Entrevista ba Dom Basílio do Nascimento, prezidente Konferénsia Episkopál Bispu sira Timor-Leste nian

Timor-Leste oras ne’e iha ona Konferénsia Episkopál ne’ebé harii iha 28 Marsu 2012. Amu bele esplika katak sá konferénsia episkopál ida, ninia objetivu no misaun.

Ita hahú uluk husi bispu sira. Bispu sira nia orijen mak apostóliku no doutrinál/dogmátiku. Sira mak apóstolu sira nia saseluk no sai responsavel ba komundade sarani iha dioseze ida, Aman fiar nian, Bibi-atan fiar nian. Tanba sira labele sitema buat hotu iha tempu ne’ebá mak mai amlulik sira, ema ne’ebé mak simu podér husi bispu sira, ko’alia tuir ita-nia tempu karik, bispu sira fahe knaar apostoladu hodi haree sarani sira ba amlulik pároku sira, maibé bispu sira mak sai nafatin responsavel komunidade nian.

Buat konferénsia episkopál ne’e kriasaun Uma-kreda nian ida, ne’e la’ós doutrinál, ne’e dixiplinár no pastorál. Nia objetivu dehan, biar bispu ida-idak autónomu, independente nafatin iha sira-nia dioseze maibé ba buat nasaun ida nian kona-ba Uma-kreda, di’ak liu bispu sira organiza an atu iha liña orientasaun jerál Uma-kreda nasaun ida nian ko’alia ho lian ida-de’it. Ne’e duni, kona-ba fundasaun apóstolu sira nian, apóstolu sira-nia saseluk ida-idak independente nafatin iha sira-nia dioseze ne’e, katak biar konferénsia episkopál fó desizaun balun, ha’u bispu iha ha’u-nia dioseze, ha’u la iha obrigasaun atu tuir buat hotu-hotu ne’ebé konferénsia episkopál hateten. Maibé tanba organizasaun i tanba komuñaun apostólika i mós atu evita konfuzaun ba sarani sira, ne’e duni buat balun ne’ebé kona-ba dixiplina Uma-kreda nian, kona-ba administrasaun Uma-kreda nian, kona-na pontu doutrinál sira no liuliu pastorál konvein iha vizaun konjuntu nian ida no mós fó biban atu bispu hotu-hotu sira bele reflete hamutuk.

Nu’udar Konferénsia, bispu sira haree hamutuk ona sá de’it dezafiu ba Kreda Timor-Leste… Sá de’it maka dezafiu sira ba tranzmisaun fiar sarani no evanjelizasaun foun?

Ami seidauk tuur hamutuk atu haree dezafiu sira, iha momentu ne’e, maibé hotu tiha eleisaun jerál. Nu’udar konferénsia presiza iha estrutura nasionál no buat sira-ne’e hotu tenke prepara, hanesan komisaun sira ba Edukasaun, Katekeze, Liturjia, Pastorál sosiál, Laikadu, Juventude, nst. Ami la hein lalais hanesan ne’e maibé, prontu, ita presiza hahú.

Dezafiu sira ohin loron nian ba Timór, la’ós evanjelizasaun ba jentiu sira basá populasaun Timór nian 97% sarani, maski balun la moris tuir nu’udar sarani. Dezafiu boot Kreda Timór enfrenta uluknanai maka evanjelizasuan batizadu eh ema-sarani sira nian. Nune’e dezafiu ba katekeze. Iha tempu rezisténsia nian Maromak fó oportunidade atu sarani sira sai boot iha númeru, ema barak sai sarani maski la iha koñesimentu kle’an kona-ba fiar sarani, ema nia terus halo sira buka Maromak, husu sai sarani. Katekeze tenke lori atu haklaken Kristu no ninia lia-foun di’ak, lori batizadu sira atu hatama koñesimentu konteúdu fiar nian iha sira-nia neon, lori ba asimila valór sira, hodi moris tuir Jezús nia hanorin. Dezafiu seluk maka kleru ninia formasaun, basá maski ita iha rekursu vokasaun barak maibé formasaun sei defisiente tantu iha nivel diosezanu nune’e mós relijiozu.

Rekursu sá de’it maka Kreda Timor-Leste iha no presiza hadi’ak?

