Foti husi Tatoli Maiu/Juñu 2012 hodi prepara an ba Festa Maria Auxiliadora nian

1. «Bensan hotu mai husi Ave Maria dahuluk»

Don Bosco nia moris tomak aprezenta perspetiva mariana singulár tebes, hodi bele lee momoos Maria nia prezensa no influénsia iha nia. Fasil liu atu haree Maria nia prezensa iha Giovanni Bosco nia infánsia to’o, bainhira atu mate ona, loron 31 Janeiru 1888, rai hela ninia testamentu lia-menon ne’e:  «Dehan ba foin-sa’e sira katak ha’u hein sira iha lalehan.  Buka iha devosaun ba eukaristia no ba Na’i-Feto…».

Giovanni Bosco aprende atu hadomi Maria iha nia inan, Margherita Occhiena nia eskola. Nia inan nia devosaun la influensia uitoan de’it ninia oan-mane. Margherita nakonu ho rekordasaun sira akontese tutuir malu iha tinan dahuluk ninia kazamentu nian (1812-1815).Pio VII filafali husi ezíliu iha Fontainebleau liuhusi Savona atu tau koroa hahín nia ba Na’i-Feto Misericordia nian; Pio VII ba Torino iha 19 Maiu 1815 no halo espozisaun ba Santu Sudáriu (lensól hodi falun Jezús nia isin mate). Iha tinan ne’e mak Don Bosco moris iha loron 16 Agostu nian. Maria no Amu-Papa hakonu ho sira-nia domin inan no oan ninia fuan.

Iha ninia moris Don Bosco hatudu forma sira devosaun mariana, iha fatin sira nia liubá iha ninia formasaun ba amlulik no iha ne’ebé nia hala’o ministériu amlulik nian. Nune’e nia iha devosaun ba “Madonna del Castello”  raiCastelnuovo d’Asti nian, ba“Madonna delle Grazie” iha Chieri, ba“Consolata”iha Torino. Sai tiha amlulik iha 1841, Don Bosco nia preferénsia lori nia ba devosaun iha Imakulada Konseisaun. Sira ne’emak tinan sira iha ne’ebé iha movimentu boot ne’ebé servisu maka’as atu to’o ba definisaun dogma Imakulada nian. Hafoin, tanba koinsidénsia oioin, faktu ruma Don Bosco  nia moris no apostoladu nian iha ligasaun ho naran no selebrasaun Imakulada nian. Obra oratóriu nian iha ninia hahún simples iha loron 8 Dezembru 1841, festa Imakulada Konseisaun nian, bainhira iha kreda S. Francesco d’Assisi iha Torino, Don Bosco hasoru iha sakristia laran Bartolomeo Garelli, no hotu tiha misa hahú hanorin ba nia katesizmu. Apostoladu ne’e hahú ho Ave Maria ida nia kbiit, ne’ebé Don Bosco rasik sei fó-sai ba ninia salezianu sira, liutiha  tinan haatnulu-resin-lima: «Bensan hotu tuun mai ita husi lalehan mak Ave Maria dahuluk ne’e ninia fuan, hateten ho laran-manas no intensaun loos». Ba Don Bosco Imakulada mak nafatin Na’i-Feto orijen oratóriu nian, ida-ne’ebé favorese obra ninia baburas, ideal aas pureza nian ne’ebé edukadór no foin-sa’e sira tenke foti inspirasaun.

Liu tiha tinan ruma, bele haree katak ideál ne’ebé Don Bosco haree iha Imakulada la sai fraku maibé sai realidade. Iha tinan 1855 nia inísiu iha oratóriu mosu kompañia Imakulada nian, iha ne’ebé nia espíritu bele hetan iha artigu ida estatutu nian: «Konfiansa loos, filiál, lahó limite ba Maria, laran-maus singulár ba nia, devosaun konstante ida sei halo ita kbiit-nain hasoru obstákulu sira, metin iha rezolusaun sira, toos ho an rasik; laran-di’ak ba maluk sira no ezatu iha buat hotu» (kf. TERESIO BOSCO, Don Bosco, Torino 1979, p. 262). Fuan furak liu ne’ebé sai tasak iha ambiente ne’e mak Domenico Savio, ne’ebé ba lalehan depoizde fulan sia de’it husi kompañia nia inaugurasaun, no Kreda rekoñese nia nu’udar santu iha loron 12 Juñu 1954, durante tinan marianu dahuluk.

