Eduka an no eduka ba silénsiu no liafuan

Eduka an no eduka ba silénsiu no liafuan

«Dealing with words Man has always found deeply involved in questions about time, eternity, on its own identity.The linguistic poverty is a dangerous thing» (Walter Ong)

Ofisina ka laboratóriu ida mak esperiénsia aprendijazen ida iha-ne’ebé ema aprende hodi halo. Nune’e, mak irmán juniora na’in lima halo sira-nia esperiénsia bazeia ba mensajen Amu-Papa nian ba Loron Mundiál Komunikasaun nian ho tema” Silénsiu no liafuan: dalan evanjelizasaun nian”. Sira hahú ho esperiénsia “guided imagery”, téknika ida atu tulun ita rona ita-nia isin no konsentra an atu bele tama iha meditasaun. Ida-ne’e ezersísiu ida atu tulun ita reza ho ita-nia fakuldade hotu, ho ita-nia isin hotu. Presiza ezersísiu loroloron atu bele soi abilidade no sai parte sistema nian.

Hafoin sira hetan input kona-ba signifikadu silénsiu nian no signifikadu liafuan nian. Hahú husi lema eskola Palo Alto nian ne’ebé dehan “ema labele la komunika”, silénsiu maka komunikasaun ida mós, bele komunika rejeisaun bele komunika profundidade. Silénsiu loloos tenke sai diálogu interiór, nu’udar espasu atu buka lialoos basá husi silénsiu maka natubu kapasidade atu hakfodak, ba maravilla, atu simu realidade ne’ebé iha ita-nia oin hanesan realidade ne’e duni. Ita iha nesesidade atu aprende nonok nune’e husik atu Liafuan to’o mai ita hodi evoka, horik, dada, nakfilak ita.  Se lae ita bele monu iha risku banalidade nian, superfisialidade nian no pobreza iha linguajen no konteúdu sira.

Ema maka kriatura ko’alia-na’in ida. Liafuan maka parte konstitutiva ema nian, lori nia ba enkontru ho ema seluk, sai prezensa, tama iha diálogu, sai resposta, katak halo ema sai respons-avel, iha kapasidade atu responde. Ita ida-idak maka ita-nia liafuan: hodi  simplesmente observa ema ida nia estilu komunikativu la susar atu kapta/nota se nia auténtiku, ambíguu, laran-maus, pasífiku, autoritáriu, agresivu, suspeitozu… Autentisidade iha liafuan mak autentisidade iha moris. Liafuan mak ema nia plenitude.

Atu bele sai auténtiku ita presiza eduka no eduka an ba liafuan:

  • Eduka an ba silénsiu: Impoin ba ita nia an tempu sira loron nian atu losu fiu, halo nonook tarutu sira iha ita no hale’u ita, preokupasaun sira, urjénsia sira no prazu sira no foti momentu ruma hakmatek nian atu rona lian interiór, liuliu Maromak. Husi momentu sira-ne’e mak moris diálogu interiór, dixernimentu, orasaun, meditasaun. Iha silénsiu mak ita hasoru Maromak no iha nia lialoos kona-ba ita no kona-ba ema seluk, kona-ba mundu no kona-ba istória.
  • Hetan filafali «Liafuan-prezente»: halo atu iha ambiente  ida-idak moris nian no iha kontestu hotu komunikasaun nian ita-nia hahalok komunikasaun nian sai hahalok kriasaun ida, komuñaun nian, partesipasaun ba diálogu, la’ós de’it troka komunikasaun nian.
  • Hela iha interioridade kle’an no iha plenitude ezisténsia nian: hetan filafali kbiit evokativa liafuan orijinária nian atu deskobre filafali relasaun oin sira nian no esperiénsia moris no asaun sira nia signifikadu, hariku an ho linguajen simbólika.
  • Kualidade relasionál no komunikativa: atu ita-nia enkontru sai komunikasaun no relasaun empatia nian, ne’ebé harii liuhusi pasajen neineik ida husi “Ha’u” ba “Ó” ba “Ita”.
  • Komesa fali atu narra/konta, katak hetan tempu no liafuan atu hasoru malu no konta ba malu moris, ita-nia no ema seluk nian. Liufali tempu uluk, ohin importante tebes soru kabas sira ho pasadu, ho memória, atu hateke ba futuru.
  • Hakat liu banalidade no mediokridade ita-nia liafuan sira-nian no bee-matan sira husi ne’ebé ita atinje liafuan sira, katak hakat liu forma sira ne’ebé eduka-laek no konfronta an ho ema ne’ebé hanoin oin seluk (ninia direitu ida!), hatene hatún lian, hamamar nivel xoke-malu hahú husi ekilíbriu iha forma sira komunikasaun nian. Violénsia verbál dala barak haksumik kontéudu mamuk, kbiit-laek atu halo mediasaun.
  • Testemuñu Liafuan nian basá Liafuan horik iha an rasik. Atu halo ida-n’e’ presiza uluknanai horik iha Liafuan. Laiha anúnsiu no testemuñu kona-ba Lia-foun Di’ak, no notísia di’ak sira-nian, se uluknanai la “horik iha” . Entaun, presiza kualifika an atu iha raronak ativu no maus, ne’ebé la’ós de’it vibra/fekit iha armonia, maibé kapasidade atu hakohak Ida-Seluk, Maromak nia Liafuan, hodi husik nia interpela ita.

Iha Amu-Papa nia mensajen ba loron komunikasaun sosiál 2012 nian nia hateten mós “internet hetok sai liután forum ida atu halo pergunta no fó resposta, maibé dala barak ema hetan bombardamentu resposta sira-nian ba pergunta sira ne’ebé nia nunka husu no nesesidade sira ne’ebé nia la sente”. Nune’e juniora sira hetan posibilidade atu utiliza internet hodi buka resposta loos ba sira-nia hahusuk ne’ebé hatutan foin-sa’e sira-nia hahusuk loos iha apostoladu ne’ebé sira hala’o. Hanesan konvite Amu-Papa nian: lori ba naroman pergunta loos sira atu buka konfirmasaun no resposta ba hamrook sentidu nian.