Dili – Loron 4 Outubru Kreda dedika ba S. Francisco de Assis, santu ne’ebé hakribi rikusoin hotu atu kaben ho “Señora Pobreza”, bolu kriatura hotu nia maun no biin-alin.

Iha selebrasaun Eukaristia Padre Andrew Wong komenta leitura sira husi livru profesia Baruc nian no husi Evanjellu hodi subliña atitude penitensiál, basá loloos ohin loron dedika ba Peniténsia no Rekonsiliasaun. Iha Evanjellu Jezús nia liafuan maka’as hasoru rai Corazim no Betsaida ne’ebé la simu ninia dixípulu sira. Basá la simu sira hanesan la simu Jezús, no la simu Jezú shanesan la simu Aman ne’ebé haruka Jezús mai mundu atu salva ema. Jezús hakarak identifika nia an ho ita, no ita reprezenta Jezús. Nune’e, ita buka atu assume Jezús nia atitude sira no hola parte iha nia moris, inklui persegisaun sira. “Ida-ne’e mak ita-nia dignidade”. Maibé labele lori ita ba foti-an, tanba hanesan Jezús, ita tenke hatudu atitude “servidór/a nian”.

 

DIXERNIMENTU ESPÍRITU SIRA-NIAN

Iha ninia konferénsia ohin nian, Pe Andrew lori tema dixernimentu espíritu sira-nian bazeia ba testu kona-ba trigu no duut aat, foti husi Mt 13,24-30.

Esplika kontestu testu bíbliku ne’e nian tuir Kreda nia hanorin, Padre Wong dehan katak, “Maromak mak kuda fini trigu nian iha to’os. Mundu ne’ebé ita moris bá mak to’os atu trigu di’ak moris, reprezenta Maromak nia Reinu. Fini di’ak sira ita hetan iha Kreda universál, sinál salvasaun nian. Santa Kreda nia perfeisaun sei to’o iha mundu nia rohan, maski hahú ona. Duut aat simboliza demóniu nia prezensa iha mundu (mysterium iniquitatis), mosu hanesan trigu, maibé sira-nia identidade sei deskobre loron ida. Diabu labele subar ninia identidade perfeitamente”.

Tempu kolleita mak tempu mundu nia rohan, bainhira akontese julgamentu finál no Maromak mak iha liafuan ikus kona-ba trigu no du’ut aat, di’ak no aat. Maski nune’e ita hatene katak Maromak fó tempu ba ema hotu atu konverte no simu salvasaun, hanesan nia halo loron ba ema di’ak no ema aat.

Testu hanorin saida mai ita iha tempu retiru?

Testu ne’e hanorin mai ita kona-ba nesesidade dixernimentu espíritu sira-nian tuir mestre espiritualidade S. Inácio de Loyola no ninia hakerek kona-ba Ezersísiu Espirituál sira. Ida-ne’e mak ninia kontribuisaun boot liu ba Santa Kreda, bainhira ho Maromak nia mizerikórdia no kompaixaun, Inácio troka nia moris mundanu, soldadu ida, nobre ida, hodi saran an ba Maromak no funda Kompañia Jezuita sira-nian. Hodi ninia hakerek ne’e, iha Kreda hahú ona halo sai sistemátiku elementu importante sira gia espirituál nian ka “bimbingan rohani”. Ita presiza sai madre no padre espirituál ba foin-sa’e sira. Diresaun espirituál iha fundamentu ida: “hatene halo dixernimentu”.

Santu Inácio dehan katak “diabu mak  bosok hotu nia aman” no baibain nia falun nia an atu aparese nu’udar di’ak no nu’udar Maromak nia hakaran: “du’ut aat iha trigu nia klaran”. Santu Inácio kompara diabu uluknanai ba jenerál militár, tanba jenerál di’ak nia buka uluknanai ninia inimigu nia frakeza no nia hatene karik liu ita, ita-nia frakeza umana no espirituál. Nia asalta pontu ne’ebé fraku… ne’e mak nia matenek hanesan jenerál: atu la lakon nia tempu, nia arma, ninia soldadu.