Na’i-Feto tama kle’an liután iha Don Bosco nia moris, iha tinan hanesan 1856, bainhira mama Margherita ba tiha lalehan. Inan ne’e nia fatin iha Don Bosco nia moris la’ós ki’ik-oan ida. Nune’e fatin mamuk ne’ebé Don Bosco sente liutiha nia inan nia mate labele sukat. Nia lakonsege konsola an rasik nune’e mós konsola ninia foin-sa’e sira iha oratóriu, ne’ebé Mamá Margherita tau matan. Nune’e nia hateke ba Virjen Maria no halo orasaun ida-ne’e: «Oras-ne’e, ha’u no ha’u-nia oan sira la iha ona inan ida iha rai ne’e. Nesesáriu tebes atu ita foti fatin mamuk ne’e. Inan ida indispensavel liu ba família boot ida. Sé mak bele halo se karik la’ós ita? Ha’u-nia foin-sa’e sira hotu ha’u saran ba ita. Tau-matan ba sira-nia moris no sira-nia klamar, oras-ne’e no nafatin».

Ne’e mak pontu final edukasaun ida domin no konfiansa nian iha Maria, ne’ebé Don Bosco simu husi nia inan, husi kedas sei labarik.

2. Maria «Auxilium Christianorum»

Maibé entre 1858 no 1863 iha buat ruma foun iha Don Bosco nia moris. Devosaun ba Virjen Imakulada nakfilak iha devosaun ba Imakulada Ausiliadora. Kombinasaun títulu rua ne’e nian la’ós buat foun. Pio IX halo tiha ida-ne’e iha bulla “Ineffabilis Deus” kona-ba proklamasaun dogma Imakulada nian. Iha bulla ne’e nia kualifika Maria nu’udar «Refújiu seguru liu no fiél liu Tulun ba sira hotu iha perigu laran, Mediadora no konsiliadora mundu tomak nian ho nia Oan.. » ( PIO IX, Ineffabilis Deus, 64 [Insegnamenti Pontifici, Maria SS.ma, p. 75]).

Imakulada sai Ausiliadora Don Bosco  nian no ninia obra nian, hafoin halo mehi ida iha Maiu 1862 no haktuir ba ninia labarik sira. Nia haree inimigu sira hahú luta ida hasoru Kreda no Amu-Papa, ho forma funu boot ho ró sira. Kreda nia ró halai hakmatek iha laloran boot no kañaun sira inimigu tiru bá nia leet, no konsege hetan salvasaun iha koluna rua, ne’ebé tubun mesmesak husi tasi-laran. Koluna dahuluk iha nia leten iha óstia boot ida, ida daruak iha estátua Imakulada nian, ho hakerek Auxilium christianorum. Mehi «koluna rua» nian mak fó naroman ba Don Bosco kona-ba misaun ne’ebé Imakulada hala’o ba Kreda, hanesan tulun ba povu sarani, iha tempu sira ne’ebé akontese luta hasoru relijiaun katólika no Amu-Papa.  Tuir ida-ne’e, Don Bosco insiste kona-ba devosaun ba “Maria Ausiliatrice”, ne’ebé atu fó onra ba nia, hahú no remata, iha 1865-1870, konstrusaun santuáriu Valdocco nian. Ida-ne’e mak nia títulu. Iha tinan ruanulu nia moris ikus nian nia hadomi Maria nia títulu ida-ne’e ho modu espesiál, no hakarak atu nia oan sira invoka títulu ne’e nu’udar sinál vinkulasaun ba Kreda romana no ba Amu-Papa no nu’udar meiu salvasaun nian iha tempu ida ne’ebé ema hakarak na’ok fiar husi ema nia fuan. Don Bosco hateten ba padre Giovanni Cagliero: «tempu sira sai difisil liu tan ne’e mak ita presiza tebes atu Maria tulun ita rai no defende fiar sarani» (Memorie biografiche di don Giovanni Bosco, VII, p. 334).

Don Bosco nia apostoladu no devosaun ba Maria «Auxilium christianorum» halo atu ema hahú ko’alia kona-ba Ausiliadora, nu’udar Don Bosco ninia Na’i-Feto. Istorikamente, invokasaun ne’e eziste ona husi kedas 1571. Manán tiha ameasa perigu nian hasoru kristianizmu iha Lepanto, Pio V hakarak atu nia memória hela ba nafatin ho invokasaun Auxilium christianorum mós, hodi hatama iha ladaiña Loreto nian. Pio VII harii festa iha tinan 1815, hodi hanoin ninia libertasaun husi kativeiru/prizaun iha Fontainebleau, no ninia fila-hikas ba Roma iha loron 24 Maiu 1814. Don Bosco aproveita sentimentu ne’ebé habelar iha povu sarani nia leet, maibé buras liuliu iha ninia tempu:presiza tebes invoka Maria nia tulun kbiit-nain hasoru inimigu sira Kreda nian, ne’ebé atinje ulun no membru sira. Ba ne’e Don Bosco habelar iha fatin hotu devosaun ida-ne’e, no entrega nu’udar limanrohan ba sira hotu ne’ebé, ho maneira oioin hola parte ba ninia família.  Iha kedas 1867, nia hakarak atu jakulatória “Maria, Auxilium christianorum” halo parte iha orasaun ne’ebé tenke dehan molok no hotu tiha estudu no eskola. Tinan rua molok, iha 1865, nia hahú konstrusaun kreda ne’ebé tenke sai Maria Ausiliadora nia kadunan. Istória konstrusaun nian mak istória ida fiar nian, basá fatuk ida-idak haktuir laran-sadia ida, milagre ida. Don Bosco rasik ho simplisidade dehan: «La’ós ha’u mak autór ba obra boboot sira-ne’e. Maromak ne’ebé di’ak no Na’i-Feto hakarak uza amlulik kiak ida atu hala’o buat sira-ne’e hotu… Fatuk ida-idak, ornamentu ida-idak mak sinál husi nia grasa» (Memorie biografiche di don Giovanni Bosco, VII, p. 334).

