AMU-PAPA FRANSISKU

NIA SURAT APOSTÓLIKA

ADMIRABILE SIGNUM

KONA-BA PREZÉPIU KATAK NO FOLIN SÁ

 

1.SINÁL FURAK LIU Prezépiu nian, ne’ebé povu sarani hadomi liu, halo nafatin ema hakfodak no haksolok tebes. Hatudu oinsá Jezús moris mai, ne’e buat hanesan haklaken, oin simples no ho ksolok, mistériu Maromak nia Oan halo An ema. Tebes duni, Prezépiu hanesan Evanjellu moris ida ne’ebé fakar hosi Sagrada Eskritura nia surat sira. Ita hateke hela ba saida mak hatudu Natál, ita lisuk simu konvite atu tau an iha dalan hosi Espíritu, dada an tiha hosi Ida ne’ebé halo An ema nia haraik-an atu bele hetan malu ho ema tomak; ita mós simu konvite atu haree-hetan katak Nia hadomi ita tebetebes, Nia hamutuk tiha ho ita atu mós ita bele hamutuk ho Nia.

Liu hosi Surat ida-ne’e, ha’u hakarak tahan ita-nia umakain sira nia toman furak mak hadi’a Prezépiu, iha lorn sira molok Natál, no mós toman harii nia iha fatin sira servisu nian, eskola nian, uma-moras nian, uma-dadur nian, lurón nian… Ne’e hanesan loloos buat kriativu ida, ne’ebé kaer sasán oioin atu bele hamosu, hodi buat ki’ik-oan, badain ida nia liman-fatin dahuluk mesak kmo’ok. Labarik sei ki’ik-oan, nia simu hanorin, bainhira aman no inan, hamutuk ho bei sira, hanorin toman furak ne’e, ne’ebé nakonu ho povu nia fiar ida ne’ebé riku tebes. Ha’u nia hakarak mak hahalok ne’e labele lakon; liután fali, ha’u hein katak, iha fatin sira ne’ebé lakon ona karik, ema bele hetan no hamoris fali hahalok ne’e.

2.Prezépiu nia hun mai, uluknanain, hosi fatin ruma Evanjellu nian ne’ebé haktuir buat balu kona-bá Jezús nia moris mai iha Beléin. Evanjellu-na’in Lukas hateten de’it katak, loron sira atu Maria tuur-ahi to’o ona, «Nia tuur ahi nia oan-mane boot, hodi haneras no hatoba nia iha balada han fatin, basá la iha fatin-oan ida ba sira iha uma nia laran» (2,7). Ema tau Jezús iha balada han fatin ida, ne’ebé, lia-latín, dehan praesepium, hosi ne’ebé mai ita-nia liafuan prezépium.

Mai ona iha raiklaran ne’e, Maromak nia Oan hetan fatin iha ne’ebé balada sira bá han. Du’ut maran sai xumasu dahuluk ba Ida ne’ebé sei hatudu An nu’udar «paun moris nian, ne’ebé tun mai hosi lalehan» (Jo 6,51). Ne’e simbolojía ida ne’ebé uluk Santu Agostiñu, hanesan Kreda nia Aman sira seluk, haree ona uluk bainhira nia hakerek: «Toba tiha iha balada han fatin ida, Nia sai ita-nia ai-han» (Sermaun 189, 4). Tebes duni, iha Prezépiu tama mistériu oioin Jezús nia moris nian, hodi halo sira besik ba ita-nia moris loron-loron.

Oras-ne’e ita liu ona ba Prezépiu nia hun bá, hanesan ita hatene nia. Kakutak lori ita to’o iha Gréccio, iha foho-leet Rieti nian; iha fatin ne’e mak Fransisku horik, kala bainhira nia fila hosi Roma iha ne’ebé nia simu tiha, hosi Amu-Papa Onóriu Datoluk, aprovasaun ba ninia Regra iha loron 29 fulan novembru tinan 1223. Fatuk-kuak sira ne’ebá, hafoin nia bá ona Jezús nia Rai, halo nia hanoin buat ne’ebé hale’u Beléin. Mós bele mosu katak iha Roma «Poverello» hosi Asís nia laran kait an hela ba mozaiku, iha Basílika Santa Maria Maior, ne’ebé hatudu Jezús nia moris-mai no hetan nia iha fatin ida ne’ebé, tuir lia-haktuir tuan ida, mak rai hela balada han fatin nia ai-belak.

