Maria Madalena la’ós prostituta ida hanesan ema barak identifika, maibé nia mak dixípula fiél ida Jezús nian, hela iha Krús ain to’o rohan. Nia mak ida ne’ebé, iha dadeer Páskua nian, Na’i mosu ba nia hodi bolu nia ho naran. Tanba ne’e mak Papa Francisco halo nia memória sai solene liután hodi hasae ba grau festa nian ne’ebé selebra apóstolu sira.

Maria Madalena mak patrona penitente sira-nian (sira-ne’ebé arrepende sala) no hetan venerasaun mós iha Igreja Orientál sira. Igreja Latina baibain tau hamutuk iha liturjia feto na’in tolu ne’ebé Evanjellu ko’alia maibé liturjia grega selebra keta-ketak: Maria Betánia nian, Marta nia alin feto Lázaro nia feton, feto maksalak ne’ebé «hetan perdaun maka’as tan hadomi maka’as», no Maria Madalena ka Magdala nian, ida-ne’e Jezús duni sai diabu, no depois asiste Jezús hamutuk ho feto sira seluk to’o iha krusifiksaun no hetan priviléjiu atu haree Na’i Moris-Hi’as. Identifikasaun ba feto na’in tolu ne’e fasil tanba naran komún Maria. Redatór sira kalendáriu litúrjiku nian, hakarak selebra Jezús nia dixípula ida-ne’e ho naran Maria Madalena ne’ebé Jezús rasik mosu ba nia depoizde moris-hi’as husi mate. Madalena ida-ne’e mak Kreda komemora, no tuir tradisaun antiga ida, nia bá moris iha Éfeso, no mate iha-ne’ebá. Iha sidade ida-ne’e mak João, apóstolu ne’ebé Na’i hadomi bá hela bá, nune’e mós Maria, Jezús nia Inan.

Maibé nia prostituta duni?

Iha estereótipu ne’ebé habelar kona-ba Maria Madalena (ka Maria Magdala nian), ne’ebé klasifika feto evanjellu nian ida-ne’e nu’udar prostituta ne’ebé Kristu salva.  «Tradisaun», hanesan Kardeál Gianfranco Ravasi hakerek, «repete dala rihun iha istória arte nian no dura to’o ita-nia tempu, halo Maria nu’udar prostituta ida. Ida-ne’e akontese tanba de’it iha pájina evanjélika molok – kapítulu 7 Lucas nian – haktuir istória feto anónima “maksalak sidade ne’ebá nian” nia konversaun”, feto ne’ebé fakar mina-morin ba Jezús nia ain, bainaka iha farizeu ida nia uma, habokon ho ninia mata-been no hamaran ho ninia fuuk sira. Nune’e mak, lahó ligasaun loloos ida testu nian, identifika tiha Maria Magdala nian ho prostituta lahó naran. Jestu ida-ne’e mós, feto seluk naran Maria repete ba Jezús, Marta no Lázaro nia alin, iha okaziaun seluk (Jo 12, 1-8). Nune’e mosu ekívoku seluk kona-ba Maria Madalena: tradisaun popular ruma identifika nia ho Maria Betánia nian depoizde konfunde nia ho prostituta Galielia nian».

Dixípula ne’ebé fiél nafatin ba Jezús to’o rohan

Maria Madalena halo parte grupu ne’ebé hadomi maka’as Kristu, hodi hatudu domini da-ne’e. Bainhira to’o tempu Kalváriu nian, Maria Madalena hamutuk ho Maria Santíssima no S. João, iha Krús ain (Jo. 19,25). Nia la halai tanba ta’uk, hanesan dixípulu sira, nia la nega tanba ta’uk hanesan Amu-Papa dahuluk halo, maibé prezente nafatin, husi momentu ninia konversaun, to’o iha Santu Sepulkru. Ba Missal Romano, iha loron dedika ba Maria Madalena, 22 Jullu, hili leitura “Cântico dos Cânticos”: «Ha’u sei hamriik no buka iha sidade, dalan no prasa sira, ha’u sei buka ida ne’ebé ha’u hadomi ho ha’u klamar tomak. Ha’u buka nia miabé ha’u la hetan. Ha’u husu ba guarda sira sidade nian: “Imi haree ida ne’ebé ha’u hadomi ha’u ha’u klamar tomak?”» (Ct. 3,2), domin perseverante ida ne’ebé Na’i fó prémiu, hodi halo nia merese sai «apóstola apóstolu sira-nian»: nia mak primeira atu haklaken moris-hi’as.

