Roma, 27 Marsu 2020 (tuku 8 kalan, oras Italia)

“Wainhira kalan to’o mai” (Mc 4:35).
Liafuan Maromak nian ne’ebé ita foin rona hahú hanesan tuir mai ne’e. Iha semana hira nia laran ona, nakukun metin hale’u ita-nia hela fatin, ita-nia dalan no ita-nia sidade sira; nia foti hotu ita-nia moris, hakonu buat hotu ho nonok ne’ebé diuk no mamuk ne’ebé nakonu ho susar, ne’ebé hapara buat hotu wainhira nia la’o liu; ita sente nia iha anin laran, ita nota iha ema-nia jestu sira, sira lakon lalais husi ita-nia haree. Ita sente ta’uk no lakon.

Hanesan disípulu sira iha evanjellu ohin kalan ne’e nian, ita hasoru kalamidade ne’ebé boot no la espera. Ita konxiente katak ita hotu iha bero ne’ebé hanesan, ita hotu frájil no dezorientadu. Maske nune’e, buat ne’ebé importante no nesesáriu liu mak ita hotu hetan bolu atu hean hamutuk, ita presiza haforsa malu.
Iha bero ne’e… ita hotu iha laran. Hanesan dixípulu sira ne’ebé ko’alia ho ta’uk, ho lian ida, dehan “Ita besik mate ona” (Mc 4:38), entaun ita mós konxiente katak ita labele hanoin de’it ita an rasik, maibé hamutuk ita haforsa malu.

Iha bero ne’e… ita hotu iha laran.

Fasil atu rekoñese ita-nia an iha istória ne’e. Buat ne’ebé susar atu komprende mak Jesus nia atitude. Enkuantu nia dixípulu sira iha situasaun ta’uk tebes no dezesperu, Nia toba ho hakmatek iha parte bero ne’ebé atu mout uluk, no saída mak Nia halo? Maske udan-anin boot, Nia toba dukur lós, fiar de’it iha Aman Maromak. Tan dixípulu sira hakilar ho lian maka’as bolu Nia no Nia hadeer. Wainhira Nia hadeer, hamriik ho firme hakalma udan-anin no bee ne’ebé boot. Hafoin hakalma udan-anin no bee ne’ebe boot, Nia fila ba dixípulu sira ho lian maka’as dehan: “Tansá mak imi ta’uk? Imi laiha fiar?” (Mc 4:40).

Mai, ita koko atu komprende. Iha saída mak disípulu sira-nia fiar la’ek, kontráriu ho Jesus nia fiar? Sira nunka para fiar iha Nia; realidade, sira bolu Nia. Maibé ita haree oinsá sira bolu Nia: “Mestre, Ita la haree kah, ita hotu atu mate ona?” (Mc 4:38). “Ita la preokupa”: sira hanoin katak Jesus la interese sira, la preokupa kona-ba sira. Buat ida-ne’ebé hakanek liu ita no ita-nia família mak ema la preokupa ita bainhira ita iha susar nia laran. Ita husu tulun, ema lainterese. Ida-ne’e hanoin ida-ne’ebé hakanek no hamosu udan-anin iha ita-nia fuan. Ne’e doko mós Jesus nia fuan. Tanba Nia, liu ema hotu, tau matan ka preokupa kona-ba ita. Tebes, bainhira disípulu sira bolu Nia, Nia salva sira husi ta’uk. Ema bele laiha interese maibé Nai Maromak sempre preokupa no interese ba ita-nia di’ak.

Udan-anin hatudu ita-nia vulnerabilidade no revela buat falsu no superfluozu ne’ebé ita harí ona iha ita-nia moris loroloron, iha ita-nia oráriu sira, iha ita-nia projetu sira, ita-nia abítua no prioridade sira. Ne’e hatudu mai ita oinsá ita husik ita-nia an sai ema ne’ebé ignorante no fraku no husik buat sira ne’e sai buras, sustenta no haforsa fali ita-nia moris no ita-nia komunidade. Tempestade ne’e halakon ita-nia neon ba saída mak bele fó haan ita-nia klamar. Ita hotu koko atu tau hamutuk ita-nia hanoin no asaun oinsá atu salva ita-nia maluk sira maibé prova katak ita laiha kapasidade. Buat ne’ebé ita bele halo mak hamoris memória ka hanoin filafali ba sira ne’ebé mate ona. Ita halakon ita-nia an husi imunidade ne’ebé ita presiza atu hasoru sofrimentu ne’e.