Rekursu boot ita-nia kreda iha mak leigu sira, katuas katekista sira, sira-ne’e maka serbisu maka’as durante tempu rezisténsia to’o ohin loron ne’ebé ita iha vokasaun amlulik barak. Buat ida ne’ebé akontese dala barak iha rai seluk bainhira amululik barak maka haluha tiha estatura ida-ne’e: leigu sira-nia kontribuisaun iha uma-kreda. Ohin loron ita halo buat balu iha Timór, ha’u hein katak ita halo  di’ak maibé mós tenke fó koñesimentu. Buat ida hanesan ministériu ministru estraordináriu nian, sira hala’o servisu espesífiku ida, maibé ha’u tauk katak iha momentu ida leigu sira, leigu katekista sira dehan servisu ida-ne’ebá sira maka halo no dada an… ne’e duni, ita hanoin ita halo buat di’ak ida, dala ruma ita estraga fali buat di’ak ne’ebé ita iha ona. Ne’e duni, ha’u-nia hanoin atu dehan de’it kona-ba rekursu umanu sira ita iha, sira-ne’e maka leigu katuas sira sira ne’ebé ohin loron ita tenke fó atensaun atu estrutura ida-ne’e labele lakon. Agora, oinsá mak ita bele haboot liután? Iha nivel katekeze, ha’u mehi hela ho institutu ida formasaun katekétika nian ne’ebé fó formasaun baze teolójika no katekeze nian ba ajente pastorál sira-ne’e. Iha nivel semináriu nian, nivel ensinu superiór Uma-kreda nian, ha’u hakarak hahú daudaun ho universidade maibé Maliana ho Baucau seidauk iha kbiit atu kolabora.  Buat ne’ebé ami-na’in tolu ko’alia ona molok Konferénsia episkopál mosu  mak formasaun semináriu nian tenke hadi’ak no sai kle’an liután. Nune’e, ami hanoin atu loke institutu superiór filozofia nian iha-ne’ebé la’ós de’it ba sira ne’ebé prepara an atu sai amlulik, maibé leigu sira mos bele ba estuda iha ne’ebá. Problema maka sá maka abilitasaun sira hetan husi kursu ida-ne’e: sira bele sai profesór filozofia no profesór relijiaun no mós hetan abilitasuan ruma atu halo servisu iha nivel sosiedade nian. Kursu ne’e nivel ensinu superiór ba tinan haat to’o lisensiatura. No ami hanoin ho estrutura ida-ne’e ita forma mós elite ida leigu sira-nian ne’ebé bele kontribui, hodi fó naroman liután, hakle’an liután komprensaun relijiaun nian iha sosiedade Timór nian.

Rekursu ida seluk ita iha ohin loron maka vokasaun konsagrada barak, ita iha ema barak. Ita bele dehan… maibé balun halo ita triste. Ita hotu-hotu mesak Jezús Kristu nia eskolante, maski nune’e sala orijinál nia konsekuénsia sei hela nafatin ho ita. Sira-ne’e maka ajente pastorál sira ne’ebé ho sira-nia moris iha sasin loos no apostoladu bele fó kontribuisaun boot ba Kreda nia misaun evanjelizasuan nian. Buat ne’ebé importante maka ita maka mensajeiru de’it. Dala ruma ita sira amlulik no konsagradu/a sira haluha tiha ida-ne’e. Ita hanoin buat hotu ita halo mak ita-nia karizma pesoál ida, buka ita-nia protagonizmu, ita-nia naran-boot, sai “star”. Loloos ita maka manu-ain de’it ba Jezús Kristu.

Iha “instrumentum laboris” ne’ebé sai horisehik dehan: mistériu inikuidade ka salan nian iha nafatin maibé Kreda no sarani tenke iha korajen atu denunsia infidelidade no eskándalu sira, maibé parese katak Kreda Timór dala barak sei taka.

Ita tenke haree Timór nia realidade no difikuldade ida-ne’e, ita-nia kualidade mós seidauk hatán atu buat hirak ne’e sai mai. Maibé ne’e mós depende ba instituisaun sosiedade nian. Ohin loron buat hirak, buat balun bele taka hela maibé ha’u hanoin neineik-neineik ema sei iha korajen atu dehan sai. Buat ne’ebé ema ataka la’ós Uma-kreda, maibé buat ne’ebé ema balun nia hahalok iha Uma-kreda laran, no ida-ne’e ba Kreda nia di’ak.  Maibé ida-ne’e ita tenke hein, adapta an mós ba situasaun, evolusaun sosiál, kriasaun mentalidade atu depois buat hirak ne’e labele sai fali hanesan mistériu. Ita hein katak ho prova sira buat ne’ebé loos sai ba liur. Ha’u ta’uk de’it mak ema ko’alia ba ko’alia mai maibé prova laiha. Ha’u iha situasuan rua ka tolu, rona hanesan ne’e, depoizde ha’u husu, ha’u investiga hafoin laloos ka la iha prova. Buat hirak ne’e tenke investiga no jere ho kuidadu tebtebes tanba mós bele hafoer ema nia naran privadu. Ida-ne’e iha ona prova ne’e, hakarak taka to’o iha ne’ebé mós sei sai.

Oinsá preparasaun ba sínodu 2012?

Oras ne’e ita lee no hakle’an dokumentu lineamenta nian, hatán ba pergunta sira. Ami bispu sira sei estuda hamutuk situasaun Timor-Leste nian hodi konfronta ho lia-husun sira Lineamenta nian hodi prepara an ho proposta sira atu oinsá fó resposta adekuadu ba sinál tempu nian no nesesidade  sira povu Timór ohin nian.