Gregório Magno nia hahí

Gregório Magno iha liafuan estraordináriu (Om. 25,1-2. 4-5; PL 76,1189-1193) ba feto ne’e, ne’ebé halo Kristu razaun ida mesak moris nian. «Nia bá iha Domingu Páskua iha Rate, ho mina-moris, atu fó onra ba Na’i. Maibé la hetan Nia: “Maria fali hela iha li’ur, besik rae no tanis” (Jo. 20,10-11). Iha faktu ida-ne’e ita tenke konsidera forsa domin nian ne’ebé hakonu feto ne’e nia kamar, ne’ebé la hadook an husi Na’i nia rate, maski dixípulus ira hadook an tiha ona. (…) Nune’e akontese katak nia mesak ne’ebé hela atu buka mak bele haree; basá forsa hahalok di’ak nian horik iha perseveransa, hanesan Lia-loos nia lian raisk afirma: “Ema ne’ebé persevera to’o rohan, sei hetan salvasaun” (Mt. 10, 22). Nia buka dala uluk, maibé nia la hetan, nia persevere atu buka, no hariak ba nia atu hetan. (…) Hakaran santu sira sai boot hodi hanaruk. Se karik bainhira hein sira sai malirin, ne’e sinál karak la’ós hakaran loos nian. (…) “Feto tan sá ó tanis? Ó buka sé?” (Jo. 20,15). Na’i husu ba nia kauza ba nia terus, atu ninia hakaran sai boot, no hodi ida-ne’ebé nia buka bolu nia, nia domin ba Na’i lakan maka’as.. “Jezús dehan ba nia: Maria!” (Jo. 20,16). Depoizde bolu nia ho modu jerál (…) hodi la rekoñese, Nia bolu ho naran hanesan hakarak dehan: Rekoñese ida ne’ebé rekoñese ó. Ha’u koñese ó la’ós nu’udar ema naranaran de’it. Maibé ho modu espesiál liu». Maria hadeer husi mehi aat: «Rabbunì!» («Mestre!»). Penitente haraik-an Madalena, sai sasin Ida ne’ebé hedi iha Krús nia triunfu. Iha oras-ne’e nia hakarak horik iha ne’ebá iha adorasaun, maibé lae: «Keta kaer metin ha’u. basá ha’u seidauk sae ba Aman; maibé ó bá ha’u-nia maun-alin sira no dehan ba sira: Ha’u sae ba ha’u Aman no imi Aman, ha’u Maromak no imi Maromak » (Jo. 20, 17). Nia mak lori anúnsiu ba Apóstolu sira.

Kultu iha Oriente liga ho Páskua

Kultu antigu liu ba Maria Madalena, husi sékulu IV, mak ida ne’ebé hala’o iha ritu sira Kreda Orientál nian iha Domingu daruak Páskua nian, hanaran “maklorik mirra nian”. Iha loron ne’e komemora feto sira ne’ebé iha loron depoizde krusifiksaun no Jezús nia mate sira bá rate ho mina-morin sira atu tau bálsamu ba Nia. Maria Madalena iha papél importante ida, nia mesak de’it mak evanjellu kanóniku haat temi. Sentru dahuluk venerasaun ba Madalena mak Éfeso, iha-ne’ebé hateten katak nia rate iha-ne’ebá, iha odamatan gruta “Sete Dormentes” nian; hafoin muda ba Constantinopla, iha tempu Leão, filózofu ( iha 886) no nia isin mós muda ba iha-ne’ebá, no ikusmai habelar iha Kreda Osidentál liuliu iha sékulu XI.

Iha Osidente venera nu’udar “Apóstola Apóstolu sira-nian”

Kultu iha Osidente habelar tanba Orden Frade Pregadór sira nia serbisu, tuir Umberto de Romans nia sasin: “Depoizde Madalena halo peniténsia, Na’i halo nia sai boot ho grasa, nune’e tuir Virjen Maria la iha feto seluk ne’ebé iha mundu hetan reverénsia boot no iha lalehan fó glória boot”. Orden Pregadór sira halo nia sira-nia patrona ida. Frade no freira sira fó onra ba nia ho títulu “Apóstola Apóstolu sira-nian”, hanesan selebra iha liturjia bizantina, no sira kompara Madalena nia misaun atu haklaken moris-hias hanesan ho knaar apostóliku.

Kultu Madalena nian habelar iha Europa no ninia devotu sira hari’i kreda barak atu fó onra ba nia: ida famoza liu mak ida gótika Saint-Maximin-la-Sainte-Baume (1295) iha-ne’ebé, tuir buat ne’ebé sira dehan, konserva santa ninia ulun-ruin, maibé kreda ne’ebé hahú kultu Maria Madalena nian mak konventu Vezelay nian iha-ne’ebé husi 1050 dehan katak konserva nia isin iha-ne’ebá.

Papa Francisco iha 3 Juñu 2016 institui festa litúrjika Maria Madalena nian

Iha 3 Juñu 2016 Kongregasaun ba Kultu Divinu publika dekretu ida, iha-ne’ebé «husi Papa Francisco nia hakaran rasik», selebrasaun santa Maria Madalena nian ne’ebé halo nu’udar memória obrigatória, hasae ba festa litúrjika. Amu-Papa foti desizaun ida-ne’e iha Jubileu Mizerikórdia nian, «atu fó signifikadu ba feto ne’ebé hatudu domin boot ba Kristu no Kristu hadomi maka’as, nia importánsia». Maria Magdala nian halo parte grupu Jezús nia dixípulu sira-nian. Tuir Nia to’o krús hun no, iha jardín ne’ebé rate iha bá, nia mak sasin dahuluk moris-hi’as nian, “testis divinae misericordiae”, hanesan Gregório Magno define.

Tuir Sekretáriu Dikastériu nian, arsebispu Arthur Roche,«Kristu iha konsiderasaun no mizerikórdia espesiál ba feto ne’e, ne’ebé hatudu domin ba Nia, hodi buka Nia iha Jardín ho laran taridu no laran-susar», ho buat ne’ebé Santu Anselmo define nu’udar «matan-been haraik-an nian. Nune’e justu atu selebrasaun litúrjika ba feto ne’e iha grau hanesan ho selebrasaun Apóstolu sira-nian iha Kalendáriu Romanu Jerál no subliña misaun espesiál feto ne’e nian, ezemplu no modelu ba feto hotu iha Kreda».

Nia festa  litúrjika monu iha 22 Jullu!