Ohin loron espasu arkitetóniku bazílika “Maria Ausiliatrice” nian ita hetan kuadru ilas Ausiliadora nian mak domina. Don Bosco mak fó inspirasaun ba pintór Tommaso Lorenzone. Ne’e mak ninia konteúdu: Maria okupa sentru kompozisaun nian. Hamriik iha tronu ida husi kalohan nabilan, nia soi koroa liurai-feto nian no roman Espíritu nian hale’u nia. Iha liman ida nia ko’us Jezús, motivu ba ninia kbiit, enkuantu ho liman seluk nia lolo setru (ai-tonka ukun nian) ba sarani sira, símbolu kbiit nian. Anju sira semu iha parte superiór kuadru nian,  enkuantu apóstolu no evanjelista sira, namkari iha kuadru nia oin, hakete ba sira-nia Liurai-Feto, aprezenta ba nia símbolu ne’ebé  karateriza ida-idak no fó hanoin, ba ida-ne’ebé hamriik iha imajen ne’e nia oin, katak Maria mak sira nia Tulun-Na’in iha sira-nia formasaun no apostoladu. Lorenzone nia kuadru kompleta iha parte inferiór ho reprodusaun bazílika Torino nian. Hatuur iha Maria nia ain okos nia sai hanesan tronu ba ninia maternidade nakonu ho kbiit no laran-sadia no komunika Don Bosco nia fuan, no repete ninia konsellu laran-metin nian: «Maria hakarak tulun no tau matan ba buat hotu ne’ebé nia Oan entrega ba nia». Kuadru ne’ebé hetan inspirasaun husi Don Bosco mak sínteze istória Ausiliadora nian, husi tempu Kreda foin hahú to’o tinan 100 eh liu. Ohin loron imajen ne’e sai modelu ikonográfiku definitivu Maria Ausiliadora nian.

3. «Kontínuu no admiravel tatulun Maria nian»

Virjen Maria nia influénsia iha Don Bosco nia moris bele haree ho modu partikulár iha kongregasaun sira ne’ebé nia funda: salezianu sira (SDB) no Figlie di Maria Ausiliatrice (FMA) sira . Bainhira Don Bosco ko’alia kona-ba ne’e, nia dehan: «Santíssima Virjen mak fundadora no nia mak sai sustentu ba ita-nia obra sira» (M.B., XVIII, pp. 438-439). Kona-ba FMA sira, se tebes duni Don Bosco hakarak sira sai monumentu ba nafatin agradesimentu nian ba Na’i-Feto, nia la sala: «Obrigadu» konkretu dahuluk mak irmán Maria Domenica Mazzarello, ko-fundadora no santa iha lalehan ho rekoñesimentu Kreda nian. Atu habadak, buat ne’ebé Don Bosco hakarak mak iha ninia uma sira bele dada-iis devosaun ba Na’i-Feto, nu’udar komponente esensiál formasaun nian, ba sira ne’ebé hili tiha ona atu moris iha nia laran. Maria tenke sai matadalan ba hotu. Sei tinan sia nia mehi promesa ida: «Ha’u sei fó ba ó Mestra ida. Hodi ninia hanorin ó bele sai matenek» (T. Bosco, o. c., p. 12). Iha Mestra: presiza mak eskolante badinas no iha hakaran nakloke iha ninia eskola. Presiza tutan promesa ne’ebé domina Don Bosco nia moris, husi tinan sia mai oin ho lia-menon-testamentu ne’ebé nia husik ba nia oan sira husi kedas Setembru 1884: «Virjen Santa sei kontinua proteje ita… se ita kontinua iha konfiansa iha nia no promove kultu ba nia…» (M.B., XVII p. 261). Nune’e Don Bosco armoniza an ho programa marianu, ne’ebé karateriza ninia sékulu. Nia moris ida-ne’e ho laran-manas santu ida nian, naksira nia ho entuziazmu apóstolu ida nian.