Papa Francisco nia omilia iha Domingu Ramus – 5 Abril 2020

Jezús «hamamuk an rasik, hodi assume kondisaun atan nian» (Fil 2,7). Ita husik atu apóstolu Paulo nia liafuan sira-ne’e introdús ita iha loron santu sir-ne’e, iha-ne’ebé Maromak nia Liafuan, hanesan refraun ida, hatudu Jezús nu’udar atan: Kinta Santa mak atan ne’ebé fase dixípulu sira nia ain; Sesta Santa aprezenta nu’udar atan terus-na’in no manán-na’in (kf Is 52,13); no aban Isaías profetiza kona-ba Nia: «Ne’e ha’u-nia atan ne’ebé ha’u sustenta» (Is 42,1). Maromak salva ita hodi serví ita. Baibain ita hanoin ita mak serví Maromak. Lae, Nia mak serví ita gratuitamente, tanba Nia hadomi uluk ita. Difisil hadomi se la simu domin. No difisil liután serví se ita la husik Maromak serví ita.

Maibé – pergunta ida – oinsá mak Na’i serví ita? Hodi saran nia moris mai ita. Ita ninia doben no ita folin karu. Santa Angela da Foligno fó sasin rona husi Jezús liafuan sira-ne’e: «Ha’u la hadomi ó halimar nian». Ninia domin lori nia atu sakrifika an mai ita, atu foti ba nia ita-nia aat hotu. Ne’e buat ruma ne’ebé husik ita-nia ibun nakloke: Maromak salva ita hodi husik aat nia hirus maka’as hasoru Nia. Hodi la reaje, ho haraik-an de’it, pasiénsia no obediénsia atan nian, ho domin nian kbiit de’it. Aman mak apoiu iha Jezús nia servisu: Nia la halakon aat ne’ebé monu ba Nia, maibé tahan Nia iha ninia terus, atu manán ita-niaaat ho di’ak de’it, atu nia tama tpo’o rohan iha domin. To’o rohan.

Na’i serví ita to’o koko situasaun terus liu bai da ne’ebé hadomi: traisaun no abandonu.

Traisaun. Jezús sofre traisaun husi dixípulu ne’ebé fa’an nia no dixípulu ne’ebé nega nia. Nia hetan traisaun husi ema sira ne’ebé hananau osana ba nia hafoin hakilar: «Hedi Nia ba krús!» (Mt 27,22). Nia hetan traisaun husi Instituisaun relijioza ne’ebé kondena ho modu injustu no husi instituisaun polítika ne’ebé fase liman. Ita hanoin ba traisaun ki’ik no boot sira ne’ebé ita terus iha moris. Terrivel liu bainhira ita deskobre ema bosok hasoru konfiansa ne’ebé ita fó ba sira. Iha fuan mosu deziluzaun, halo ita-nia moris la iha sentidu. Ida-ne’e akontese tanba ita moris atu ema hadomi no atu hadomi, no halo terus liu bainhira ema ne’ebé promote mai ita atu sai leál no besik mak halo traisaun. Ita labele imajina oinsá mak terus boot ba Maromak, tanba Nia mak domin.

Ita hateke iha ita-nia laran. Se ita sinseru/a ho an rasik, ita sei haree ita-nia infidelidadesira. Falsidade hirak, ipokrizia no oin rua-rua! Intensaun di’ak mak ita halo traisaun bá! Promesa hirak mak ita mantein! Rezolusaun hirak mak dezaparese! Na’i ne’ebé koñese ita-nia fuan di’ak liu ita, hatene oinsá ita fraku no inkonstante, dala hira ita monu, susar hira atu hamri’ik fali no oinsá difisil kura kanek ruma. No saida mak nia halo atu mai hasoru ita, atu serví ita? Buat ne’ebé nia dehan liuhusi profeta: «Ha’u sei kura ninia infidelidade, ha’u sei hadomi profundamente» (Hos 14,5). Nia kura ita hodi foti kura ita-nia infidelidade sira, hodi hasai ita-nia traisaun sira. Nune’e mak ita, envezde deskorajen tanba ta’uk atu la konsege, ita bele foti matan ba Krusifiksu, simu ninia hakohak no dehan: “Ha’u-nia infidelidade iha-ne’ebá, Ita mak fotu, Jezús. Ita loke liman mai ha’u, ita seví ha’u ho ita-nia domin, ita kontinua tulun ha’u… Nune’e ha’u bá oin!”.