Santu Inácio kompara mós ba namoradu falsu, “a false lover”.  Namoradu falsu “subar”, “nia relasaun segredu”, subar ninia relasaun, subar tentasaun ba ema atu bele halo buat hotu ne’ebé nia hakarak. Bainhira ema ida ko’alia ninia tentasaun ba ema seluk ne’ebé kompetente, la iha ona problema, loke ona nia laran. Demóniu lakohi ita ko’alia, basá hodi ko’alia ho superiora mós, ita rezolve. Santu Inácio dehan katak ba ema ne’ebé halo dixernimentu loos demóniu ikun subar to’o iha ne’ebé mós sei sai ba li’ur, labele subar.

Bainhira mak la presiza dixernimentu?

La presiza dixernimentu bainhira ita klaru saida mak di’ak no saida mak aat. Buat hotu ne’ebé kontra Maromak nia ukun-fuan ne’e aat. Hatene Maromak nia ukun-fuan, lalika lakon tempu, lalika rasionaliza.

Bainhira mak presiza dixernimentu?

La’ós bainhira buat rua aat, basá labele hili buat aat. Presiza dixernimentu bainhira iha buat loos ka di’ak rua, ka husi buat rua di’ak, ne’e ida di’ak iha aparénsia. Ezemplu ba vokasaun: “Kontinua iha vokasaun ka sai atu ajuda família”. Buat rua ne’e di’ak hotu. Entaun presiza hili. “Buat di’ak hotu mai husi Maromak, maibé la’ós buat di’ak hotu mak Maromak nia vontade. Iha tempu ida, iha fatin ida, tuir Ninia planu”.

Kualidade ema ne’ebé halo dixernimentu

Liufali estratéjia dixernimentu nian, importante mak kualidade ema ne’ebé dixerne espíritu sira, ne’ebé nafatin universál.

Uluknanai, kualidade relasaun nian ho Maromak, ninia virtude sira sira. Entre sira-ne’e mai uluk relasaun íntimu ho Maromak; tuir mai umildade fuan nian; umildade hatudu katak nia la iha resposta hotu; kualidade seluk mak fiar maka’as iha Maromak.

Daruak, kualidade relasaun ho ema seluk: uluknanai koñese an rasik no aseita an rasik iha ninia di’ak no ninia limitasaun sira, virtude no salan basá se hatene simu an hatene mós simu ema seluk. Se lae nia projeta nia an ba ema seluk. Importante liu simu ita-nia frakeza, tanba diabu sei ataka ita iha ita-nia frakeza, no se ita la aseita ida-ne’e ita sai vítima hela de’it diabu nian. Daruak ema rona-na’in, ron ala’ós ho tilun de’it maibé ho fuan. Ikusmai karidade ba nia maluk, ne’ebé konkretu.

Dixernimentu tuir S. Inácio mak elementu esensiál no fundamentál iha diresaun espirituál, ne’ebé ita hotu tenke halo, tanba ita hotu iha misaun ba foin-sa’e sira ne’ebé presia gia espirituál. Dixernimentu loloos tulun ida-ne’ebé gia no ida-ne’e simu akompañamentu hatene movimentu sira espiritu nian iha ninia moris rasik no iha ema seluk nia moris. Dixernimentu loos tulun atu ema ne’ebé akompaña no ida ne’ebé simu akompañamentu atu halo Maromak nia hakaran, tama iha Maromak nia Reinu oras-ne’e no to’o iha mundu nia rohan.

 

BENSAN NO FEKUNDIDADE

Ir Alma kontinua ninia konferénsia kona-ba testu kriasaun, ne’ebé iha ona loron dalimak. Iha loron dalimak, Maromak ko’alia dala rua: dahuluk atu hahú moris biolójiku no daruak atu fó bensan. Moris mai husi Maromak nia Liafuan, ninia komandu.