Udan-anin ne’e hanesan stereotipe ida ne’ebé ita bele haree subar an iha ita-nia ego sira; ita dúvida kona-ba ita-nia imajen, ita monu. Ne’e hatudu dala-ida tan ba ita katak ita presiza malu ho razaun tanba ita lamoris mesak, ita pertense ba malu.

“Tansá imi ta’uk? Imi laiha fiar?”
Na’i, Ita-nia liafuan iha kalan ida-ne’e soke no hafanun ami hotu-hotu. Katak iha mundu ne’e, Ita hadomi liu fali saída mak ami halo. Ami la’o lalais uluk ona, sente an forte no bele halo buat hotu. Kanteen ba riku-soin, ami husik ami-nia-an kesi metin ba buat hotu mundu nian. Ami la hein ba Ita-nia hakbesik-an mai ami, ami la ta’uk ba funu, injustisa iha mundu, nune’e mós ami la rona ema ki’ak sira-nia tanis no mundu nia halerik. Ami kontinua halo nune’e, hanoin katak ami nafatin saudável iha mundu ne’ebé oras ne’e moras hela.
Oras ne’e ami iha udan-anin boot nia laran, ami husu ba Ita: “Hadeer ba, Na’i!”

Na’i, Ita bolu ami, bolu atu fiar.

“Tansá imi ta’uk? Imi laiha fiar?”
Na’i, Ita bolu ami atu fiar. La’os fiar iha Ita-nia ezisténsia de’it, maibé fila ba Ita-boot no fiar iha Ita-boot. Iha Kuaresma ne’e, Ita bolu ami urjentemente: “Konverte ba!”, “Fila mai Ha’u ho imi-nia fuan tomak” (Joel 2:12). Ita-boot bolu ami atu uza tempu prova ida-ne’e nu’udar tempu atu hili. Ne’e la’os tempu ba Ita-Boot-nia julgamentu maibé ba ami-nia julgamentu: tempu atu hili saída mak importante no saída mak lae, tempu atu separa saída mak nesesáriu husi saída mak lae. Tempu atu filafali ba hamutuk ho Ita-boot, Na’i, no maluk sira seluk.

Ita bele haree husi ita-nia maluk sira-nia ezemplu iha sira-nia journada moris nian ne’ebé maske ta’uk, maibé luta liuhusi fó sira-nia moris. Ida-ne’e forsa husi Espíritu ne’ebé hasulin sai no hafalun sira ho korajen no jenerozidade. Ne’e, Espíritu moris ne’ebé bele salva, valoriza no demonstra oinsá ita-nia moris ne’e suku hamutuk no sustentu liuhusi ema baibain, ema sira ne’ebé dalaruma ema haluha, ne’ebé la mosu iha média ka iha palku leten, ema sira ne’ebé ita hanaran frontliner, sira ne’e mak: doutor/a sira, enfermeiru/a sira, sira ne’ebé serbisu iha supermerkadu, sira ne’ebé dasa/hamoos fo’er “cleaner”, sira ne’ebé lori transporte, polísia no militar sira, voluntáriu sira, Na’ilulik sira, relijiozu feto no mane, no ema barak tan ne’ebé komprende katak salvasaun ne’e ita sei la hetan se ita halo mesak de’it.

Iha sofrimentu barak ne’e, iha ne’ebé ita bele hatene loloos ita-nia dezenvolvimentu auténtiku mak ita bele esperimenta iha Na’i Jesus nia orasaun: “Atu sira hotu bele sai ida de’it” (João 17:21). Ema hira ona mak loroloron ezerse sira-nia pasiensia no oferese sira-nia esperansa atu la kuda pániku ba malu maibé fahe responsabilidade. Aman, inan, avo, no manorin hira mak hatudu ba labarik sira iha jestu ki’ik sira loroloron oinsá atu hasoru krize ne’e liu husi ajusta sira-nia rutinidade, hatudu dalan ba sira no tulun sira iha orasaun nia laran. Ema hira mak reza, oferese no harohan buat di’ak ba ema hirak ne’ebe iha sofrimentu nia laran.

Orasaun no serbisu iha nonok nia laran: ne’e mak ita-nia kilat atu manan.

