Dili – Loron 18 Maiu 2019, iha komunidade novisiadu  Saun José, hala’o seminar kona ba Animasaun litúrjika, ne’ebé aprezenta husi Madre Jacinta Gusmão, hahú husi  tuku 09.00 dadeer no remata tuku 03.00 lorokraik. Seminar ida ne’e partisipa husi formande sira no Irmán sira ne’ebé responsavel ba animasaun liturjia iha komunidade sira, partisipante hamutuk ema na’in 40. Molok aprezenta hahú ho orasaun hamutuk hodi  invoka  Espíritu Santu.

Nune’e, madre hahú ho métodu diálogu, halo pergunta kona ba liturjia nia signifikadu, nune’e  tuir  resposta  ne’ebé iha dehan, liturjia mak fonte no hun ba kreda tomak nia moris, povu nia asaun atu serví-hahí no hasae louvor ba Maromak. Hafoin hatutan tan kona ba elementu sira ne’ebé hola parte ba liturjia mak: sakramentu sira, sakramentál (exorcismo, bensan, konsagrasaun, ezequies) liturjia das horas.

Molok fahe ba grupu atu lee no estuda dokumentu sira, madre  enfatiza katak atu anima liturjia presiza hatene didi’ak liturjia. Anima ita-nia an uluknanai no anima komunidade atu hala’o servisu litúrjiku.  Anima signifika introdús asembleia tomak atu partisipa, hodi gia nia atu moris mistériu ne’ebé ita selebra katak, eventu salvasaun nian.

Iha oportunidade ne’e, haree liuliu ba animasaun iha Eukaristia ne’ebé fahe ba parte 4 (ritu hahú, liturjia da Palavra, liturjia Eukaristia no ritu konkluzaun). Maibé, nia dehan katak atu fasilita iha animasaun iha subdivizaun seluk: 1.Ritu sira ingresu nian; 2.liturjia Liafuan nian; 3.ritu sira ofertóriu nian; 4.liturjia eukarístika no 5.ritu sira komuñaun no konkluzaun nian.

Parte konstitutivu rua mak sira ne’ebé ita define nu’udar liturjia: iha parte sira-ne’e testu sira iha importánsia desiziva: iha liturjia Liafuan nian Maromak mak drirjie mai ita ninia Liafuan, iha liturjia eukarístika Kreda mak hasae ba Maromak ninia liafuan iha Orasaun Eukarístika. Iha parte rua ne’e asembleia horik metin, firme hodi rona.

Ritu tolu (entrada/ingresu, ofertóriu, komuñaun) karakteriza ho movimentu: iha ritu tolu ne’e buat ne’ebé importante liufali testu sira mak jestu sira: buat ne’ebé halo. Momentu sira ne’e, ida-idak karakteriza ho prosisaun ida.

Nune’e, distinsaun fundamentál dahuluk, klarifika knananuk sira ne’ebé akompaña “movimentu” (iha ingresu, iha ofertóriu no iha komuñaun), husi knananuk sira ne’ebé favorese sentidu hakmatek ka kontemplasaun (porezemplu Salmu responsorial, Aleluia, Sekuénsia).

 Diferensa daruak mak knananuk sira halo parte ritu, ne’ebé tenke ezekuta tomak (hanesan Glória, Salmu responsoriál, Aleluia no knananuk ba Evanjellu, Sanctus, aklamasaun Anamnesi nian, knananuk depoizde Komuñaun) no knananuk ne’ebé akompaña ritu ida, ne’ebé tenke remata bainhira remata ritu (iha ingresu, iha ofertóriu, iha silu paun no durante komuñaun) IGMR 37)

Subdivizaun nesesária seluk mak iha dirferensa entre knananuk ORDINÁRIU nian iha ne’ebé testu sempre idéntiku iha Tinan litúrjiku tomak (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus & Agnus Dei) no knananuk PRÓPRIU, sira ikus ne’e aprezenta testu própriu no partikulár ba selebrasaun ida-idak ka selebrasaun ho jéneru hanesan (Komún santu sira-nian, virjen, mártir nst..).

Tuir liturjista kontemporáneu ida, liturjia  tomak Eukaristia nian hanesan Kadeli Aliansa nian ne’ebé ho sírkulu 3 ho matan 2: sírkulu 3 mak ritu sira no matan 2 ne’e mak  liturjia da palavra no liturjia Eukaristia. Kristu mak entrega kadeli ne’e kaben Kreda. Aspetu rua ne’e iha ninia karakteristika ne’ebé lahanesan, parte dahuluk nian ne’ebé iha sírkulu 3 nia karakterístika mak iha movimentu, bele haree ritu hahú nian ho prosisaun, ofertóriu no komuñaun no konkluzaun, nune’e múzika sira tenke  la’o hamutuk, no karakterístika daruak mak  ne’ebé laiha movimentu, momentu kontemplasaun nian, ema hakmatek, firme, silénsiu atu rona Maromak nia futar Liafuan, hasa’e hahí ho Kreda tomak.

Tanba tenke lee no estuda fali dokumentu Kreda nian kona ba Sacrosanctum Concilium no Instrução Geral do Missal Romano (IGMR), nune’e fahe ba grupu 6 atu lee no estuda hamutuk hafoin aprezenta fali iha assembleia.

Tópiku rua atu estuda mak “Prinsípiu sira iha múzika litúrjika” foti husi Sacrosanctum Concilium n. 30, 112, 113,114,115, 116, 118, no 121, no “Knananuk iha selebrasaun litúrjika” husi Instrução Geral Missal Romano n.  47, 52, 53, 61, 63, 74,  78, 83, 86- 89.

Ikus nian madre hato’o kona ba leitór sira ne’ebé atu haklaken Maromak nia futar Liafuan, katak leitór sira mak nu’udar instrumentu ne’ebé Maromak uza atu hato’o Ninia Liafuan no Nia lian ba kreda, nune’e presiza lee ho espíritu no karizma, tuir tipu leitura nian. Maibé molok lee-haklaken Liafuan, nia uluknanai tenke reflete no métodu di’ak liu mak Lectio Divina, “han” uluk Maromak nia Liafuan hanesan haktuir iha Livru Ezequiel (2-3) no iha Apocalipse (12).

Molok atu remata iha mos trabalhu atu bele lee mesak kona-ba dokumentu Redemptionis Sacramentum n. 58 -62 no Sacramentum Caritatis n. 45.

(Maria Sarmento Guterres)