 Iha lia-haktuir sira-uluk kona-bá Saun Fransisku bele hetan, mós buat ki’ik-oan,  mak mosu iha Gréccio. Lorin sanulu-resin-lima molok Natál, Fransisku bolu Joaun, mane ida hosi rai ne’ebá, atu husu ba nia atu tulun nia hala’o buat ida ne’ebé nia hakarak tebes atu halo: «Ha’u hakarak hatudu Kosok-Oan hanesan nia moris tiha mai iha Beléin, atu bele haree ho matan isin nian susar ne’ebé Nia hetan tiha tanba la iha buat ne’ebé kuran kosok-oan nurak ne’ebé foin moris mai, hodi hatoba tiha Nia iha du’ut maran balada han fatin ida nian, iha karau no kuda nia leet» (1 Cel 85). Foin rona tiha nia, belun loloos ne’e bá tiha hadi’a, iha fatin ne’ebé Fransisku hatudu, buat hotu tuir Santu nia hakarak. Iha loron 25 fulan dezembru, to’o tiha iha Gréccio frei barak loos, mai hosi fatin oioin, no mós mane ho feto sira hosi uma sira fatin ne’ebá nian, hodi lori ai-funan ho ahi-knulu atu leno kalan santu ne’ebá. Fransisku, to’o ona ba, hetan tiha balada han fatin ho du’ut maran, karau no kuda. Hodi haree Natál ne’ebé hatudu tiha nune’e, ema sira ne’ebé libur tiha hela iha ne’ebá hatudu ksolok ida temi la bele, hanesan uluk ladauk koko tiha. Tuirmai na’i-lulik selebra tiha Eukaristia oin solene iha balada han fatin nia leten, hodi hatudu mós nune’e oinsá kait malu Maromak nia Oan halo An ema ho Eukaristia. Iha Gréccio, iha otas ne’ebá, ilas la iha; harii no moris-koko tiha Prezépiu hodi ema sira ne’ebé hela ba (ibid. 85).

Nune’e mosu ita-nia toman kona-ba Prezépiu: hotu-hotu hale’u fatuk-kuak no nakonu ho ksolok, hodi la iha dook ida iha buat ne’ebé mosu tiha duni no ema sira ne’ebé hola parte iha mistériu nia leet.

Hakerek-na’in ida-uluk kona-ba São Fransisku nia moris, naran Tomás Selanu nian, hateten katak iha kalan ne’ebá, la’ós de’it hatudu oinsá Jezús nia moris mai, maibé mós mosu visaun mesak furak ida: ema ida iha ne’ebá haree tiha katak iha balada han fatin Ksosok-Oan Jezús rasik mak toba hela. Hosi Prezépiu ne’ebá nian iha Natál tinan 1223, «ema hotu-hotu fila tiha ba sira-nia uma nakonu ho ksolok temi la bele» (ibid. 86).

3.Hodi sinál haraik-an ne’ebá, Saun Fransisku hala’o tiha hahalok boot ida atu haklaken Evanjellu. Ninia hanorin tama tiha kle’an iha sarani sira nia fuan laran, hodi horik to’o ohin loron nu’udar oin loloos ida atu oinsá bele fó hatene fali, ho haraik-an, kmo’ok ita-nia fiar nian. Mós fatin rasik iha ne’ebé halo tiha Prezépiu dahuluk ida-ne’e hamosu hanoin no moris-koko hirak-ne’e. Gréccio sai hanesan helik-fatin ida ba klamar ne’ebé hasubar an iha fatuk-inan, hodi husik nonook ukun nia.

Tansá Prezépiu hamosu ksolok liu no halo ita koko iha laran buat hanesan ne’e? Uluknanain, tanba hatudu Maromak nia laran-maus. Nia, ne’ebé mak halo raiklaran, haraik An tun mai to’o iha ita-nia ki’ik. Kmanek moris nian, ne’ebé mistériu nafatin mai ita, dada ita liután fali bainhira ita haree katak, Ida ne’ebé moris tiha mai hosi Maria mak hun no tahan ita-nia moris tomak. Hodi Jezús, Aman fó tiha mai ita maun ida, ne’ebé mai hetan ita bainhira ita la hatene halo oinsá no lakon ona dalan, no belun metin ida, ne’ebé fó perdua mai ita no halo ita hamriik bainhira sala ona.