Nune’e se ita dehan katak bai ta-nia moris relijioza no vokasaun tenke dehan “lae” ruma atu fiél bai ta-nia identidade, ohin ita tenke dehan “sim”. Ne’e katak, uluknanai ita labele buka buat ne’ebé la iha, basá se la iha, ita la hetan. Ita tenke haree buat ne’ebé iha ona ita-nia laran no simu ida-ne’e. Ezemplu, tinan ne’e ita hakle’an santu sira, maibé iha risku atu hateke ba ita-nia an ho santu ida nia filtru, uza nu’udar lalenok, nu’udar modelu esternu ida. Maibé ita la’ós santu ida-ne’e, liuliu se santu ida foin-sa’e, no ita ferik, katuas ona, bele halo ita sente ladi’ak. Santu sira la’ós atu assume maibé atu fó inspirasaun, no buat ne’ebé ha’u tenke haree mak ha’u-nia an nu’udar ha’u nia an rasik. Ha’u mai husi Maromak nia desizaun, nune’e ha’u mak bensan ida.

Madre Mazzarello iha Surat 23 dehan: “Buka atu aprende oinsá hadomi Na’i no manán an rasik, no tuirmai, buat sira seluk sai fásil atu aprende; haraik an nafatin, kontente no reza barak mai ha’u”.

Nune’e, “importante haree ha’u-nia an, haree ha’u-nia situasaun no husi ne’e sai santu/a”. Husi ha’u-nia realidade, ha’u halo projetu moris nian.

Ema dehan katak koziñeiru ne’ebé di’ak mak ida-ne’ebé loke jeleira, haree saida mak iha laran no ho buat ne’ebé iha nia halo hahán midar. Kriatividade ho buat ne’ebé iha. S. Paulo mós dehan mai ita: “Ha’u hanorin tiha ha’u nia an atu moris ho rua ne’e: hamlaha eh bosu; iha sasán wa’in eh iha sasán uitoan de’it: (Fil 4,10).

Ita-nia Konstituisaun artigu 22 kona-ba pobreza dehan mós atu ita kontente, haksolok ho buat ne’ebé iha, agradese ba prezente sira, oportunidade ne’ebé Maromak fó mai ha’u.

Risku mak ita lakon sentidu maravilla, la hatene ona hakfodak, agradese ba buat ne’ebé Maromak fó mai ita tan ita toman tiha ona ho sasán. Amu-Papa iha Evangelium Gaudium ko’alia kona-ba ameasa boot liu ida: pragmatizmu, iha-ne’ebé husi li’ru di’ak maibé iha laran moris sarani dodok ba beibeik no halakon dinamizmu apostóliku.

Madre Mazzarello husu atu “nunka neon-kraik, tan neon-kraik mak laran-morna ninia inan” (Surat 31). Ita lalika neon kraik, tanba Maromak nia grasa no bensan sira hadulas ita, maibé ita bokon ho “murmurasaun no lamentasaun” (kf Papa Francisco).

Dixernimentu kona-ba la’o iha bensan ka iha malisan

Ho bensan ita simu moris hodi agradese, iha malisan ita hakribi moris. Nune’e mak dalaruma “ita hein buat ne’ebé ita labele hetan, to’o la hatene agradese ona buat ne’ebé ita iha”. Ben Sira (4,12) dehan: Sé mak hadomi sabedouria hadomi moris, sé mak buka dadeersaan sei nakonu ho ksolok”.

Maibé ita presiza dixerne loroloron, iha kruzamentu loroloron nian, ho ema sira-ne’e, iha momentu ida-ne’e Maromak husu ha’u atu halo saida? Atitude importante mak hatene rona no obedese.

Iha livru juniora sira-nian hakerek hanesan ne’e: “Dixernimentu nu’udar atitude baibain favorese dosilidade ba espíritu, favorese simu an rasik, docibilitas, klarifikasaun graduál no purifikasaun motivasaun nian, valór sira-nia interiorizasaun no personalizasaun, kapasidade atu hili ho Liberdade no responsabilidade”.

