia, honesta no humilde. Hateke ba Misterio Paskoa nian mak Jesus Nia Terus no mate. Ikus mak Naroman-Anin Magnificat, naroman ne’ebe fo roman deit, la manas, la sunu motuk no anin fo malirin,  fo I’is foun no fo fresku. Iha Misterio Paskoa mak roman Kristu moris hias no tuir ita simu mos anin Espirito Santo nian. Ho reflesaun sira ne’ebe klean tebes Padre ajuda ami atu sai irman FMA-Salesiana sira ne’ebe ressuscitada no ema Katoliko ne’ebe tuir Pe. Pedro Arupe,SJ (Padre Geral SJ nian) ema ne’ebe Amen no Aleluia katak sai Amen; sim, pronto, rona no pratika. Aleluia; sai ema ne’ebe moris hias fali. Fiar iha Kristu moris hias.

Iha Me. Alma nia konferensia no buona note sira ne’ebe nakonu ho rikusoin bo’ot Espiritualidade Salesiana nian, ne’ebe sadik ami atu moris nu’udar FMA ne’ebe autentika. Madre lori ami partesipa iha  kasamentu Kaná Galileia nian, atu deskobre tua diak ne’ebe mai husi Kristu no Maria nia Intervensaun. Aprende husi atan sira ne’ebe servisu maka’as, protagonist, haksolok maibe koriozu mos ba Jesus no Maria Nia prezensa. Laos deit iha Kaná Galileia, maibe Madre lori ami ba to’o Mornese laos famozu iha Italia. Se Jesus nia tempu Natanael dehan sa diak ida mai husi Nazare, nune’e mos ho Mornese sa diak ida mai husi ne’eba. Maibe Nazare nia diak mak Jesus nia prezensa no Mornese nia diak mak Madre Mazzarello nia moris konkretu nu’udar FMA dahuluk ne’ebe tau abut metin iha Kristo. Kristo mak uvas hun no nia sanak ne’ebe diak fo fuan diak ne’ebe produs tua diak ba ema hotu. Sanak ne’e mak Madre Mazzarello rasik ne’ebe hadaet no habelar iha mundo tomak no ohin loron to’o mos iha Ispetoria TIN. Atu karisma ne’e ba oin ita mak habelar fali iha komunidade no misaun.

Ami hakarak agradese ba Maromak ba oportunidade furak ne’ebe ami simu liu husi Me. Alma no Pe. Venancio ne’ebe fahe on aba ami sira nia matenek Lalehan nian ne’ebe halo ami hahu moris ho empeñu foun iha ami ida-idak nia fuan. Reflesaun sirasira tulun ami atu unifika ami nia-an ho Kristu no hatene tau laran metin iha Maria nia prezensa. Ami haka’as-an atu multiplika grasa ne’ebe ami simu iha retiru annual 2020 , iha tempo úniku liu ho estadu emerjensia nian, lori ami atu hadaet iha ami nia moris komunidade no misaun. Obrigada barak mos ba Me. Esmeralda no komunidade ne’ebe prepara ai han no Kapela, ba Me. Lanny no Sr. Honoria ne’ebe prepara fatin no ba Me. Isaura ho Ekipa TOT ne’ebe prepara fatin ba han nian. Maromak sei rekompensa diak sira hotu ne’ebe ita bo’ot sira halo ona ba ami durante semana ida ne’e.

(Noemia de Deus FMA)