Harii Prezépiu iha ita-nia uma sira tulun ita atu moris fali buat ne’ebé mosu tiha iha rai-Beléin. Loos duni Evanjellu sira tuir nafatin nu’udar bee-matan, ne’ebé tulun ita atu bele hatene no hanoin buat ne’ebé mosu iha ne’ebá; maibé, hatudu ne’e mosu tiha oinsá iha Prezépiu tulun ema hanoin buat oioin mak mosu tiha, haburas domin iha laran, bolu ita atu koko katak ita mós tama iha lala’ok maksoin nian, hanesan ita mós otas ne’ebá nian no tama hotu iha buat mak mosu tiha no sai buat moris no ba ohin loron iha otas no kultura oioin.

Liuliu, hosi ninia hun fransiskanu, Prezépiu hanesan konvite atu ema «moris-koko», «kona» kiak ne’ebé Maromak nia Oan hili tiha, ba Nia An rasik, bainhira halo An ema, hodi sai nune’e haka’as ida atu ita la’o tuir Nia hosi dalan haraik-an nian, kiak nian, hamolik-an nian, ne’ebé hahú iha balada han fatin Beléin nian no lori to’o iha Krús, no mós haka’as ida atu hetan Nia no hana’i Nia, ho laran-luak, iha maun no biin-alin sira ne’ebé kuran liu (haree Mt 25,31-46).

4. Oras-ne’e ha’u hakarak ita haree fali sinál oioin Prezépiu nian atu ita bele hatene sira katak sá. Uluknanain, ita harii lalehan nakonu ho fitun sira iha nakukun no nonook kalan nian. Ita harii nia la’ós de’it atu halo hanesan hatudu iha lia-haktuir Evanjellu nian, maibé mós tanba buat ne’e nia katak sá. Ita hanoin bá dala hirak sura la bele mak kalan hamahan ita-nia moris. Di’ak, mós iha oras hanesan ne’e, Maromak la husik ita mesak, maibé Nia, fali, hamutuk ho ita atu hatán ba lia boot sira kona-ba ita-nia moris oinsá: Ha’u sé loos? Ha’u mai hosi ne’ebé? Tansá ha’u moris tiha mai iha otas ne’e? Tansá ha’u hadomi? Tansá ha’u terus? Tansá ha’u sei mate? Atu hatán ba lia-husu hirak-ne’e mak Maromak halo An ema. Hodi hakbesik ita, Nia lori mai roman iha ne’ebé nakukun, no leno hirak ne’ebé liu hosi nakukun terus nian (hare Lk 1,79).

Ita mós tenke temi buat ne’ebé harii hodi hale’u Prezépiu; dala barak mosu ilas ho uma no kadunan tuan sira sobu tiha ne’ebé, dala ruma, tau iha fatuk-kuak Beléin nian nia fatin, no uma sira-ne’e mak sai horik-fatin ba Sagrada Família. Uma-krebek sira-ne’e bele hetan hanoin hosi Legenda Àurea, ne’ebé frei dominikanu Jacopo de Varazze (sék. 13) mak hakerek, iha ne’ebé temi ema jentiu nia fiar katak kadunan Dame nian, iha Roma, sei nakrebe bainhira Feto-raan ida sei tuur-ahi. Uma-krebek sira ne’ebá hatudu, oin ida ne’ebé bele haree, liuliu ema iha raiklaran monu hela, buat hotu ne’ebé nakrebe, ne’ebé dodok no mohu. Senáriu ne’e fó sai katak Jezús mak lia-foun iha rai tuan ne’e nia leet, no Nia mai tiha atu fó kmanek no harii fali, atu lori fali ita-nia moris no rai ne’e nia moris ba roman nabilan iha hun.

5. Ksolok boot iha laran mak ita sei koko, bainhira ita tau iha Prezépiu ilas atu hatudu foho sira, mota-oan sira, bibi-malae sira no bibi-atan sira! Basá hodi halo nune’e ita hanoin, nu’udar profeta sira haklaken tiha uluk, katak buat hotu iha rai hola parte iha festa atu selebra Mesías nia hi’it An mai. Anju sira no fitun-kometa sai sinál ne’ebé hatudu katak mós ita tenke hahú la’o atu bá to’o iha fatuk-kuak hakru’uk ba Na’i.

