Hakle’an ensíklika Lumen Fidei iha konkluzaun Tinan Fiar nian

Hakle’an ensíklika Lumen Fidei iha konkluzaun Tinan Fiar nian

Dili – Irmán FMA na’in 20 halibur hamutuk iha Novisiadu S. José, Comoro-Dili, loron 29 Novembru atu halo enkontru formasaun ne’ebé programa tiha ona iha inísiu tinan 2013. Tema sira aprofondimentu nian ne’ebé trasa iha itineráriu ba etapa primeira idade adulta mak hakle’an fiar no kultura tradisionál timorense atu nune’e hodi evanjeliza an rasik bele evanjeliza ema seluk.

 

Iha enkontru ne’e, irmán sira konfronta kultura tradisionál Timór nian ho fiar sarani. Aleinde ne’e sira mós hakle’an Amu-Papa Francisco nia ensíklika Lumen Fidei ne’ebé fó iha Roma ho data 29 Juñu 2013, solenidade S. Pedro no S. Paulo nian maibé publika iha loron 5 Jullu 2013. Irmán sira fahe ba grupu haat tuir kapítulu sira Lumen Fidei nian, hafoin fahe ho modu kriativu.

Dokumentu ne’e iha introdusaun ida no kapítulu haat:

Kapítulu 1 – Ami fiar iha Domin (1 Jo 4,16)

Kapítulu 2 – Se imi la fiar, imi sei la komprende (Is 7,9)

Kapítulu 3 – Ha’u hato’o ba imi buat ne’ebé ha’u simu (I Cor 15,3)

Kapítulu 4 – Maromak prepara sidade ida ba sira (Eb 11,16)

Ensíklika hahú ho fiar ne’ebé bei-ala sira iha no to’o diretamente iha sá mak ita-nia kultura haten kona-ba fiar – katak buat ruma ba ema matan-delek sira, sira ne’ebé tuir emosaun de’it. Maibé, tempu hanesan, ita-nia kultura deskobre katak razaun de’it la to’o. Iha konfuzaun kona-ba sá mak di’ak no sá mak aat. Fiar iha Jezús fó mai ita vizaun foun mundu nian.

Kapítulu 1 halo revizaun kona-ba Istória Salvasaun nian— istória Maromak nia Povu nian—atu haree fiar liuhusi istória. Nia hahú ho Abraaun ne’ebé S. Paulo dalabarak sita no uza nu’udar ezemplu iha Testamentu Foun. Bele nota katak Maromak ko’alia no atua liuhusi Abraaun hanesan iha relasaun interpesoál, la’ós hanesan maromak ida ne’ebé distante. Ita-nia fiar iha Nia bolu ita atu halo pasu ba oin—atu bá oin iha dalan ho Nia, hanesan Abraaun halo. Iha dalan ne’e, ita-nia relasaun ho Maromak la’ós de’it kona-ba fiar iha Nia, maibé Ninia fiar iha ita! Ita bele prejudika relasaun ne’e ho idolatria. Istória Israel nian hatudu tentasaun idolatria nian—atu adora buat ne’ebé halo ho ita-nia liman rasik. Ikusnian, istória fiar nian hetan nia tutun iha Jezús. Nia mak realizasaun Maromak nia promesa sira-nian no tempu hanesan hatudu katak ita bele konfia iha Nia—Nia mate ba ita! Tanba Nia mai iha ita-nia realidade, ita oras-ne’e bele haree loloos realidade. Maromak la’ós buat ruma hakat liu ita; Nia mak Ida ne’ebé atua iha ohin no oras ne’e.

Kapítulu 2 buka komprende relasuan entre fiar no aspetu seluk—razaun, domin, lialoos, no teolojia. Lumen Fidei hatudu katak lialoos nesesáriu ba fiar atu nia bele tau ain iha rai. Fiar tau nia abut iha realidade bainhira tau nia abut iha lialoos. Nune’e mós, ita-nia domin ba Maromak tenke iha lialoos ne’e, se lae nia iha kalohan de’it hanesan emosaun sira. Presiza domin  hamutuk ho fiar atu lialoos la sai malirin no impesoál.  Ikus nian, lialoos iha fiar Katóliku soi/posui ita; ita la soi lialoos. Bainhira lialoos soi ita ba beibeik, ita buras iha haraik-an no iha koñesimentu lialoos nian. Hodi iha koñesimentu no haraik-an, ita iha kapasidade atu fahe lialoos ho ema seluk ne’ebé buka nia, lialoos ne’ebé sei satisfás loloos kona-ba buat ne’ebé ema buka duni.

Kapítulu 3: Fiar no lialoos ema simu iha komunidade. Ita-nia moris nia natureza husu ita atu fiar iha lialoos ne’ebé ema seluk fó mai ita—husi ita-nia naran to’o ita-nia dalen/lian. Nune’e mós ba fiar Sarani ne’ebé hatutan husi jerasaun ida ba seluk. Ita simu fiar ne’e iha komunidade ida no iha komuñaun ho Kreda.  Ho modu espesiál, sakramentu sira halo ita esperimenta fiar ne’e. Ho Batizmu ita hetan aseitasaun iha Kreda no  hetan Jezús nia domin no prezente iha Eukaristia. Iha Eukaristia, ita esperimenta  prezente ne’ebé Maromak fó ona hodi haree ita-nia uma abanbainrua nia futuru. Aleinde sakramentu sira, Ami Aman no Ukun-Fuan Sanulu sira haraik mai ita vizaun foun no dalan foun atu tuir hamutuk ho ita-nia komunidade. Komunidade ne’e horik hamutuk liuhusi tradisaun apostólika no susesaun apostólika ne’ebé rai didi’ak fiar no halo atu bele tranzmite ita-nia fiar. Fiar-nain sira tenke fiar iha buat hotu Kreda hanorin selae sira tau iha risku unidade.

Iha Kapítulu ikus ne’e, Lumen Fidei hatudu katak fiar tenke sai fundasaun/aliserse ba ita-nia sosiedade nian. Presiza fiar nu’udar aliserse ba ita-nia sosiedade, kazamentu no família. Iha kazamentu, mane no feto sira soi fiar iha di’ak komún ida no esperansa ne’ebé hakat liu sira-nia an. Iha fiar ne’e no iha domin ne’e, sira  oferese modelu ida fiar nian no fatin ida atu fiar buras bainhira oan sira tau sira nia konfiansa iha sira-nia inan-aman.  Aliserse/fundamentu família nian ne’e mak tulun atu forma relasaun sira seluk. Mane no feto sira labele sai maun-alin no biin-alin se la iha aman ida de’it. Fiar iha Maromak fó fiar komún ne’e nune’e ita-nia sosiedade bele tahan. Nia mós fós dignidade ba ema, dignidade ne’ebé oras ne’e presiza iha sosiedade.