Abandonu.  Iha krús, iha Evanjellu ohin nian, Jezús dehan fraze ida, ida de’it: «Ha’u-nia Maromak, ha’u-nia Maromak, tanba sá ita abandona ha’u?» (Mt 27,46). Ne’e fraze forte ida. Jezús sofre abandonu husi nia emar sira, ne’ebé halai lakon. Maibé sei hela Aman. Oras-ne’e, iha solidaun nia rai-naruk, ba dala uluk nia bolu ho naran jenériku “Maromak”. No hakilar ba nia «ho lian maka’as» “tanba sá?” ne’ebé terus liu: “Tanba sá mak Ita mós abandona ha’u?”. Ne’e mak loloos liafuan sira Salmu ida nian (kf Sl 22,2): dehan mai ita katak Jezús lori ba orasaun dezolasaun boot liu. Maibé realidade mak nia koko rasik: nia esperimenta abandonu hodi aprezenta ninia liafuan orijinál sira.

Tanba sá buat sira-ne’e hotu? Dala ida tan, atu serví ita. Basá bainhira ita sente apertadu, bainhira ita tama iha dalan kloot ida, lahó naroman no dala sai nian, bainhira parese Maromak mós la hatán, ita hanoin bá katak ita la mesak. Jezús koko abandonu totál, situasaun ne’ebé oinseluk liu ba Nia, atu sai solidáriu iha buat hotu ho ita. Nia halo ne’e mai ha’u, ba ó, halo atu dehan mai ita: “Keta ta’uk, ó la mesak. Ha’u esperimenta ó-nia dezolasaun tomak atu iha nafatin iha ó-nia sorin”. Ne’e duni, to’o iha-ne’ebé Jezús serví ita, hodi tun iha ita-nia terus aat liu nia kua-naruk, to’o iha traisaun no abandonu. Ohin, iha drama pandemia nian, iha serteza barak n’ebé rahun, iha espetativa sira ne’ebé hetan traisaun, iha sensu abandonu ne’ebé hanehan fuan, Jezús dehan bai da-idak: “Aten-brani: loke fuan ba ha’u-nia domin. Ó sei sente Maromak nia konsolasaun, ne’ebé tahan ó”.

Maun no biin-alin sira, saida mak ita bele halo iha Maromak nia oin ne’ebé serví ita to’o esperimenta traisaun no abandonu? Ita bele la halo traisaun ba razaun Nia kria ita, la abandona buat ne’ebé importante. Ita horik iha mundu atu hadomi Nia no ema seluk. Buat seluk liu, ida-ne’e hela metin. Drama ne’ebé ita atraversa daudaun iha tempu ida-ne’e dudu ita atu lori ho sériu buat ne’ebé sériu, no lakon iha buat ne’ebé la folin; atu deskobre hikas katak moris la serve se la serví. Tanba moris sukat ho domin. Nune’e, iha loron santu sira ne’e, iha uma, iha Krusifiksu nia oin – hateke, hateke ba Krusifiksu –, Maromak nia domin nia sasukat mai ita. Iha Maromak nia oin, Maromak ne’ebé serví ita to’o fó moris, ita husu, hodi hateke ba Krusifiksu, grasa atu moris atu serví. Ita buka atu kontakta ema ne’ebé terus, ema ne’ebé mesak no presiza. Ita la hanoin de’it ba buat ne’ebé kuran mai ita, ita hanoin ba di’ak ne’ebé ita bele halo.

Ida-ne’e mak ha’u-nia atan ne’ebé ha’u fó apoiu. Aman ne’ebé apoia Jezús iha Paixaun, enkoraja mós ita iha servisu. Tebes, hadomi, harohan, perdua, tau matan ba ema seluk, iha família nune’e mós iha sosiedade, bele kusta. Bele sai hanesan via crucis ida. Maibé dalan servisu nian mak dalan manán nian, ne’ebé salva ona ita no salva, salva ita-nia moris. Ha’u hakarak dehan liuliu ba foin-sa’e sira, iha Loron ne’ebé ba dala 35 dedika ba sira. Belun doben sira, hateke ba éroi loloos sira, ne’ebé iha loron hirak ne’e hatudu sai: la’ós sira ne’ebé iha fama, osan no susesu, maibé sira ne’ebé fó an rasik atu serví ema seluk. Imi rona bá bolun atu tau imi nia moris iha jogu. Imi keta ta’uk atu uza ba Maromak no ba ema seluk, imi sei manán nia! Tanba moris mak don ida ne’ebé ita simu hodi saran nia, No tanba ksolok boot liu mak dehan sim ba domin, lahó se no lahó maibé. Dehan sim ba domin, lahó se no lahó maibé. Hanesan Jezús halo mai ita.