«Ita la’o to’ok ba Beléin, hodi haree buat ne’ebé mosu, ne’ebé Na’i fó sai mai ita» (Lk 2,15): nune’e mak bibi-atan sira ko’alia, rona tiha anju sira nia lia-haklaken. Ne’e lia-hanorin ida kmo’ok tebes, ne’ebé hato’o mai ita ho liafuan simples. La hanesan ema barak ne’ebé halai bá-mai hodi halo buat barak seluseluk, bibi-atan sira sai sasin-na’in sira-uluk ba di’ak ne’ebé mak ita tenke buka, katak, ba maksoin ne’ebé fó mai ita saugati. Ema haraik-an no kiak liu mak hatene simu buat ne’ebé mosu tiha: Maromak halo An ema. Ba Maromak, ne’ebé mai hasoru malu ho ita iha Kosok-Oan Jezús, bibi-atan sira hatán, hodi hahú la’o to’o iha Nia, ba hetan-malu ida domin nian no hakfodak ida fó-agradese nian. Loloos Maromak nia hetan-malu ho ninia oan sira ne’e, liu hosi Jezús, mak hamoris ita-nia fiar no sai ninia kmo’ok hanesan la iha, ne’ebé ita bele haree oin ida la hanesan iha Prezépiu.

6. Iha ita-nia Prezépiu sira, ita toman tau ilas simbóliku barak. Uluknanain, ilas ne’ebé hatudu ema kasian ne’ebé la hatene rikusoin seluk, hatene de’it rikusoin mak ninia fuan laran. Mós ilas sira ne’e besik hela ba Jezús Kosok-Oan ho ninia direitu tomak, no la iha ema ida ne’ebé bele duni ka hadook sira hosi tatehik ida halo hanesan ne’e, ne’ebé mós kiak sira, hale’u nia, la hafo’er nia. Oin seluk, fali, liuliu ema kiak sira mak Maromak bolu atu simu mistériu ne’e no, dala barak, sira mak hatene haree di’ak liu Maromak iha ita ema nia leet.

Iha Prezépiu, ema kiak no haraik-an sira fó hanoin mai ita katak Maromak halo An ema ba sira ne’ebé kuran liu ninia domin no husu Nia hakbesik ba sira. Jezús, «laran kmaus no haraik an» (Mt 11,29), moris tiha mai ema kiak, moris tiha nu’udar ema simples, atu hanorin ita katak sei identifika an no moris ho de’it buat ne’ebé ita kuran duni atu moris. Hosi Prezépiu mosu, ho moos, lia-tatoli katak ita la bele husik dada an hosi rikusoin no buat barak ne’ebé hatudu mai ita rahun-di’ak ida ne’ebé liu lalais. Iha okos, mosu Erodes nia kadunan, taka an tiha, tilun diuk de’it ba haklaken-ksolok. Hodi moris mai iha Prezépiu, Maromak rasik fó hahú ba revolusaun mesak ida de’it no loloos ne’ebé fó laran-hein no moris di’ak ba sira ne’ebé kuran, ba sira ne’ebé ema soe tiha: revolusaun domin nian, revolusaun laran-maus nian. Hosi Prezépiu, ho kbiit midar, Jezús haka’as ema atu fahe ho sira ne’ebé ikus, nu’udar dalan atu ema iha rai ne’e bele ema liután no moris nu’udar maun-alin, atu iha rai ne’e la iha ema soe tiha no iha ninin.

Dala barak, labarik sira (no mós ema tinan boot!) hakarak hatutan, iha Prezépiu, ilas sira seluk ne’ebé bele la kait ho lia-haktuir Evanjellu nian. Maibé ilas ne’e, fali, buka atu hatudu katak, iha rai foun ne’ebé Jezús hahú tiha, hetan fatin ba buat hotu ne’ebé kona ema no kriatura tomak. Hosi bibi-atan to’o badain-besi, hosi ema kumu paun to’o múzika-na’in sira, hosi feto sira ne’ebé bá kuru bee to’o labarik sira ne’ebé halimar…buat hotu ne’e hatudu moris santu loron-loron, ksolok atu hala’o kapás tebes buat baibain loron-loron nian, bainhira Jezús fahe ho ita ninia moris Maromak nian.

7. Neineik-neineik, Prezépiu lori ita to’o iha fatuk-kuak, iha ne’ebé ita hetan ilas Maria ho Jozé nian. Maria inan ida ne’ebé hateke ba Kosok-Oan no hatudu Nia ba hirak ne’ebé bá haree Nia. Ninia ilas halo ita hanoin iha mistériu boot ne’ebé hamahan tiha feto-raan ne’e, bainhira Maromak tuku tiha odamatan ninia futar fuan sala-laek nian. Ba anju nia haklaken ne’ebé husu atu Nia sai Maromak nia inan, Maria hatán hodi halo tuir tomak. Ninia liafuan – «ne’e sá, Na’i nia atan-oan mak ne’e, halo tuir ita liafuan bá» (Lk 1,38) – sai, mai ita hotu, hanesan sasin atu oinsá bele soe an, iha fiar, ba Maromak nia hakarak. Ho hatán «loos» ne’ebá, Maria sai Maromak nia Oan nia inan, hodi la lakon – oin seluk, fali, tanba Nia, hodi hasa’e – ninia virjindade. Iha Nia ita haree Maromak nia Inan ne’ebé la rai ninia Oan de’it ba Nia an rasik, maibé, fali, husu ba hotu-hotu atu hakru’uk ba Ninia liafuan no moris tuir liafuan ne’e (haree Jo 2,5).