Atitude seluk mak kriatividade. Kriatividade la’ós halo buat ruma foun, maibé halo buat ruma furak ho buat ne’ebé iha, hodi respeita autór. Kriatividade katak moris iha regra laran, Konstituisaun laran, hodi fó valór ba sira. “Bainhira ita deside sai saleziana, ha’u deside atu tama iha dalan ida ne’ebé marka tiha ona; nune’e ha’u la inventa dalan. Se ha’u hakarak inventa dalan, ha’u hari’i ha’u-nia kongregasaun rasik”. Importante mak la’o iha dalan ne’ebé iha ona, halo sai ha’u-nian, ninia pasu, nia ritmu. Lalika laran rua-rua atu ba buka iha fatin seluk buat ne’ebé iha ita-nia oin.

Ita troka istória, ita troka komunidade ida bainhira ita moris husi laran, la’ós husi li’ur. Ita bele troka buat ruma se ita moris iha laran. Se lae susar, tanba ita fó sala ba ema seluk. Se ha’u iha laran, ha’u simu ha’u-nia frakeza no komesa halo buat ruma.

Ir Alma hanoin fali S. Francisco de Sales nia fraze ida ne’ebé la’o ho buat ne’ebé ita dehan: “Iha kriasaun Maromak haruka ai-horis sira fó nia fuan tuir ninia espésie. Hanesan ne’e mós Nia husu ba sarani sira – ai-horis moris nian iha Kreda – atu sira fó fuan devosaun nian, ida-idak tuir ninia estadu no kondisaun”. Ne’e katak, Ida-idak tenke fó fuan tuir ninia vokasaun.

“Saida mak importante iha ita-nia moris? Ita koko tok atu lee filafali fuan ne’ebé ita fó; ka grasa ne’ebé ita simu ne’ebé permite atu ita fó fuan. Saida mak konstante? Saida mak repete? Saida mak hanesan?”

Tanba buat ne’e mak Maromak nia liman ne’ebé tama iha ita-nia moris. Maromak fó prezente iha momentu ne’ebé ita presiza. Ita buka moris iha prezente no iha situasaun laran Maromak fó roman, fó ema ne’ebé fó konsellu, fó grasa ne’ebé ita presiza. Liuhusi grasa sira-ne’e ita deskobre dalan ne’ebé Maromak hatudu mai ita. Ida-ne’e dixernimentu mós. “Hodi dalan ita halo di’ak no di’ak buras tuir ita”.

Bensan la’o hamutuk ho fekundidade. Maromak nia bensan ka prezente tenke fó moris… Se la’e prezente ne’e ba saida? Ita simu bolun, ita simu bensan ba ita-nia vokasaun. Iha knananuk ida ne’ebé dehan Maromak fó ba Don Bosco “fuan boot hanesan rai-henek iha tasi ibun atu nia hadomi foin-sa’e barak”. Ida-ne’e mak fekundidade.

Bainhira ita hanoin ba ita-nia atividade foun ruma no ne’e tama iha dixernimentu, ita tenke hateke ba kotuk: Maromak nia bensan mai bainhira la’o iha diresaun ida-ne’ebé?

Iha Evanjellu João nian Jezús dehan: “La’ós loron ida iha oras sanulu-resin-rua? Ema ne’ebé la’o iha loron la sidi, basá haree naroman mundu ne’e nian; maibé nia la’o karik iha kalan, nia sidi, basá naroman la iha” (11,9-10).

Ir Alma tenik: “Ha’u lakohi repete kona-ba serbisu iha loron no serbisu iha kalan. Iha ita-nia moris “loron mak buat di’ak hotu ita halo halo hamutuk ho Maromak; buat di’ak hotu ita halo atu ema seluk hetan salvasaun. Oportunidade konkreta iha ita-nia istória ne’ebé permite mai ita atu la’o iha fidelidade”.

Atu remata Ir Alma konvida atu durante adorasaun ita koko halo “flashback” atu hanoin buat barak Maromak fó mai ha’u ne’ebé hatudu “ninia bensan, ninia diresaun”.