“Tansá imi ta’uk? Imi laiha fiar?”
Fiar hahú wainhira ita konsiente katak ita presiza salvasaun. Ita mesak de’it la to’o; ita mesak de’it, ita sei la’o sala dalan: ita presiza Na’i Maromak hanesan navegador antigu ne’ebé presiza fitun. Mai ita konvida Jesus iha ita-nia bero moris nian. Mai ita husik ita-nia ta’uk sira ba Nia, basá Nia de’it mak bele ukun ta’uk sira-ne’e. Hanesan disípulu sira, ita sei esperimenta katak ho Jesus iha bero leten, buat ida sei la susar. Tanba ida-ne’e Maromak nia forsa: halo ita bele hasoru tantu buat di’ak ka aat sira ne’ebé mosu ba ita. Iha momentu ita iha udan-anin nia laran, Jesus lori serenidade ka hakmatek mai ita, tanba hamutuk ho Na’i Jesus, moris nunka mate.

Na’i Maromak husu ita iha tempestade ka terus-susar ida ne’e, konvida ita atu hadeer no prátika solidariedade no esperansa ne’ebé bele haforsa no suporta ita atu tulun malu iha tempu ida-ne’e, iha tempu wainhira buat hotu sai namkari, tanba ita mesak labele. Na’i Maromak hadeer, atu hafanun no hamoris ita-nia Fiar Paskua nian.

Ita iha sadere: liuhusi Nia Kruz, ita hetan salvasaun. Ita iha kondutór: liu husi Nia Kruz, ita hetan soin. Ita iha esperansa: liu husi Nia Kruz, ita hetan kura no hako’ak, nune’e sei laiha buat ida no ema ida ne’ebé bele separa ita husi Jesus nia domin salvasaun mai ita. Iha izolasaun nia laran, wainhira ita sofre husi laran-mamar no oportunidade atu hasoru malu; ita esperimenta lakon buat barak. Nune’e, mai dala ida tan, ita rona ba, proklamasaun ne’ebé salva ita: Nia moris hi’as ona no moris iha ita-nia leet.

Na’i Maromak husu ita husi Nia Kruz atu deskobre filafali moris ne’ebé hein ita, haree ba sira ne’ebé haree ita, atu haforsa, rekoñese no kuida grasa ne’ebé moris iha ita-nia fuan. Mai ita hotu atu labele hamate ahi ne’ebé lakan, ne’ebé nunka mate, no mai ita husik ita-nia esperansa atu lakan filafali.

Ita iha fatin sadere… Ita iha kondutór… Ita iha esperansa.

Hako’ak Na’i Jesus nia Kruz signfika hetan korajen atu hako’ak difikuldade sira ne’ebé ita hasoru iha momentu ne’e; husik lai ita-nia hakarak atu ukun ka kaan ba pozisaun sira, atu nune’e ita bele fó fatin ba kriatividade ne’ebé úniku Espíritu de’it mak bele inspira. Signifika ita hetan korajen atu kria espasu, iha ne’ebé ita hotu-hotu konsiente katak ita hetan bolu, no husik ita-nia an sai forma foun iha ospitalidade, fraternidade no solidariedade.

Liuhusi Kruz, ita hetan salvasaun atu hako’ak metin esperansa atu nune’e esperansa ne’e bele haforsa no sustenta sasukat hotu-hotu no fatin posível sira hodi tulun ita atu proteje ita-nia an rasik no maluk sira seluk. Ita hako’ak Na’i Maromak atu nune’e ita bele hako’ak metin esperansa: ne’e mak forsa fiar nian, ne’ebé liberta ita husi ta’uk no fó ita esperansa.

“Tansá imi ta’uk? Imi laiha fiar?”
Maun-alin no feton sira, husi fatin Saun Pedro nia fatuk-solidu fiar nian ne’e, ha’u hakarak kalan ida ne’e, fó fiar imi hotu ba Na’i Maromak liuhusi intersesaun Na’in Feto Maria, saúde ema hotu nian no fitun husi udan-anin tasi nian; husi kakuluk ne’ebé hako’ak Roma no mundu tomak, atu Na’i Maromak haraik nia bensaun suli tun ba imi nu’udar hako’ak konsolasaun ida.

Na’i, haraik bensaun ba mundu, fó isin di’ak ba ami-nia isin no konforta ami-nia fuan. Ita-boot husu ami atu labele ta’uk, maske ami-nia fiar fraku no ami nakonu ho tauk. Maibé Ita-boot, Na’i, sei la husik ami iha udan-anin nian laran. Dehan tan mai ami: “Labele ta’uk” (Mateus 28:5). No ami, hamutuk ho Saun Pedro harohan, “saran hotu ami-nia ta’uk sira ba Ita-Boot, basá Ita-Boot lahusik ami mesak” (1 Pedro 5:7)