Iha Maria nia sorin, ho hahalok hanesan ema ne’ebé tau matan ba Kosok-Oan no ba ninia inan, ita hetan Saun Jozé. Baibain, hatudu nia ho ai-tonka ida iha liman no, dala ruma, mós hodi kaer ahi-knulu ida. Saun Jozé hala’o knaar ida di’ak tebes iha Jezús ho Maria nia moris. Nia mahein ne’ebé ladauk kole atu tau matan ba ninia umakain. Bainhira Maromak fó hatene nia katak Erodes hakarak halo aat ba Kosok-Oan, nia hahú kedas la’o to’o iha rai-Ejitu (haree Mt 2,13-15). Hafoin, bainhira Kosok-Oan la hetan ona susar, sei lori fali umakain ba Nazaré, iha ne’ebé nia mak sei sai hanorin-na’in dahuluk ba Jezús, bainhira Nia sei labarik no foin-sa’e. Jozé lori iha fuan laran mistériu boot ne’ebé hamahan Maria, ninia kaben, no Jezús; nu’udar ema loos, nia saran an tiha nafatin ba Maromak nia hakarak no moris tuir hakarak ne’e.

8. Prezépiu nia fuan hahú baku maka’as, bainhira ita tau iha ne’ebá, iha loron Natál nian, ilas Jezús Kosok-Oan nian. Nune’e mak Maromak fó tada An mai ita, iha kosok-oan ida, atu ita bele simu Nia iha ita-nia liman. Iha kbiit-laek no nurak ne’ebá, Nia hatudu ninia kbiit ne’ebé hakiak no nakfilak buat hotu. Ita bele hanoin ne’e la bele, maibé nune’e duni: iha Jezús, Maromak labarik tiha no, nu’udar labarik, Nia hakarak tiha hatudu ninia domin boot oinsá, ne’ebé Nia hatudu oin-midar hamnasa no hodi lolo ninia liman ba ema naranaran.

Labarik ida nia moris-mai hamosu ksolok no laran-hakfodak, basá tau ita iha mistériu boot moris nian nia oin. Bainhira ita haree kaben-na’in sira-nia matan nabilan iha ninia oan ne’ebé foin moris mai nia oin, ita hatene sá mak Maria ho Jozé koko tiha, sira ne’ebé, hodi hateke ba Jezús Kosok-Oan, haree katak Maromak hamutuk ho sira iha sira-nia moris.

«Tebes duni, moris hatudu an tiha» (1Jo 1,2): nune’e mak apóstolu Joaun habadak mistériu Maromak halo An ema. Prezépiu halo ita haree, halo ita kona buat ne’ebé mosu ne’e hanesan la iha no mesak di’ak ne’ebé nakfila tiha lala’ok istória nian no hosi nia mós sura tinan sira,  molok no hafoin Jezús Kristu nia moris-mai.

Oinsá Maromak hahalok atu hanesan halo ema sai bilán, basá bele hanoin la bele katak Nia husik ninia glória atu halo An ema hanesan ita. Hakfodak tebes haree Maromak hakarak simu ita-nia hahalok: Nia dukur, susu inan nia been, tanis no halimar, hanesan labarik hotu-hotu. Horiuluk nafatin, Maromak halo ema sai bilán, ita la bele hatene ninia hahalok oinsá, Nia mosu fila-fila oin seluk la hanesan ita hanoin. Nune’e Prezépiu, la’ós de’it hatudu mai ita oinsá Maromak tama tiha iha rai, nia lisuk haka’as ita atu hanoin ita-nia moris ne’ebé tama ona iha Maromak nia moris; Prezépiu fó hanoin mai ita atu ita sai ninia eskolante, ita hakarak karik to’o ba balun ikus moris nian.

9. Bainhira loron-boot Epifanía nian besik ona, ita tau iha Prezépiu ilas tolu Liurai-Matenek nian. Hodi hateke ba fitun, ema boot matenek no riku hosi Lorosa’e sira-ne’e hahú la’o to’o iha rai-Beléin atu hatene Jezús no hasa’e ba Nia osan-mean, ai-been morin no naan-horun. Buat-karan hirak-ne’e nia katak sá hatudu mós buat simbóliku ida: osan-mean katak Jezús nu’udar liurai; ai-been morin katak Jezús nu’udar Maromak; naan-horun katak Jezús nu’udar ema ne’ebé sei koko mate no ema sei hakoi.

Hodi hateke ba ilas ne’e Prezépiu nian, ita simu konvite atu hanoin kona-ba knaar nu’udar sarani atu lori Evanjellu. Ita ida-idak sai manu-ain ida ne’ebé lori Lia-Foun ba ema sira ne’ebé hasoru iha dalan, hodi sasin ksolok tan bele hatene ona Jezús no ninia domin; no halo ida-ne’e hodi hahalok laran-luak nian iha moris loron-loron.

Liurai-matenek sira hanorin katak ema bele sai hosi dook tebes atu to’o iha Kristu: sira ema riku, malae matenek, ne’ebé hamrook rohan-laek, sai ba dalan ida naruk no ho susar ne’ebé lori sira to’o Beléin (haree Mt 2,1-12). Haree ona Kosok-Oan Liurai, sira nakonu ho ksolok. Sira la husik kiak iha fatin  ne’ebá halo sira sai bilán; sira lalais atu hakru’uk no hana’i Nia. Iha Ninia oin sira hatene ona katak Maromak, ne’ebé hatudu ho matenek liurai nian fitun sira sei la’o oinsá, nune’e mós lori istória nia lala’ok, hodi hatún ema kbiit-na’in sira no foti ema haraik-an sira. No tebes duni, bainhira sei fila fali ba sira-nia rain, sira ko’alia tiha kona-ba hetan-malu furak ne’e ho Mesías, hodi hahú dalan Evanjellu nian iha jentiu sira nia leet.

10. Iha Prezépiu nia oin, ita-nia hanoin halai ho ksolok ba otas ne’ebé ita sei labarik no hein tebes oras atu hahú harii nia. Hanoin-hetan hirak-ne’e lori ita atu neon tiha oin foun ida nafatin kona-ba kmanek ne’ebé ita simu, hodi fó hatene fiar mai ita; mós lisuk, halo ita koko knaar no ksolok atu fó hatene moris-koko hanesan ba oan no bei-oan sira. Oinsá ita harii Prezépiu, ne’e la’ós buat ne’ebé ita tenke hanoin liu; ita bele harii nia hanesan tinan-tinan ka mós bele halo la hanesan tinan ida ba tinan seluk. Buat ne’ebé liuliu ita tenke hanoin, mak Prezépiu bele ko’alia ba ita-nia moris. Iha fatin hotu-hotu no harii nia oin naran ida, Prezépiu haktuir maromak nia domin, Maromak ne’ebé halo An labarik atu dehan mai ita katak Nia besik tebes ba ema ida-idak, la fihir ema iha ne’ebé, nia sé, nia oinsá.

Maun biin-alin doben sira, Prezépiu halo parte iha lala’ok atu fó hatene fiar, lisuk kmaan no husu tebes ita haka’as an. Hahú hosi otas labarik no, hafoin, iha otas ida-idak moris nian, Prezépiu hatoman ita atu hateke ba Jezús, koko Maromak nia domin mai ita, koko no fiar katak Maromak hela ho ita no ita ho Nia, hotu-hotu mesak oan no maun-alin tanba Kosok-Oan Maromak nia Oan ne’ebá no tanba Virjen Maria. No mós hatoman ita atu koko katak rahun-di’ak ita hetan iha buat ne’e. Iha Saun Fransisku nia eskola, ita loke bá ita-nia fuan laran ba kmanek ki’ik ne’e, ita husik bá katak hosi laran-ksolok mosu lia-harohan haraik-an ida: ita-nia «obrigadu barak» ba Maromak, ne’ebé hakarak fahe buat hotu ho ita atu keta husik ita mesak loron ida.

 

Fó sai tiha iha Gréccio, iha Santuáriu Prezépiu nian, iha loron 1 fulan dezembru tinan 2019, dahituk ha’u-nia knaar nu’udar amu-Papa.

 

Fransiskus

 

(Tradução para tétum: Fr. Fernando, OFMCap)